________________
૧૪
અબુદાચલ પ્રદક્ષિણ “દક્ષિણે તરફના એક શિવાલયની દક્ષિણી દીવાલના બહારના ગોખલામાં એક અત્યંત સુંદર લકુલીશની મૂર્તિ છે; જે ચંદ્રાવતીથી લાવીને અહીં લગાવવામાં આવી હોય એવું અનુમાન છે. લકુલીશની આવી સુંદર મૂર્તિઓ બહુ ઓછી “પીરેજી (ફરજી)” કહેવાતો હતો. સંભવ છે કે, શિરાજશાહના નામ પરથી શીરેજી કહેવાયા હેય.
૩ લકુલીશ અથવા લકુટીશ, શિવના ૧૮ અવતારમાંથી એક માનવામાં આવે છે. પ્રાચીન કાળમાં પાશુપત (શિવ) સંપ્રદાયોમાં લકુલીશ સંપ્રદાય બહુ પ્રસિદ્ધ હતો અને આજ સુધી સમગ્ર રાજપૂતાના, ગુજરાત, માળવા, બંગાળ, દક્ષિણ વગેરેમાં લકુલીશની મૂર્તિઓ મળી આવે છે. લકુલીશની મૂર્તિ ઉપર જૈન મૂર્તિઓની માફક કેશ હોય છે જેના પરથી કઈ કઈ તેને જૈન મૂર્તિ માની લે છે પરંતુ તે જૈન નહિ પણ શિવના એક અવતારની મૂર્તિ છે. તે બે ભુજાવાળી હેય છે. તેના ડાબા હાથમાં લકુટ (દંડ) રહે છે, જેના પરથી લકુલીશ અને લકુટીશ નામ પડ્યાં અને જમણું હાથમાં બીજોરા નામનું ફળ હોય છે, જે શિવની ત્રિમૂર્તિઓમાંના મધ્યના બે હાથમાંથી એકમાં જોવામાં આવે છે. તે મૂર્તિ પવાસને બેઠેલી હોય છે અને કઈ કઈમાં તેની નીચે નંદી અને કયાંઈ ક્યાંઈ બંને તરફ એક એક જટાધારી સાધુ પણ બનેલા હોય છે. લકુલીશ ઉર્ધ્વરેતા (જેનું વીર્ય કદી ખલિત ન થયું હોય એવા) મનાય છે; જેનું ચિહ્ન (ઉર્ધ્વ લિંગ) મૂતિ પર સ્પષ્ટ હોય છે. આ સમયે આ પ્રાચીન સંપ્રદાયને માનવાવાળો કઈ નથી રહ્યો પરંતુ પ્રાચીન કાળમાં આના માનનારા ઘણા હતા, જેમાં મુખ્ય સાધુ રહેતા, માધવાચાર્ય રચિત સર્વનરંગ માં આ સંપ્રદાયના સિદ્ધાંતને કંઈક હેવાલ મળી આવે છે અને તેનું વિશેષ વૃત્તાંત પ્રાચીન શિલાલેખો તથા વિષ્ણુપુરાણ આદિ ગ્રંથોમાંથી મળે છે. આ સંપ્ર
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
