Page Text
________________
ભકતામર અને કલ્યાણ મંદિર તે.
૭
આવવું જાઈએ પણ ૨૮ મા પદ્યમાં સિંહાસનનું વ- રચના થયા પછી કેટલીક શતાબ્દિઓ બાદ ભક્તાન છે. તેમજ ૩૦ માં કાવ્યમાં ચામરનું વર્ણન છે; મરની રચના થઇ છે. એ પરસ્પર વિરૂદ્ધ કોટિ છે. જ્યારે પ્રાતિહાર્યોને ક્રમથી હોય તો દિવ્યધ્વનિનું હવે એ જોવું જોઈએ કે એમાં કેને તર્ક સાચો વર્ણન હોવું જોઈએ. એવી જ રીતે ૩૧ કાવ્યમાં ચામર છે? ભક્તામરના કર્તાને કાલ તપાસતાં કવિના સ્વજોઈએ ત્યાં છત્રનું વર્ણન છે. આ પરથી એ વિચાર ભાવ અને પરિસ્થિતિનો વિચાર કરવો ઘટે. ભક્તાઉદભવે છે કે કવિને પ્રાતિહાર્યોની દૃષ્ટિથી વર્ણન મરની કૃતિ પરથી જ એ તર્ક બાંધી શકાય; મારા કરવું અભીષ્ટ જણાતું નહિ હોય.
મત પ્રમાણે ભક્તામરના કર્તાના સમયમાં બૌદ્ધ અને
બ્રાહ્મણોમાં પરસ્પર દ્વેષાગ્નિની જ્વાલા ધખી રહી હતી. પંડિત યાકોબી આદિ પાશ્ચાત્યોની એ એક શંકા
તે ધમધવાદનો જુગ હતો, એકબીજાને ખોટા ઠરાવવાનું છે કે-કલ્યાણમંદિર સ્તોત્ર ભક્તામરનું અનુકરણ છે.
યુદ્ધ ચાલતું હતું તે વખતે સર્વે ધર્મોની એક વાકયતા આના ઉત્તરમાં જણાવવાનું જે ખરો પત્તે તો ઇતિ
કરી દેષ દૂર કરવાનો પ્રયત્ન માનતુંગાચાર્યે કરેલો હાસરસિક સજજનો લગાવી શકે છે; પણ સ્ત
જણાય છે. જુઓ ભક્તામરનું ૨૫ મું પદ્ય; તેમાં ત્રોની કૃતિ આદિ સાધનો પરથી આ સંબંધમાં વિ.
બુદ્ધ, શંકર, બ્રહ્મા, અને વિષ્ણુને વ્યુત્પન્ન અર્થે કરી ચાર કરવાથી તે આ શંકા નિરાધારજ કરે છે. કલ્યાણ
ઋષભદેવમાં ઘટાડવામાં આવેલો છે. ભારતીય સર્વે મંદિરમાં ભક્તામરના અનુકરણની ગંધમાત્ર પણ
ધર્મોની સમાનતા–એકવાકયતા કરવા માટે કવિનો પ્રયનથી. પ્રારંભિક કેટલાંક કાવ્યોમાં શબ્દ અને ભાવોની
ત્ન જણાઈ આવે છે. તે પરથી સહજમાં તર્ક બાંધી સદશતા જણાય છે પરંતુ એટલા પરથી અનુકરણ શકાય છે કે જેમ હરિભદ્રસૂરિએ તટસ્થવાદ સ્વીકાકહેવાનું સાહસ કરવું એ મુસાહસ જ ગણાય; કેમકે
રેલ છે તેમ ભક્તામરના કર્તાએ પણ તે માન્ય અનેક કવિઓની રચનાઓમાં સ્વાભાવિક રીતે પણ
કરેલ છે. તે પરથી કાલનો વિચાર કરતાં ભક્તામપરસ્પર શબ્દ અને ભાવોનું સામ્ય થઈ જાય છે તેથી .
રન કર્તા હરિભદ્રસૂરિથી છેડા પછી એટલે લગભગ શું અનુકરણ માની લેવું? બીજી વાત આ છે કે,
વિક્રમના ૮ માં તથા ૯ મા સૈકામાં હોવા જોઈએ. ભક્તામરમાં આઠ ભયોનું વર્ણન છે અને કલ્યાણમંદિ
ભક્તામરનું ૨૩ મું પદ્ય તે શુકલ યજુર્વેદના પુરૂષરમાં નથી. ભક્તામરમાં ભગવદ્ ગુણાનુવાદમાં કવિને
સૂક્તની ૧૮ મી ઋચાની છાયા માત્ર ઉપાસે છે; તે પૂજ્ય પ્રતિ પૂજક ભાવજ દેખાય છે ત્યારે કલ્યાણ- ઋચા એ છે કે – મંદિરમાં પૂજક પૂજ્યમાં તલ્લીન થઈ જવાથી પિતે પૂજ્ય બની જાય છે એવી રીતે અધ્યાત્મવાદ પ્રકટ वेदाहमेतं पुरुषं महांतमादित्यवर्ण तमसः परस्तात् । કરેલ છે. જુઓ કલ્યાણુમંદિરનાં ૧૫ માથી ૧૭ મા તમે વિવિવાતિ મૃત્યુમેતિ, નાન્યપન્થા વિચલેષ નાય. સુધીનાં પ. આ ભાવવાળાં પો ભક્તામરમાં કયાં ૧૮ ( રાયપુર્વ અધ્યાય ૨૧ પુરુષસૂm). છે? કોઈ બતાવવાની હિમ્મત કરી શકે છે? તેમજ ઉપરની ચાના શબ્દ શબ્દને વસંતતિલકામાં ભક્તામરનાં ૨૩ મા પધથી ૨૫ મા પદ્ય સુધીનાં ગતિ કરી મુકી દીધેલ છે; તેથી એ પણ સ્પષ્ટ ભાવવાળાં પશે કલયાણુમંદિરમાં ક્યાં છે ? એવી થાય છે કે વૈદિક સાહિત્યના જાણકાર કવિ હતા અનેક દલીલો આપી શકાય તેમ છે કે જેથી એમ અને એકવાકયતા કરનાર હતા. સ્પષ્ટ થઈ શકે કે સ્તોત્રયુગલના કર્તાઓની બને
હવે એ જોવાનું બાકી રહે છે કે, કલ્યાણમેકૃતિઓ સ્વતંત્ર છે-અનુકરણ નથી.
દિર ક્યારે રચાયું ? મારા મત પ્રમાણે કલ્યાણમંદિરના યાકેબી સાહેબ કહે છે કે ભક્તામરની રચના કર્તા કાલિદાસના સમકાલીન હોવા જોઈએ. વિક્રમના થયા પછી કલ્યાણુમંદિરની રચના થઈ છે, ત્યારે જૈન નવરત્નોમાં કાલિદાસ અને ક્ષપણુક એ બેને પણ સંપ્રદાયની એવી માન્યતા છે કે કલ્યાણુમંદિરની માનેલા છે. ક્ષપણુક એજ કુમુદચંદ્ર અને એજ
| SR No. | 536287 |
| Book Title | Jain Yug 1984 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mohanlal Dalichand Desai |
| Publisher | Jain Shwetambar Conference |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 622 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Yug, & India |
| File Size | 49 MB |