________________
કર્મબંધ : ત્રણ દર્શનીને વેદનીય કર્મનો બંધ નિયમા થાય. શેષ સાત કર્મ વિકલ્પ બંધાય. કેવળદર્શનીને વેદનીય કર્મ ભજનાથી બંધાય અને સાત કર્મ ન બંધાય. (૭) પર્યાપ્ત દ્વાર :
પર્યાપ્ત જીવ– આઠેય કર્મ ભજનાથી બાંધે. કારણ કે તેમાં ચૌદેય ગુણસ્થાન હોય છે. અપર્યાપ્ત જીવમાં પહેલું, બીજું અને ચોથું ગુણસ્થાન હોય છે. તેથી તે સાત કર્મ નિયમા બાંધે અને આયુકર્મ ભજનાથી બાંધે. નોપર્યાપ્ત નોઅપર્યાપ્ત- સિદ્ધ ભગવાન કોઈ કર્મ બાંધતા નથી. (૮) ભાષક દ્વારઃ
ભાષક જીવમાં- ૧ થી ૧૩ ગુણસ્થાન હોય છે. તે વેદનીય કર્મ અવય બાંધે છે અને સાત કર્મ ભજનાથી બાંધે છે. અભાષક જીવમાં- અયોગી કેવળી (ચૌદમાં ગુણસ્થાનવર્સી) જીવ, સિદ્ધ, વિગ્રહગતિ સમાપન્નક જીવ અને એકેન્દ્રિય જીવો હોય છે. તેમાં અયોગી કેવળી અને સિદ્ધ કોઈ કર્મ બાંધતા નથી, વિગ્રહગતિ સમાપન્નક જીવ આયુષ્ય કર્મ બાંધતા નથી; શેષ સાત કર્મ અવશય બાંધે છે. એકેન્દ્રિય જીવ આયુષ્ય કર્મ વિકલ્પ બાંધે છે; શેષ સાત કર્મ અવશ્ય બાંધે છે. આ રીતે અભાષક જીવ આઠેય કર્મ વિકલ્પ બાંધે છે અર્થાત કેટલાક અભાષક જીવો આઠેય કર્મ બાંધે છે, કેટલાક અભાષક જીવ આઠે ય કર્મ બાંધતા નથી. (૯) પરિત દ્વાર :
પરિત્ત જીવ : જેના ભવ સીમિત છે અર્થાત્ અલ્પ ભવ કરી મુક્ત થનાર છે. તે પરિત્ત કહેવાય. તેમાં ચૌદ ગુણસ્થાન હોય છે, તેથી તે આઠેય કર્મનો વિકલ્પથી બંધ કરે છે.
અપરિત્ત જીવ : જેના ભવ અસીમિત છે અર્થાત જેને અનંત જન્મમરણ સુધી સંસાર ભ્રમણ કરવાનું છે તેને અપરિત્ત કહેવાય. તે જ્ઞાનાવરણીયાદિ સાત કર્મો અવશ્ય બાંધે છે. આયુષ્ય કર્મ પૂર્વવત્ વિકલ્પ બાંધે છે.
૧૫૮
