Page Text
________________
૩૭૪
જેનયુગ
ચૈત્ર ૧૯૮૩ છદ્મસ્થ દશામાં શ્રી મહાવીર પ્રભુનાં વિહાર–સ્થલો.
(લેખક:-રા, ડી. જી. ભણશાળી બી. એ. ૧૬ પિલેકસ્ટ્રીટ કલકત્તા) કંડપુર–કનીંગહામ માને છે કે આ સ્થલ વાણિજ્યગ્રામ –શ્રી કલ્પસૂત્રમાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ વૈશાલીને એક ભાગ હોવો જોઈએ. કારણ મહા- છે. “વૈશાલી અને વાણિજ્યગ્રામની નિશ્રાએ પ્રભુએ વીર પ્રભુને “વૈશાલિય” કહેવામાં આવેલ છે. જો કે બાર ચોમાસા કર્યા. આ પરથી કહેવાની જરૂર રહેતી આ વિશેષણ વિશાલા નગરીનો વતની તેમજ પ્રા- નથી કે વાણિજયગ્રામ અને વિશાલા તદ્દન નજીકજ તને વતની બન્નેને લાગુ પાડી શકાય. તેઓ હોવા જોઈએ. વળી વિશાલાથી વાણીજ્યગ્રામ પ્રતિ (ડે. હરનલ પણ એમજ) માને છે કે ક્ષત્રીયકુંડ અને વિહાર કરતાં વચ્ચે ગંડકી નદી નાવમાં ઉતરવી પડી બ્રાહમણુકુંડગ્રામ આ બંને વૈશાલીના શાખાપુર હતી. એટલે વૈશાલી ગંડકી નદીના તીરપર હેવું અગર સ્પષ્ટ રીતે કહીએ તો “પડા” હતા. આ જોઈ એ અને વાણિજ્યગ્રામ સામે તીરે. નકશામાં બધી માન્યતાને અંગે તેઓ વિશાલા નગરીને બઆ યા બનીઆ બેસારથી સામે તીરે છે તે બેસાર” Besarh ગામ તરીકે જણાવે છે જે વાણીજ્યગ્રામ હોવા દરેક સંભવ છે એમ શ્રી વિજસ્થલ બૌદ્ધ ગ્રન્થમાં અને ચીની મુસાફરના આપેલા ધર્મસૂરી જણાવે છે. અંતર સાથે બરાબર મળતું આવે છે. આ ગામથી
ડો. હરનલ પિતાના ઉપાસક દશાંગની નોટમાં છ માઈલને અતરે બ્રાહ્મણગામ નામે ગામડું આની
જણાવે છે કે કુડપર અને વિશાલ એકજ હોવી પણુ અસ્તિ ધરાવે છે. પ્રાચીન બ્રાહ્મણકુંડગ્રામ હોય
જોઈએ કારણ પ્રભુને “વૈશાલીય” કહેલ છે માટે તે તો તેમાં કાંઇ બાધ નથી. બેસારમાંથી તે ખોદકામ
કંડપુરને વિશાલાને ક્ષત્રીય પાડે કહે છે જ્યાં કરતાં તેમજ વિશાલાને મહેલ વિગેરે સ્થળે ભગ્ના
રાજા (ખિતાબ) તરીકે સિદ્ધાર્થ હતા. ઉપરાંત શ્રી વશેષ સ્થીતિમાં આજે પણ મૌઝુદ છે (જુએકનીંગહામ) આચારાંગના ભાવનાધ્યયનથી (દ્વિતીય શ્રુતસ્કંધ) શેષમાં કનીંગહામ હિંમતપૂર્વક કથે છે કે જણાય છે કે ઉત્તરેaોય ઘામ અને તzળે
ભદશામાં પડેલો બેસારો કિલો નામ ક્ષેત્રફળ, માનદમ આથી કુંડગ્રામના બંને પાડા અને સ્થાન એટલી સચોટ રીતે પ્રાચીન વિશાલા હોય એ નિશંક થાય છે. નગરીની ખાતરી આપે છે કે હવે શંકા રહી નથી”.
કુમારગ્રામ:- એક વખત ક્ષત્રીય કુંડગ્રામના આ રીતે વિશાલાને બેસાર સાથે બ્રાહ્મણગ્રામને તેજ
સ્થલને નિર્ણય કીધા પછી આ હાનકડા સ્થલ નામના ગામ સાથે અને તેનીજ પાસે આવેલું
માટે એટલુંજ કહી શકાય કે તે કુડપુરથી ૧૦ થી “બસુકુંડ”ને શાયદ ક્ષત્રીયકુંડ સાથે આપણે સ્થલ
૧૫ માઈલ પર હોવું જોઈએ કારણ પ્રભુ લગભગ નિર્ણય કરી શકીએ.
૧૫ થી ૨ કલાકમાં એ સ્થળે પહોંચ્યા હતા. આ સ્થલનિર્ણયમાં બાધ માત્ર એક આવે છે કે લાગ સન્નિવેશ:-નાલંદાની ઉત્તરે આ કે આધુનિક લછવાડ પાસે ડુંગરપર જેને આપણે સ્થલ હતું એમ શ્રી ભગવતી સૂત્રના ઉલ્લેખ પરથી ક્ષત્રીયકુંડ તરીકે ગણીએ છીએ તે સ્થાપના તીર્થ માલુમ પડે છે. માનવું પડે. પણ તેમ માનવાને આપણી પાસે સબળ નાલંદાથી અંદર સામતે કાલાક સન્નિવેશ પુરાવો નથી. પં. હંસ સોમ આદિ કવિઓએ પણ હતું. અને નાલંદા રાજગૃહીથી ૭ માઈલ પર ઉત્તર આધુનિક ક્ષત્રીયકુંડની યાત્રા કરી છે એમ તેમના હતી. પૂર્વ ક્ષેત્રોની તીર્થમાળા પરથી જણાય છે. આ મેરાક-અને અસ્થિગ્રામ-નાલંદાથી મેરાક પ્રશ્નો ઉકેલ કરવા બહુજ અગત્ય છે.
આવ્યા. મોરાક અસ્થિગ્રામની નજીક જ હતું કારણ
| SR No. | 536286 |
| Book Title | Jain Yug 1983 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mohanlal Dalichand Desai |
| Publisher | Jain Shwetambar Conference |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 576 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Yug, & India |
| File Size | 36 MB |