Swadhyay 1997 Vol 34 Ank 01 02 03 04

SR No.: 536133
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendra I Nanavati
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Publication Year: 1997
Total Pages: 341
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Swadhyay, & India
File Size: 20 MB

Page 33

ગુજરાતનાં સંસ્કૃત નાટકોનાં કેટલાંક વિશેષ લક્ષણા
તપસ્વી શ, નાન્દી
ગુજરાતે સંસ્કૃત નાટયસાહિત્યનાં ક્ષેત્રમાં ઇયત્તા અને ઈદક્તાની દષ્ટિએ વિપુલ પ્રદાન કર્યું. અનેક નાટ્યકૃતિઓનાં આપણને નામેા-નિર્દે શા સાંપડે છે. આમાંની કેટલીક નાટ્યકૃતિને તે આપણુંતે નામમાત્રથી જ પરિચય છે. આ નાટયચનાઓમાં કેટલીકનુ” કથાવસ્તુ રામાયણ તથા મહાભારત ઉપર આધારિત છે, જ્યારે કેટલીક સાવ નૂતન કથાવસ્તુવાળી ‘ પ્રકરણ' પ્રકારના રૂપકની રચનાએ પગ છે. વળી અન્ય કેટલીક ઐતિહાસિક અથવા અર્ધ-એતિહા સક કથાવસ્તુવાળી પણું જણુાય છે, જેને આપણે Allegorical-રૂપકાત્મક પ્રકારનાં કહીએ એવા નાટકો પણ અહીં જોવા મળે છે તથા જેને છાયાનાટક' કહે છે એવે! પ્રકાર પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે ગુજરાતમાંથી પ્રાપ્ય થતી સંસ્કૃત નાટઘરચનાઓમાં “ વસ્તુગત વૈવિધ્ય ' એ સૌથી પહેલુ ધ્યાનાર્હ લક્ષણ
આ પી * સ્વરૂપવિષ્ણુ ’એ. બીજું ધ્યાનમાં આવતું લક્ષણ છે. આપણી પાસે નાટક ', ‘ પ્રકરણ ', ' બાયોગ ', ‘નાટિકા ’~એ ચાર જાણીતા રૂપક-પ્રકાશ ઉપરાન્ત ‘ છાયાનાટક’ પશુ પ્રાપ્ત થાય છે જેને ડૉ. સુશીલકુમાર ≥ “ irregular type ’'–‘ અનિયમિત પ્રકાર ' કહે છે.
એ વન માપણા ચિત્તમાં સ્પષ્ટ હોવી જોઇએ કે જ્યારે આપણે ‘ગુજરાત ’એવા સદર્ભ આપીએ છીએ ત્યારે આપણને ભારતના એ પ્રદેશવિશેષા અભિપ્રેત છે કે જે, જે-તે સમયમાં ‘ આનર્ત ’,· સુરાષ્ટ્ર અને • લાટ –એ નામે ઓળખાતા હતા. આ પ્રદેશને ‘ ગુજરાત ' એવું ભેગુ` નામ કારે અપાયું તે આપણી જાણમાં નથી.
જૂનાગઢના શિલાલેખે રુદ્રદામન અને સ્કન્દવર્માના-સુંદર કાવ્યમય ગદ્યનાં ઉદાહરણો છે. વલભીની તામ્રપટ્ટિકામાં પણ સુંદર કાવ્યમય લખાણુ છે. ચાવડાઓના સમયથી પાટણ ગુજરાતની રાજધાની બની. ચાલુકયો અથવા સાલકીના સમયમાં આ રાજ્યને સૂર્ય ખૂબ તપ્યું! હતા. ત, કાવ્ય વગેરેના નિષ્ણાતેાના પરિસંવાદ આ પ્રદેશમાં ગોઠવાતા. પ્રો. ૨. છે. પરીખ
*
‘ સ્વાધ્યાય', પુ. ૩૪, અંક ૧-૪, દીપાત્સવી, વસતપ’ચમી, અક્ષયતૃતીયા અને જન્માષ્ટમી અંક, નવેમ્બર ૧૯૯૬-ઓગસ્ટ ૧૯૯૭, પૃ. ૫-૧૦.
સંસ્કૃત વિભાગ, ભાષાવિદ્યાભવન, ગુજરાત યુનિ. અમદાવાદ–૯.
' વધુ વિસ્તૃત માહિતી માટે જુએ-નાન્દી તપસ્વી, ‘સ’સ્કૃત નાટકોના પરિચય', ત્રીજી આવૃત્તિ, યુનિવર્સિટી ગ્રંથનિર્માણ બે, અમદાવાદ.
૨ AIOC, ૬૧; કલાસિકલ વિભાગ; અધ્યક્ષસ્થાનેથી પ્રવચન.