________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
--
-
૧૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
હર્ષકીર્તિસૂરિએ નવકાર મંત્ર ઉપર વ્યાખ્યા . એમ છે કે ન હે પણ પ્રચલિત નવ સ્મરણના કરતાં સાત મરણનું વિવરણ કરવાનું સૂચવ્યું છે. કમ પણ કાળાંતરે નિયત થયા હોય એમ ભાસે છે. સાથે સાથે આ વ્યાખ્યામાં સ્મરણને અર્થ જેઓ આજકાલ નવસ્મરણો ગણે છે તેઓ સમજાવાય છે. પર્વ-દિવસેમાં સકળ શ્રેયને માટે નીચે મુજબના ક્રમને અનુસરે છે. તેમજ ક્ષુદ્ર ઉપદ્રવાદિપ દોષના નિવારણથે કે
() નવકાર, (૨) “ઉવસગ્ગહર” સ્તોત્ર, કઈ (ખાસ) કારણ વગેરે મળતાં સુખ અને ,,
(૩) સંતિકર, (૪) તિજયપહુ, (૫) નમિણ, શાંતિ માટે જેનું સ્મરણ કરાય છે-જે ગણાય છે
(૬) અજિયસંતિ, (૭) ભક્તામર, (૮) કલ્યાણતે મરણ છે અને આવાં સ્મરણે સાત છે એમ
મંદિર અને (૯) બૃહદ્ધાંતિ, આ સૂરિએ કહ્યું છે. અહીં નવકારમંત્રને પ્રથમ સ્મરણ કર્યું છે. એવી રીતે એમણે “ઉવસગ્ગહર ”
કેટલાક “ખરતરમ્ ગચ્છના અનુયાયીઓ જિનસ્તોત્રને બીજું સ્મરણ કહ્યું છે. અને અજિય- ા
રનકેશમાં નેધેલાં સાત સ્મરણો ઉપરાંત પણ સંતિ” સ્તોત્રને છઠું સ્મરણ કહ્યું છે. ઉપર જોઈ કેટલાંક સ્તોત્રો ગણે છે. જેમકે ભક્તામર-તેત્ર, ગયા તેમ લઘુશાન્તિસ્તંત્ર એ એમના મતે “છાન્તિસ્તવ અને કલ્યાણમન્દિર સ્તોત્ર. ચોથું સ્મરણ છે અને બહાનિસ્તોત્ર એ કેટલાક જૈનેની એ માન્યતા છે કે ભક્તામરસાતમું સ્મરણ છે. આથી ત્રીજું સ્મરણ તે કયું સ્તોત્ર સવારે ગણવું અને કલ્યાણમંદિર સાંજે અને પાંચમું મરણ તે કર્યું એટલું જ જાણવું ગણવું. આ માટે કોઈ સબળ કારણ એમની તરફથી બાકી રહે છે.
જાણવા મળતી નથી તેમ કોઈ પ્રાચીન કૃતિમાં આ
જાતને ઉલ્લેખ હેય એમ જાણવામાં નથી તે વિશેષભાં. પ્રા. સં. મું. માં એક પ્રાચીન હાથથી છે.
એ આ બાબત ઉપર પ્રકાશ પાડવો ઘટે. એમાં નીચે મુજબ ૧૧ સ્તોત્ર સ્તો છે –
જે સાત તેમજ નવ સ્મરણો ગણાવાય છે તે (૧) નવકાર, (૨) ઉપસર્ગહરતેત્ર, () ભિન્ન ભિન્ન સમયે જુદા જુદા કર્તાને હાથે રચાયા છે, તિજયપત યાને સતિશત જિનસ્તાન, (૪) આથી એ વાત ફલિત થાય છે કે એની સંખ્યા શાંતિકરસ્તવ (૫) નમિઉણ રતોત્ર (૬) ભકતા- વખત જતાં નિયત કરાઈ છે. કોઈ સ્થળે સ્મરણોની મરસ્તોત્ર (અપૂર્ણ) (૭) અજિતશક્તિસ્તવ, સંખ્યા સાત અને નવ સિવાયની જણાવાઈ હેય (૮) લઘુશાંતિ સ્તોત્ર (૯) બહાતિરતેત્ર, (૧૦) એમ લાગતું નથી. લગભગ સત્તરમી સદીમાં જ સાતકલ્યાણમંદિર સ્તંત્ર અને (૧૧) જયંતિયણ સ્તોત્ર ની સંખ્યા નક્કી કરાઈ હોય તે ના નહિ.નવની
આ ઉપરથી એવી એક કપના ફુટ થાય છે કે સંખ્યા ક્યારથી ઉદ્ભવી એની તપાસ કરવી બાકી કેટલાક આ ક્રમે અગિયાર સ્તોત્ર ગણતાં હશે. રહે છે. તેત્રો ગણુતા હશે. ૧ જુઓ D CJ M (Vol. XVII, pt.
- પ્રગટિત વૃત્તિઓ-સ્મરણેની ટીકાને અંગે
એ સૂચવીશ કે નવકારમ– સિદ્ધચન્દગણિએ અને 3, p. 167).
હર્ષકીર્તિસૂરિએ રચેલી વ્યાખ્યા ઉપર તેમજ “ઉવ૨ એજન (પૃ. ૧૯૨).
8 જુઓ D CJ M (Vol. XVII, pt. ૧ સમયસુન્દરમણિએ સપ્તસ્મરણની વૃતિના 4, p. 30 ). અહીં “અજિતશાંતિ સ્મરણ” એ અંતમાં “સતસ્મરણટીકા” એમ કહ્યું છે અને આ ઉલેખ છે.
વૃત્તિ વિ. સં. ૧૬૯૫ માં રચાઈ છે.
1 કપ
For Private And Personal Use Only
