Atmanand Prakash Pustak 034 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

સભ્ય જ્ઞાનની કુંચી.
૨૦૧ વિદ્યમાન રહે છે. ઈદ્રિયનું કાર્ય પૂરું થતાં આનંદ પણ પૂરો થાય છે. દા. ત. મધુર અવાજનું શ્રવણ. મધુર અવાજનું શ્રવણ જ્યાં સુધી કર્ણ ન્દ્રિયથી થયા કરે છે ત્યાં સુધી જીવને આનંદ રહે છે. શ્રવણ બંધ પડતાં આનંદની સમાપ્તિ થાય છે. સંપૂર્ણ આનંદ અને ક્ષણિક આનંદ વચ્ચેની સ્થિતિ એ એક પ્રકારને સ્વતંત્ર આનંદ છે. સ્વતંત્ર આનંદમાં ગૌરવ છે, એક પ્રકારની વિજયની ભાવના છે.
પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થનાર વિદ્યાથીને જે આનંદ થાય છે તે સ્વતંત્ર આનંદ છે. આ આનંદ પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થવાના સમાચારથી ઉત્પન્ન નથી થતું; એ આનંદ તે વિજયની લાગણી (ભાવ)નાં પરિણામ રૂપ છે. વિજયનો ભાવ સમાચારની સત્યતાથી ઉત્પન્ન થાય છે. જે પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થવાના સમાચાર અસત્ય હોય તે આનંદનું સ્કરણ નથી થતું, સ્વતંત્ર આનંદ આ પ્રમાણે એક પ્રકારની શ્રદ્ધાથી પરિણમે છે. ક્ષણિક આનંદ શ્રદ્ધાથી ઉત્પન્ન નથી થતું. ક્ષણિક આનંદમાં કોઈ પ્રકારનો વિશિષ્ટ ભાવ પ્રદીપ્ત થતું નથી. પરીક્ષામાં વિજય એમાં કોઈ ચિરસ્થાયી વસ્તુની સાધના લાગતી હોવાથી, વિદ્યાથીને
સ્વતંત્ર આનંદ થાય છે. એક પરીક્ષાનું બંધન ઓછું થયું એવા વિચારથી ચિત્તમાં આનંદ પુરે છે. આ પ્રમાણે આત્માને બંધનરૂપ કઈ જંજીરનો વિભેદ થતાં કે કઈ ચિરસ્થાયી ઇષ્ટ ફલની પ્રાપ્તિ થતાં મનુષ્યને સ્વતંત્ર આનંદને અનુભવ થાય છે. ક્ષણિક આનંદમાં સ્વતંત્રતા ન હોય. ક્ષણિક આનંદ અને સ્વતંત્ર આનંદ એ બેમાં સ્વતંત્ર આનંદ સર્વથા ઈરછનીય છે. ક્ષણિક આનંદ અનેક રીતે મર્યાદિત પણ છે. | વિજયી સેનાપતિ, પ્રિયાનો પ્રેમ સંપાદન કરનાર પ્રેમી અને વિપુલ ધનની પ્રાપ્તિ કરનાર વ્યાપારી એ સર્વને આનંદ એક સરખે જ છે. દરેકને પિતાના વિજય માટે આનંદ થાય છે. વિજયથી સાથે થયેલી વસ્તુની પુનઃ પ્રાપ્તિની અનાવશ્યકતાની નિરતિશય શ્રદ્ધાને કારણે, દરેકને આનંદનું પુરણ થાય છે. ભાવિ કષ્ટો અને પ્રયત્નોથી મુક્તિને ભાવ આ પ્રમાણે આનંદના તાત્કાલિક અને પ્રત્યક્ષ કારણરૂપ છે.
સંસાર એક મહાન શાળા છે. સંસારના મનુષ્ય વિદ્યાર્થીઓ છે. સંસારના મનુષ્યને અનેક પરીક્ષાઓમાંથી ઉત્તીર્ણ થવાનું છે. આથી જે તે પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થતાં મનુષ્યને કઈ બંધનથી મુક્ત થવાના ખ્યાલથી આનંદ થાય છે. વિદ્યાથીને બધો અભ્યાસ પૂરો થતાં પુસ્તકોની જરૂર રહેતી નથી, તે જ પ્રમાણે સંસારના વિદ્યાર્થીરૂપ મનુષ્યને બધી કસોટીએ પૂરી થતાં વિવેક