Agam Sutra Satik 16 Suryapragnapati UpangSutra 05

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 255

२५२
सूर्यप्रज्ञप्तिउपाङ्गसूत्रम् १३/-/१०९
अवराई खलु दुवे तेरसगाई जाइं चंदे केणइ अस्सामनगाई सयमेव पविट्टित्ता २ चारं चरति, इचेसो चंदमासोऽभिगमणनिक्खमणबुद्धिणिबुद्धिअनवट्टितसंठाणसंटितीविउव्वणगिविपत्ते रूपी चंदे देवे २ आहितेति वदेजा ।।
वृ.'ताचंदेणअद्धमासेण मित्यादि ताइति पूर्ववत्चान्द्रेणअर्द्धमासेन प्रागुक्तस्वरूपेण चन्द्रः कति मण्डलानि चरति ?, भगवानाह-'ता चोद्दसे'त्यादि चतुर्दश सचतुर्भागमण्डलानिपञ्चदशस्य मण्डलस्य चतुर्भागसहितानि मण्डलानि चरति, एकं च चतुर्विंशशतभागं मण्डलस्य, किमुक्तं भवति?-परिपूर्णानि चतुर्दश मण्डलानि पञ्चदशस्य च मण्डलस्य चतुर्भाग-चतुर्विंशत्यधिकशतसत्कैकत्रिंशद्भागप्रमाणमेकंच चतुर्विंशशतभागं मण्डलस्य, सर्वसद्धयया द्वात्रिंशतं पञ्चदशस्य मण्डलस्य चतुर्विंशत्यधिकशतभागान् चरतीति, कथमेतदवसीयते इति चेत्, उच्यते त्रैराशिकबलात्, तथाहि-- यदि चतुर्दिशत्यधिकेन पर्वशतेन सप्तदश शतान्यष्टषट्यधिकानि मण्डलानां लभ्यन्ते तत एकेन पर्वणा किं लभ्यते?, अत्रान्वेन राशिना मध्यराशि ण्यते सच तावानेव जातः, तत्रायेन राशिना भागहरणं लब्धाश्चतुर्दश शेषास्तिष्ठन्ति हात्रिंशत् तत्र छेद्यच्छेदकराश्योर्विकेनापवर्तना क्रियते, तत इदमागच्छति-चतुर्दश मण्डलानि पञ्चदशस्य मण्डलस्य षोडश द्वाषष्टिभागाः । उक्तं चैतदन्यत्रापि॥१॥ “चोद्दस य मंडलाइं विसट्ठिभागा य सोलस हविज्जा ।
मासद्धेण उडुवई एत्तियमित्तं चरइ खित्तं ।।" 'ताआइच्चेण'मित्यादि, आदित्येनार्द्धमासेन चन्द्रः कतिमण्डलानि चरति?, भगवानाह'ता सोलसे'त्यादि, षोडश मण्डलानि चरति, षोडशमण्डलचारीच तदा अपरे खलु द्वे अष्टकेचतुर्विंशत्यधिकशतसत्कभागाटकप्रमाणे ये कनाप्यसामान्ये-कनायनाचीर्णपूर्वेचन्द्रः स्वयमेव प्रविश्य चारं चरति । 'कयराइं स्तु'दुवे इत्यादि प्रश्नसूत्रं सुगम, भगवानाह--इमाइं खलु एते खलु द्वे अष्टके ये केनाप्यनाचीर्णभूपें चन्द्रः स्वमेव प्रविश्य चारं चरति, तघधा-सर्वाभ्यन्तरामण्डलारहि-निष्कामवामावास्यान्ते एकमटकं केनाप्यनाचीर्णं चन्द्रः प्रविश्य चारं चरति, सर्वदाह्यात्मण्डला-दभ्यन्तरं प्रविशव पौर्णमास्यन्ते द्वितीयमष्टकं केनाप्यनाचीर्णं चन्द्रः प्रविश्य चारं चरति, ‘एयाइं खलु दुवे अहगाई' इत्यादि उपसंहारवाक्यं सुगम, इह परमार्थतो द्वौ चन्द्रौ एकेन चान्द्रेणार्द्धमासेन चतुर्दश मण्डलानि पञ्चदशस्य च मण्डलस्य द्वात्रिंशतं चतुर्विंशत्यधि कशतभागान् भ्रमणेन पूरयतः परं लोकरूढया व्यक्तिभेदमनपेक्ष्य जातिभेदमेव केवलमाश्रित्य चन्द्रश्चतुर्दश मण्डलानि पञ्चदशस्य च मण्डलस्य द्वात्रिंशतंचतुर्विंशत्यधिकशतभागान्चरतीत्युक्त।
अधुना एकश्चन्द्रमा एकस्मिन्नयने कति अर्द्धमण्डलानि दक्षिणभागे कत्युत्तरभागे भ्रन्या पूरयतीति प्रतिपिपादयिपुर्भगदानाह–'ता पढमायणगए चंदे' इत्यादि, ता इति पूर्ववत्, प्रथमायनगते-प्रथमपयनं प्रविष्टेचन्द्रे दक्षिणस्माभागादभ्यन्तरं प्रविशति सप्त अर्द्धमण्डलानि भवन्ति यानि चन्द्रो दक्षिणस्माद् भागादभ्यन्तरं प्रविशन्नाकम्य चारं चरति ।
"कयराइं खलु'इत्यादि, प्रश्नसूत्रं सुगम, भगवानाह-'इमाइं खलु इत्यादि, इमानि खलु सप्तार्द्धमण्डलानि यानि चन्द्रो दक्षिणास्माद्भागादभ्यन्तरं प्रविशन्नाक्रम्य चारं चरति, तद्यथाद्वितीयमर्द्धमण्डलमित्यादि, सुगमं, नवरमियमत्र भावना-सर्ववाद्ये पञ्चदशे मण्डले परिभ्रमणेन पूरणमधिकृत्यपरिपूर्णेपाश्चात्ययुगपरिसमाप्तिर्भवति, ततोऽपरयुगप्रथमायनप्रवृत्तौप्रथमेऽहोरात्रे