________________
વિચાર ગમે તેમ અથડાય છે. મગજ શાંત રહેવા તૈયાર નથી. લખેલ કરીએ છીએ, એથી જ્યાં ત્યાં વાણીના શિકાર થાય છે. વાણીને સંસ્કારમય અનાવવા વિચારશને સંસ્કારમય બનાવવા જોઇએ.
માણસાને કામ, ક્રોધ, માન-લાભ આવે છે, માટે વિચારી પર સતત ચાકી રાખા; વિચારાને તપાસે. સ'સ્કાર–સ’પન્ન વિચાર અને તાજ શિક્ષણ દીપે, ભણેલ હાય ને સંસ્કારી ન હેાય તે તે વેદિયા છે. માટે વિચાર, વાણી ને વનને સંસ્કારી બનાવે.
*
આજે માબાપેા ફરિયાદ કરે છે: બાળકીમાં સંસ્કાર નથી, તે ઉŻખલ ખનતાં જાય છે. પણ એ કુસસ્કાર આવ્યા કયાંથી ? માબાપનાં સૌંસ્કાર, વન તે વ્યવહારની છાપ છેકરા પર પડવાની. બાળકા કાન કાપી જેવાં છે. આજે છેકરાએ મામાપની સામે ગમે તેમ વર્તે છે, બીડી પીએ છે. ‘અમારામાં માથું ન મારે’ એમ ખેલે છે આમ હવેની પ્રજા જુદા જ પાટે જઇ રહી છે, તેનુ કારણ માબાપે છે. માબાપ પેાતાના કરાના સ'સ્કાર, શિક્ષણ, કેળવણી પાછળ કેટલા સમય ગાળે છે ? અને તેટલા સ`સ્કાર ઘરમાં કેળવે. છેકરા માટે તમે કેટલે ભાગ આપ્યા છે? તમે કપડાં ધોવડાવે છે, સુંદર ઈસ્ત્રી પાછળ અર્ધો કલાક ખર્ચો છે. વળી ઘડી બગડી ન જાય તેમ સંકેલવામાં અર્ધો કલાકનેા વ્યય કરી છે. પણ પેાતાનાં બાળકામાં સસ્કાર સીંચવા પાછળ કેટલી મિનિટ ખર્ચો છે ?
માજે છોકરાઓ પ્રત્યે માબાપે બિનજવાબદાર બની ગયાં છે, માટે બિનજવાબદાર પ્રજા વધતી ચાલી છે ને તેથીજ જુઠાણું, ચારી, લૂંટફાટ, અનાચાર ને કલહ વધી રહ્યાં છે. ઘરનાં ખાળક માટે કાંઇજ સમય ન આપે તે કેમ ચાલશે ?
આ સુંદર દાખલા ભીષ્મ પિતામહને છે. ભીષ્મ પિતામહ એટલે પ્રતિજ્ઞાની અજોડ મૂર્તિ. વાણી-વર્તન માટે અજોડ, તેમને તૈયાર કરનાર
કાણુ ? માતા ગ‘ગાદેવી, સ'સ્કારી માતા કલાકારની માફક પોતાના બાળકને ઘડે છે, સસ્કારી મનાવે છે. કલાકાર રંગ, પીંછી તે દૃષ્ટિથી ચિત્રને ઉત્તમ બનાવવા અખે છે, તેવીજ અજોડ કલાકાર માતા છે. તે ગંગાદેવીએ અનેક શરત સાથે શાંતનુ સાથે લગ્ન કર્યાં હતાં. સદાય સત્ય ખેલનાર રાજાને એક વખત શિકારેથી પાછા ફરતાં ગંગાદેવીએ પૂછ્યું :
કયાં જઇ આવ્યા
શાન્તનુ જુઠું' ખેલ્યા : ‘ફરવા ગયા હતા.’ ગંગાદેવીએ કહ્યું : 'શરીર પરના રક્તના ડાઘાથી ફલિત થાય છે કે આપ શિકારે જઈ આવ્યા છે. આપે વચનભંગ-પ્રતિજ્ઞાભંગ કર્યો, માટે હું આપને ત્યાંથી વિદાય લઈશ.'
સ્ત્રી એક શકિત છે. તે શકિત સ્વ અને પરને સાચ માગે વાળવા માટે છે. મહાન ભાખરા-નાંગલ બંધ તૂટે ને પારાવાર નુકશાન કરે, તેમ માણસના નિયમ તૂટે તે તેથીય વધુ નુકશાન થાય. સંસ્કાર, શિક્ષણ ને સદાચારની સ્ત્રી પાષાક છે. પતિને નિયમભંગ થતાં પોતાના સુખવૈભવ ત્યજી એ ચાલ્યાં ગયાં. પછી પિતાને ત્યાં ન રહેતાં, પિતાના ઉપવનમાં નાનકડું મંદિર ખ'ધાવી ત્યાં રહ્યાં. સંસ્કારને ખાતર સુખની તીવ્ર ઝ'ખનાને લાત મારી. અર્ધો ભૂખે રહ્યાં, પણ સંસ્કાર ન છે.યા.
ત્યાં ચાર મહિના પસાર થતા. પુત્રને જન્મ થયા. નામ પાડયું ગાંગેય. ગાંગેયમાં અનેક સ`સ્કારાનું સિંચન માતાએ કર્યું'. ગાંગેયને વીર બનાવવા પ્રયત્ન આદ, મા એટલે સંસ્કારથી, સ ંયમથી શિક્ષણથી સદાચારથી બાળકને ઘડનાર શિલ્પી.
કપડાં ધોવા કેટલે સાબુ જોઇએ છે ? તા તનનો તે મનનો મેલ ધાવા સાંસ્કારના સાબુની જરૂર છે. આલિશાન ઇમારત ફરનીચર કે ઠાઠમાઠના દેખાવથી માનવતા નહિ આવે. મહાન બિલ્ડીંગમાં મેં વામણા જોયા છે. એમને જોઇ દયા આવે છે.
