________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૨૩૩ કરનારથી ઓછે વ્યભિચારી નથી ગણાતે. મનુષ્ય વારંવાર ખરાબ વિચારેનું સેવન કરે છે તે તે મહા વ્યભિચાર કરે છે.
વાસના મનરૂપી સરેવરના તરંગ છે. તેનું સ્થાન કારણ શરીર છે, જ્યાં તે બીજરૂપે રહે છે અને મન સરોવરમાં પ્રકટ થાય છે. સાધકને વિજ્ઞાનમય કેશ એક મહાન દુર્ગનું કામ આપે છે. જયાંથી તે કારણે શરીરમાંથી નીકળીને મનમાં ઘુસવાની ચેષ્ટા કરનાર વાસનાઓ ઉપર આક્રમણ કરી શકે છે. વિજ્ઞાનમય કેશ (બુધિ) ની સહાયતાથી શમસાધન દ્વારા ધીમે ધીમે વાસનાઓને નાશ કરવો જોઈએ. એજ વાસના ત્યાગ છે. એ આક્રમણ અથવા યુધ આંતરિક હોય છે. આક્રમણ બહારથી પણ થવું જોઈએ. દમ (ઈન્દ્રિયનિગ્રહ) દ્વારા બાહા વૃતિનો વિરોધ થ જોઈએ. દમ દ્વારા ઈદ્રિયને કુંઠીત કરી દેવી જોઈએ. મેદાની વાસનાને, આંતરિક વાસનાઓને નાશ કરીને ત્યાગદ્વારા નષ્ટ કરી દેવી જોઈએ. આપણે બજારમાં નીકળીએ અને આપણી આંખો મેદક ઉપર પડે તેનાથી બાહ્ય વૃત્તિ ઉત્પન્ન થાય છે તેને નાશ અને તેના ઉપરથી હઠાવી લઈને અને મીઠાઈ લેવાને ત્યાગ કરીને કરી દેવો જોઈએ. મનના નિગ્રહમાં દમ શમને સહાય કરે છે. વાસનાઓના નાશ માટે દમ સહાયક બને છે. વાસનાથી જ મનમાં ચંચલતા ઉત્પન્ન થાય છે. વાસના પ્રકટ થાય છે કે તરત જ મન અને વિષયની વચ્ચે એક પ્રકારનો ગાઢ સંબંધ થાય છે. જ્યાંસુધી મન તે વિષને પ્રાપ્ત કરીને તેને ઉપગ નથી કરી લેતું ત્યાંસુધી તે ચંચળ રહે છે, અને વૃત્તિઓ તે તરફ પ્રવાહિત રહે છે. ઈચ્છાની નબળાઈને લઇને સામાન્ય જીવનમાં મનુષ્ય વાસનાઓને દબાવી કે રોકી નથી શકતે. સાધક કેટલેક વખત વાસનાને દબાવી શકે છે, પરંતુ તેને તક મળે છે કે તરત તે બમણુ જોરથી ફરી પ્રકટ થાય છે, વાસનાને પૂરેપૂરા મૂલેછેદ થવો જોઈએ.
વ્યષ્ટિ મનનો સમષ્ટિગત માની સાથે સંબંધ છે. જે “અ” અને “બ” મિત્ર છે તે “અ” ના મનનો સંબંધ “બ” ના મનની સાથે છે, “અ” ના સગાં સંબંધીઓના મનનો સંબંધ “અ” ના મનની સાથે છે. એ પ્રમાણે અનેકનાં મન “બ” ને મનની સાથે સંબંધ ધરાવે છે, તેથી જે લોકોના મનને સંબંધ “અ” ના મનની સાથે સંબંધ રાખે છે તેઓને સંબંધ “બ” ના મનની સાથે સંબંધ રાખનાર લોકોના મનની સાથે થઇ જાય છે. એ તે એકનું મન આખા સંસારના લોકોના મનની સાથે સંબંધિત થઈ જાય છે. આ મનની વિભુ–અવસ્થા છે. એગ શાસ્ત્રાનુસાર મન વિભુ (સર્વ વ્યાપી) છે.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
