________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પં. સુખલાલજીભાઈને તિર બંધુ સાથે વાર્તાલાપ.
૪૭
નથી. વૈદિક દર્શને બહુધા આત્માને વ્યાપક માનનાર છે. જૈન અને બાધ દર્શન પ્રમાણે આતમા દેહ પ્રમાણ છે. બદર્શનને અનાત્મવાદિ કહેવામાં આવે છે, તે માત્ર આરોપ છે. આત્મા સુદ્ધામાં અભિમાન રાખવાને ઈન
કાર કરતું હોવાથી બોધદર્શન અનાત્મવાદિકહેવાતું હોય તો તે અનિષ્ટ નથી. પ્ર—દ્ધ દર્શન પ્રમાણે મેક્ષ કે છે? ઊ–રાગદ્વેષનું ચક્ર એ સંસાર, અને તેને અભાવ એ મોક્ષ. મોક્ષને નિર્વાણ
કહેવામાં આવે છે. ઉપરાંત નિર્વાણ નામનું એક તવ બોધદર્શનમાં મનાય છે, જે કુટસ્થ, નિત્ય, અને વ્યાપક હોવાથી વેદાન્ત દર્શનના બ્રહ્નાના સ્થાનમાં છે. જૈનદર્શન પણ રાગદ્વેષના અભાવને જ મોક્ષ કહે છે; ફેર એટલે છે કે તે મોક્ષ અવસ્થામાં આત્માનું સર્વપણું સ્વીકારે છે. તે માને છે કે આવરણનો અભાવ થવાથી ચેતના શક્તિ એવી વિકસે છે કે જેથી તેમાં જગતના કાલિક સમગ્ર પદાર્થો આપોઆપ પ્રતિભાષિત થાય. આવું સર્વજ્ઞપણું કેટલાક વેદિક દર્શને માન્ય છે. પણ તેઓ નિ:શરીર મેક્ષની દશામાં તેવું સર્વાપણું ન માનતાં માત્ર શરીર અને અંતઃકરણને સંબંધ
હોય ત્યાં સુધી જ સર્વજ્ઞપણું માને છે. પ્ર–અર્થ માગધી ભાષાનું સ્વરૂપ કેવું છે?” ઊ૦–પહેલાં માગધી ભાષાનું સ્વરૂપ અને તે માટે પ્રાકૃતનું સ્વરૂપ જાણવું
જોઈએ. આચાર્ય હેમચંદ્ર પાકૃત, શૈારસેની, માગધી, વૈશાચિ, મુલિકા પિશાચિક, અને અપભ્રંશ એ છ ભાષાઓનું વ્યાકરણ સંસ્કૃત વ્યાકરણ બાદ રચ્યું છે. ઉક્ત છ ભાષાઓમાં પાકૃત એ સામાન્ય ભાષા અને બાકીની તેના વિશેષ રૂપે છે. તેથી શિરસેની, માગધી, આદિ ભાષાઓમાં પાકતભાષા કરતાં જે જે વિશેષતાઓ છે તે તેવિશેષતા પુરતાં જ સૂત્ર આચાર્યશ્રી હેમચંદ્ર રચ્યા છે. અને છેવટે એમ જણાવી દીધું છે કે; કાવત્ રાષ૬
નાય” પાકૃતથી શારસેનીની વિશેષતા બતાવનાર પુરાં ત્રીશ સુત્રએ નથી. તેવી જ રીતે શૌરસેનીથી માગધીની વિશેષતા બતાવનાર પુરાં વીશ સુત્રોએ નથી. આ રીતે જોઈએ તો માગધીભાષા એ પાકૃતને એક વિશેષ અને શેરની સુદ્ધાંને વિશેષ ભેદ કહી શકાય.
અર્ધ માગધી એ શબ્દથી અડધી માગધી અને અડધી અન્ય કોઈ ભાષા એ અર્થ સુચવાય છે. અન્ય અડધી ભાષા તે પ્રાકૃત અગર શેરસેની. કારણ કે માગધીભાષા એ બે ભાષાના વિશેષ રૂપે છે, પણ આ સ્થળે જાણવું જોઈએ કે, અડધી માગધી અને અડધી પ્રાકૃત, શિરસેની એવી રીતે મળેલ અર્ધ માગધી ભાષા જેન આગમાં વપરાયેલ નથી. ઉદાહરણ તરીકે એક
For Private And Personal Use Only
