________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વગર તે વસ્તુની પ્રાપ્તિ અશક્ય છે. કદાચ કોઈ રીતે વગર મૂલ્ય, વગર પરિશ્રમે તે વસ્તુ આપણે પ્રાપ્ત કરીએ તો પણ આપણે તેને કદાપિ રક્ષિત નહિ રાખી શકીએ. આપણે તેની કદર નહીં કરીએ અને આપણે તેને જલ્દી ખોઈ બેસવાના; પરંતુ આપણે પુરેપુરો પરિશ્રમ કરીને તે વસ્તુ પ્રાપ્ત કરશું, મૂલ્ય આપીને કઈ વસ્તુ લેશું તો જરૂર આપણે તેને સારી રીતે ઉપયોગ કરી શકશું. કોઈ માણસને તેના પૂર્વજોનું ઉપાર્જિત ઘણું ધન મળી જાય, તો પણ તેના રક્ષણને અર્થે તેને પરિશ્રમ કરવોજ પડે, નહિ તો તે સઘળું દ્રવ્ય વહેલું મોડું નષ્ટ થઈ જવાનું. એ ઉપરાંત એ ધન પ્રાપ્ત પછી તેણે એમ પણ સમજવું જોઈએ કે એ ધનને સંગ્રહ કરવામાં મારા પૂર્વજોને ઘણોજ પરિશ્રમ પડયે હશે અને તેઓના પરિશ્રમનું ફલજ મને મળ્યું છે. એવી સ્થિતિમાં તેને માટે એજ ૬ચિત છે કે તેણે પરિશ્રમ પૂર્વક એ ધનનું રક્ષણ કરવું જોઈએ અને તેની વૃદ્ધિ કરવી જોઈએ જેથી ભવિષ્યમાં તે વડે બીજાનું કલ્યાણ થઈ શકે.
પરિશ્રમનું મહત્વ એટલું બધું છે કે સંસારમાં સઘળાં કાર્યોમાં તેની થોડી ઘણું આવશ્યકતા પડે છે. જે આપણે કેવળ શારીરિક સુખ જ ઈચ્છીએ, તો તેને માટે પણ આપણે કોઈ પણ પ્રકારનો યત્ન કરવાની આવશ્યકતા છેજ. કાય જેટલું મોટું હોય છે, તેના પ્રમાણમાં તેને માટે અધિક પરિશ્રમની આવશ્યકતા છે. પરિ. શ્રમ જેટલો વધારે કરવામાં આવે છે તેનું ફળ પણ તેટલું જ વધારે અને સરસ આવે છે. જે મનુષ્ય સુખી થવા ઈચ્છે છે તેણે હમેશાં પરિશ્રમ કરવા જોઈએ. એક વિદ્વાને તે શ્રમને બુદ્ધિથી પણ શ્રેષ્ઠ ગણ્યો છે, અને જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે સાધારણ બુદ્ધિવાળા લોકો પણ પરિશ્રમ કરીને ઘણું જ મહત્વ પ્રાપ્ત કરી લે છે અને મોટા મોટા બુદ્ધિમાન લેકે આળસુ બનવાથી જ્યાં ને ત્યાં રહે છે ત્યારે ઉક્ત સિદ્ધાંતની સત્યતામાં કશો સંદેહ નથી લાગતો. જે બુદ્ધિમાન મનુષ્ય સંસારમાં ઉન્નતિ સાધી હોય છે તેને પણ તે ઉન્નતિને અર્થે થોડો ઘણો શારીરિક પરિશ્રમ કરે પડે હોય છે. જે લોકો એમ સમજે છે કે બુદ્ધિમાન લોકો શારીરિક પરિશ્રમ એ છે કરે છે, અને બેઠા બેઠા જ બુદ્ધિને આધારે જ સુખચેન ભોગવી રહ્યાં છે તેઓ ભૂલ કરે છે. જે મેટા મોટા રાજકર્મચારી પુરૂષે આરામ ખુરશી પરજ પડયા રહે તો કાંતો તેઓને પિતાના પદ ઉપરથી અલગ કરવામાં આવે અને કાંતે તેઓ રાજ્યનેજ નાશ કરે. મુગલ સામ્રાજય સ્થાપિત કરવા માટે અકબરને શું ઓછો શારીરિક પરિશ્રમ કરવો પડયે હતું ? બાલાજી વિશ્વનાથ અને નાનાફડનવીસ વિગેરે જે આળસુ હતા તે પેશ્વાઓના દરબારમાં તેઓને કોણ પૂછત? મોટા મોટા આપણાં શાસ્ત્રીય ગ્રંથો જોઈને પણ આપણે ચકિત થઈ જઈએ છીએ. શું તે ગ્રંથોના લેખકોએ કેવળ બુદ્ધિબળથી જ કામ લીધું હતું ? “સિદ્ધાંત કૌમુદી” લખવામાં ભટ્ટજી દીક્ષિતને શું ઓછો પરિશ્રમ પડી હશે ? “કાવ્ય પ્રકાશ” શું સહજમાં
For Private And Personal Use Only
