Akbarna Samayna 6 Aprakashit Shilalekh

Author(s): Pravinchandra Parikh, Bharti Shelat
Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf

Page 1

પાતશાહ અકબરના સમયના છે અપ્રકાશિત શિલાલેખ, વિ. સં. ૧૬૪૬
સં. પ્રવીણચંદ્ર પરીખ
ભારતી શેલત
આ અકબરકાલીન છ શિલાલેખ અમદાવાદના કાલુપુર વિસ્તારમાં આવેલી શાંતિનાથની પોળમાંના શાન્તિનાથના જૈન દેરાસરમાં ગૂઢમંડપમાં ગર્ભગૃહની બહારની ડાબી બાજુની દીવાલ પર એક સાથે ઉપર નીચે ગોઠવેલી અલગ અલગ તકતીઓ પર કોતરેલા છે.
શિલાલેખ . ૧ ની તકતીનું માપ ૪૦.૫ x ૪ સે. મી. છે. જ્યારે એના પર લખાણવાળા ભાગનું માપ ૩૭.૫ x ૩૭ સે. મી. છે. એમાં સળંગ લખાણની કુલ ૩૧ પંક્તિઓ કોતરેલી છે. દરેક પંકિતમાં અક્ષરસંખ્યા સરેરાશ ૪૭ થી ૪ની છે, અને અક્ષરનું સરેરાશ કદ ૦.૫ x ૦.૭ સે. મીનું છે. તકતી નં. ૨ નું માપ ૪૫ x ૧૯ સે. મી. છે, જ્યારે લખાણવાળા ભાગનું માપ ૪૪ x ૧૩ સે. મી. છે. સળંગ લખાણની કુલ ૬ પંકિતઓ કોતરેલી છે. દરેક પંકિતમાં સરેરાશ અક્ષરસંખ્યા ર૭ થી ર૯ની છે, અને અક્ષરનું સરેરાશ કદ ૧.૩ x ૧ છે. તકતી નં. ૩ નું માપ ૪૨ x ૧૯.૫ સે. મી. છે. લખાણવાળા ભાગનું મા૫ ૪ x ૧૬ સે. મી. છે. લખાણની કુલ ૮ પંકિતઓ કોતરેલી છે. અંતિમ પંકિત પાછળથી કોતરેલી જોવા મળે છે. દરેક પંકિતમાં સરેરાશ અક્ષરસંખ્યા ૨૬-૨૭ જેટલી છે અને અક્ષરનું સરેરાશ કદ ૧ x ૧ સે. મીનું છે. તકતી નં. ૪ નું માપ ૧૮.૫ x ૧૯ સે. મીછે. એમાં લખાણવાળા ભાગનું માપ ૧૬ x ૧૬ સે. મી. છે. લખાણની કુલ ૧૨ પંક્તિઓ કોતરેલી છે અને દરેક પંક્તિમાં સરેરાશ અક્ષરસંખ્યા ૧૮ થી ૨૦ની છે. અક્ષરનું સરેરાશ કદ ૦.૫ x ૦.૫ સે. મી. છે. તકતી ન ૫ નું માપ ૨૨ x ૧૮ સે. મી. છે, જ્યારે લખાણવાળા ભાગનું માપ ૧૦ x ૧૧.૫ સે.મી. છે. લખાણની કુલ ૧૦ પંકિતઓ કોતરેલી છે. દરેક પંકિતમાં અક્ષરની સરેરાશ સંખ્યા ૧૯ છે અને અક્ષરનું સરેરાશ કદ ૦.૫ X ૦.૭ સે. મી. છે. તકતી નં. ૬ નું માપ ૨૦ x ૧૮.૫ સે. મીનું છે, જ્યારે લખાણવાળા ભાગનું માપ ૧૭ x ૧૫.૫ સે. મી. છે. લખાણની કુલ ૧૨ પંકિતઓ કોતરેલી છે. દરેક પંક્તિમાં સરેરાશ અક્ષરસંખ્યા ૧૮ થી ૨૦ની છે. અક્ષરનું સરેરાશ કદ ૦.૫ x ૦.૫ સે.મી. છે.
| શિલાલેખોનું લખાણ દેવનાગરી લિપિમાં કોતરેલું છે. લેખોમાંના અક્ષરવિન્યાસની કેટલીક લાક્ષણિકતાઓ આ પ્રમાણે છે : (૧) ૪ માં ઉત્તર ભારતીય મરોડ જોવા મળે છે, જેમકે અ બૂર, મદ” (૧.૨), બધિ (૧.૫) અમથ (૧.૭),
અંવડ (૧.૧૦) મ” (૨.૧), માર(૨.૫), માસોન (૩.૧), અશ્વિન (૪.૧) વગેરે. (૨) મૂલાક્ષર ઈ ને મથાળે પ્રાય: શિરોરેખા જોવા મળતી નથી; જેમ કે સીમંધર (૧.૪), શોષિત (૧.૪), શીત્યધિક્ર
(૧.૫), પ્રોધિત (૧.૮), ઉત્તનાધીશ (૧૫), સાધ (૧.૧૧), સૂત્રધાર (ઉ.૧૨), ઘના (૪.૬) વગેરે. (૩) T માં ઉત્તરી મરોડ પ્રયોજાયો છે, જેમાંથી ગુજરાતી મરોડ થયો છે; જેમ કે શ્રવજ (૧.૨), મmપિ' (૧.૫),
વિવMRM (૧.૭), માળિW (૧.૨૦, ૨.૨), વગેરે. (૪) શ ના મરોડમાં એના ડાબા અંગના ઉપરના ભાગને ડાબી બાજુએ નીચે ગોળ વાળવામાં આવ્યો નથી;
જેમ કે શાસન" (૧.૩), શોપિત (૧.૪), શરત (૧૫), b (૧.૯), "શમિત' (૧.૧૪)શત્રુનય (૧.૨૨), શાંતિનાથ (૨.૩), શંgવીત (૪.૫), વગેરે.