________________
(ર) આધિકરણિકી ક્રિયા – શસ્ત્ર પ્રયોગ કરવો કે શસ્ત્ર-સરંજામ ભેગા કરવા. (3) પ્રાષિકી ક્રિયા – મનમાં તે પ્રાણી પ્રતિ દ્વેષનો ભાવ થવો. (૪) પારિતાપનિકી ક્રિયા - તે પ્રાણીને શારીરિક કે માનસિક પરિતાપ પહોંચાડવો.
(૫) પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા - પ્રાણીના પ્રાણનો ઘાત કરવો, તેને પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા કહે છે.
હિંસાનું સ્વરૂપ : મૃગાદિને મારવાના સંકલ્પથી કોઈ ફૂટપાશ ગ્રહણ કરે, તેણે મૃગને પકડ્યું નથી, મૃગાદિને માર્યું નથી તો પણ તે હિંસક જ કહેવાય છે. હિંસા એક પરંપરાબદ્ધ પ્રવૃત્તિ છે. માનસિક દ્વેષ, કાયિક ચેષ્ટા અને શાસ્ત્ર પ્રયોગ તે સર્વ હિંસાની જ શૃંખલા છે. પરિતાપ અને પ્રાણીવધ ન પણ થયો હોય, તેમ છતાં હિંસા માટે કેવળ કાયિક ચેષ્ટા કરનાર કે માનસિક સંકલ્પ કરનાર પણ હિંસક જ કહેવાય છે, અહિંસક કહેવાતો નથી. તેને લાગતી ક્રિયામાં ભિન્નતા છે.
કોને કેટલી ક્રિયા? : કોઈ પણ સકષાયી જીવોને ઓછામાં ઓછી ત્રણ ક્રિયા લાગે છે કારણ કે તેની કાયા સાવદ્યયોગમાં પ્રવૃત્ત હોય છે, તેથી કાયિકી ક્રિયા. તેણે પાપકારી સાધનો થોડે ઘણે અંશે ભેગા કર્યા છે તેથી આધિકરણિકી ક્રિયા. તેનામાં વીતરાગ ભાવ ન હોવાથી રાગદ્વેષ આદિ ભાવ હોય છે, તેથી પ્રાષિકી ક્રિયા લાગે છે.
કેવળ કાયિક ચેષ્ટા કરનારને ત્રણ ક્રિયા, પ્રાણીને પરિતાપ પહોંચાડનારને ચાર ક્રિયા અને પ્રાણીવધ કરનારને પાંચ ક્રિયા લાગે છે.
બીજો મહત્ત્વનો પ્રશ્ન એ છે કે એક પુરૂષ મૃગના વધ માટે બાણ ફેંકવાની સંપૂર્ણ તૈયારી સાથે ઊભો છે. તે સ્થિતિમાં કોઈ અન્ય પુરૂષ આવીને તે પુરૂષને મારી નાંખે, તો મરતા પુરૂષના હાથમાંથી બાણ છૂટે અને મૃગ મરી જાય છે. આ પરિસ્થિતિમાં મૃગવધક કોણ? ધનુર્ધર મરનાર પુરૂષ કે પુરૂષ ઘાતક અન્ય પુરૂષ? અહીં તેનું સમાધાન કર્યું છે કે જે પુરૂષે ધનુર્ધરનો ઘાત કર્યો, તેનો
