Agam Sutra Satik 16 Suryapragnapati UpangSutra 05

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 256

२५३
प्रानृतं १३, प्राभृतप्राभृतं एक.चन्द्रमा दक्षिणभागादभ्यन्तरं प्रविशन् द्वितीयमण्डलमाक्रम्य चारंचरति, सच पाश्चात्ययुगपरिसमातिदिवसे उत्तरस्यां दिशि चारं चरति-चारं चरितवान् स वेदितव्यः ।
ततः सतस्मात् द्वितीयात् मण्डलात् शनैः शनैरभ्यन्तरं प्रविशद्वितीयेऽहोरात्रे उत्तरस्यां दिशि सर्वबाह्यान्मण्डलादभ्यन्तरं तृतीयमर्द्धमण्डलमाक्रम्यचारंचरति, तृतीये अहोरात्रे दक्षिणस्यां दिशिचतुर्धमर्द्धमण्डलं चतुर्थे अहोरात्रे उत्तरस्यां दिशिपञ्चममर्द्धमण्डलंपञ्चमेअहोरात्रे दक्षिणस्यां दिशिपटमद्धमण्डलं षष्ठे अहोरात्रे उत्तरस्यां दिशि सप्तममर्द्धमण्डलं सप्तमे अहोरात्रे दक्षिणस्यां विशिअटममर्द्धमण्डलमष्टमेऽहोरात्र उत्तरस्यां दिशि नवममर्द्धमण्डलं नवमे अहोरात्रे दक्षिणस्यां दिश दशममर्द्धमण्डलं दशमे अहोरात्र उत्तरस्यां दिशि एकादशममर्द्धमण्डलमेकादशे अहोरात्रे दक्षिणस्यां दिशि द्वादशमर्द्धमण्डल द्वादशे अहोरात्रे उत्तरस्यां दिशि त्रयोदशमर्द्धमण्डलं त्रयोदशेऽहोरात्रे दक्षिणस्यां दिशि चतुर्दशमर्द्धमण्डलं चतुर्दशे अहोरात्रे उत्तरस्यां दिशि पञ्चदशस्यार्द्धमण्डलं त्रयोदशेऽहोरात्रेदक्षिणस्यांदिशिचतुर्दशमर्द्धमण्डलं चतुर्दशेअहोरात्रे उत्तरस्यां दिशि पञ्चदशस्यार्द्धमण्डस्य त्रयोदशसप्तषष्टिभागानाक्रम्य चारं चरति, एतावता च कालेन चन्द्रस्यायनं परिसमाप्तं । चन्द्रायनं हि नक्षत्रार्द्धमासप्रमाणं, तेन च नक्षत्रर्द्धमासेन चन्द्रचारे सामान्यतस्त्रयोदशमण्डलानिचतुर्दशस्यचमण्डलस्य त्रयोदश सप्तषष्टिभागालभ्यन्ते, तथाहि-यदि चतुस्त्रिंशदधिकेना-यनशतेन सप्तदशशतान्यष्टषष्टिसहितानिमण्डलानां लभ्यन्तेतत एकेनायनेन किंलभामहे ?, राशित्रयस्थापना अनान्त्येन राशिना एककलक्षणेन मध्यराशिगुण्यते जातः स तावानेव ततस्तस्यायेन राशिनाचतुस्त्रिंशदधिकशतरूपेणभागहरणंलब्धास्त्रयोदश शेषास्तिष्ठन्ति षड्विंशति तत्र छेद्यच्छेदकराश्योर्द्विकेनापवर्त्तना लब्धास्त्रयोदश सप्तषषष्टिभागा इति, उक्तं च-- ॥१॥ “तेरस य मंडलाणि य तेरस सत्तहि चैव भागाय।
अवणेण चरइ सोमो नक्खत्तेणद्धमासेणं ।।" एतच्च सामान्यत उक्तं, विशेषचिन्तायांत्वेकस्य चन्द्रमसो युगस्य प्रथमे अयने यथोक्तेन प्रकारेण दक्षिणभागादभ्यन्तरं प्रवेशे द्वितीयादीन्येकान्तरितानिचतुर्दशपर्यन्तानिसप्तामण्डलानि लभ्यन्ते, उत्तरभागादभ्यन्तरप्रवेशे तृतीयादीन्येकान्तरितानि त्रयोदशपर्यन्तानि षट् परिपू
न्यर्द्धमण्डलानि सप्तमस्य तुपञ्चदशमण्डलगतस्यार्द्धमण्डलस्य त्रयोदश सप्तषष्टिभागाः, एतावता चयद्वक्ष्यति उत्तरभागादभ्यन्तरप्रवेशचिन्तायां 'तईए अद्धमंडले'इत्यादि सूत्रं तदपि भावितमेव, सम्प्रति दक्षिणभागादभ्यन्तरप्रवेशे यानि सप्ताधमण्डलान्युक्तानि तदुपसंहारमाह_ 'एयाइंइत्यादि सुगम। अधुना तस्यैवचन्द्रमसस्तस्मिन्नेवप्रथमेऽयने उत्तरभादादभ्यन्तरप्रवेशे यावन्त्यर्द्धमण्डलानि भवन्ति तावन्ति विवक्षुराह-'ता पढमायणगए'इत्यादि, ता इति पूर्ववत्, प्रथमायनगते-युगस्यादौ प्रथममयनं प्रविष्टे चन्द्रे उत्तरभागादभ्यन्तरं प्रविशति षट् अर्द्धमण्डलानि भवन्ति सप्तमस्य चार्द्धमण्डलस्य त्रयोदश सप्तषष्टिभागा यानि चन्द्र उत्तरभागादभ्यन्तरं प्रविशन् आक्रम्य चारं चरति ।
'कयराइं खलु'इत्यादि प्रश्नसूत्रं सुगम ‘इमाइं खलु' इत्यादि निर्वचनसूत्रं एतच्च प्रागेव भावितं, 'एयाई खलु'इत्यादि, निगमनवाक्यं निगदसिद्धं, 'एतावता'इत्यादि एतावता कालेन प्रथमं चन्द्रस्यायनं समाप्तं भवति, एतदपि प्राग्भावितं, तदेवं पाश्चात्ययुगपरिसमाप्तिचरमदिवसे