________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તિહાસિક દ્રષ્ટિ.
Jul
લેખક-સેકસી.
ચાલ યુગમાં મોટા ભાગનું અને તેથી તે વિદ્વાન ગણાતા માનવીઓએ સંખ્યાખાસ કરી ઊગતી પ્રજાનું સવિશેષ આકર્ષણ બંધ છબરડા વન્યાના દાખલા આજે કરનાર જો કોઈ વસ્તુ હોય તે તે ઈતિહાસ સાહિત્યગ્રંથના પાના ફેરવતાં સહજ જોઈ છે. પાશ્ચમાન્ય પ્રજાના સંસર્ગથી એ વિષ- શકાય છે. આમ છતાં હિંદમાં થોડા સાચા યનું મહત્વ વધુ ને વધુ સમજાવા માંડયું છે. અભ્યાસીઓ પાક્યા. તેમના હૈયે પ્રાચીન ભારતવર્ષમાં કે એની પ્રાચીન સંસ્કૃતિમાં ભારતવર્ષ અને એની સુગજૂની સંસ્કૃતિ સખત ઈતિહાસને સ્થાન હતું જ નહિં એમ ઉપરની રીતે ચેટી ગઈ. વાતથી કઈ હરગીજ ન માને. આપણે તેઓએ પાકી શ્રદ્ધાથી એ પુરાણા પાના પુરાતન ગ્રંથોમાં–પછી ચાહે છે તે જૈન, વેદ વાંચ્યાં. વર્ણન ને વાણીવિસ્તારની તળે કે બૌદ્ધ ધર્મના હેય-ઈતિહાસની સામગ્રી એમણે ઘણે કિંમતી ખજાને નિહાળે. ભરેલી તે હોય છે જ; પણ ચાલુ યુગની શોધખેળ તેમજ ચાલુ યુગના સાધનો કામે પદ્ધત્તિને અનુરૂપ આવે એવી રચના ન લગાડી, કેટલીક એવી વસ્તુઓ બહાર આણી હોવાથી ઘણાખરા લેખકે એ એ કિંમતી કે જે પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનેએ બાંધેલા નિર્ણયવારસાની ઉપેક્ષા કરી ઉતાવળથી એવું જ થી નિરાળી પડી, છતાં ઈતિહાસનું પીઠબળ પ્રમાણપત્ર આપી દીધું જણાય છે કે ધામિક એ પાછળ હેવાથી પેલા વિદ્વાને પણ ગ્રંથ એટલે સંપ્રદાયની પ્રશંસા અને ભારે- સ્વીકારવી પડી. હવે તો આ પ્રયાસ પગભર ભાર વણને અતિશક્તિથી ભરેલા સંગ્રહ. થઈ રહ્યો છે. મેહન–જો–ડેરે, તક્ષશિલા જ્યાં એક વાર આ માન્યતા પગભર બની અને અન્ય સ્થાનના ખંડિયેરેમાંથી પ્રાપ્ત એટલે એ અણમૂલ સાહિત્યમાંથી વેર-વિખેર થયેલ સામગ્રીએ એમાં કિંમતી ફાળો આપે પડેલી મુદ્દાની બાબતે શોધવાની વાત તે છે અને પૂર્ણ તપાસના અંતે એમાંથી કિંમતી અભરાઈએ ચઢી અને જાણે એક જ વિચાર નિર્ણય પ્રગટ થવાની આશા બંધાઈ ચૂકી વધુ જોર પકડી રહ્યો કે જે કંઈ પશ્ચિમાત્ય છે. આમ ભારતવર્ષ અને એનું સાહિત્ય વિદ્વાનોએ આ દેશમાં આવી ઉપર ટપકેના પુનઃ દુનિયાની નજરે આકર્ષક અને વજન અભ્યાસથી જોયું-જાણ્યું કે વિચાર્યું અને એ મૂકવા લાયક બન્યું છે. ઉપરથી અમુક તારણ નક્કી કર્યું એ જ સાચે, એ પથરાતા પ્રકાશમાં બૌદ્ધ ધર્મની એ જ ઈતિહાસ અને એ જ વજનદાર વાત! જૈન ધર્મ એ એક નાનકડી શાખા છે એવું
આ પ્રકારની માન્યતા અને વિચારશ્રેણું આંગ્લ લેખકેનું મંતવ્ય સાવ પિગળી ગયું વર્ષોથી પ્રવર્તી રહેલી દષ્ટિગોચર થાય છે અને છે. ઉભય ધર્મમાં મળતાપણું હેવા છતાં તે
For Private And Personal Use Only
