Swadhyay 1997 Vol 34 Ank 01 02 03 04

SR No.: 536133
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendra I Nanavati
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Publication Year: 1997
Total Pages: 341
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Swadhyay, & India
File Size: 20 MB

Page 140

૧૧૨
મુકુંદ લાલજી વાડેકર
नीतिनितम्बिनीवदनविभ्रममणिदर्पणन व्यापारिकमलाकुचकलशमक्ताफलहारयष्टिना सारस्वतोदारसारणीसेकसुकुमारस्मेरकाव्यकन्दलप्ररोहेण परमाईतेन यश:पालकविना विनिर्मितं मोहराजपराजयो નામ નાટયમ્ –પ્રસ્તાવના . ૨.
સૂત્રધાર અન્ય એક કલાકમાં કવિ પરિચય આપતાં કહે છે-“BIઃ વિરાગવર્મસુ ચણાઃ કાસ્ટ: પ્રવી: વિ:” કવિ સમ્પરમાં પણ શ્રેષ્ટ હોવાથી અન્ય ચંચલ કાવઓની માફક પિતાનું વિશેષ વર્ણન કરી આત્મહલાઘા કરવામાં માનતો નથી. (સહ્ય વરસપુરાશિ:शेखरस्येतरतरलकविसार्थवन्न स्ववर्णनघण्टापथे निरर्गलं वल्गति वाणीवाणिणी । असो हि परैरपि
અમાનમારમ નમસ્તે) તેમ છતાં અન્ય એક ગ્લૅકમાં કવિ અનેક સદ્દગુણોથી વિભૂષિત, પુરુષરત્ન અને તેજસ્વીઓના અગ્રણી હોવાનું સૂત્રધારના મુખે જાણવા મળે છે–
श्रीमोढावयवंशजः स जयति श्रीमान् यशःपाल इत्य्उद्यवत्तगुणेन पूरुषमणिस्तेजस्विनामग्रणीः । स्वच्छत्वात्प्रतिबिम्बडम्बरमभूत्केषां न यत्राद्भुते
भित्त्वान्तर्गुणसंक्रमं विहितवान् क्लेशान्पुनः कश्चन ॥ प्रस्तावना श्लो. ६ पृ. ४ આ લેકમાં પોતે મોઢવંશીય હોવાનું ફરીવાર નેધ છે. કવિએ કરેલી ઉપર મુજબની આત્મપ્રશંસા પરથી એવું લાગે છે કે કવિને પોતાના વિશે ખૂબ જ સ્વાભિમાન હોય અથવા પોતાને જે સમાજ સામે નાટક પ્રસ્તુત કરવાનું થાય છે તે નાટક એક સદાચારી, વિદ્વાન કવિ દ્વારા રચાયેલું હોવાથી બધાને સ્વીકાર્ય બને, એ ઉદ્દેશ આત્મપ્રશંસામાં હોય તેમ માની શકાય.
કવિ પોતે ચક્રવર્તી રાજા અજયદેવના આશ્રિત હતા. અજયદેવ એ જ રાજ અજયપાલ. કુમારપાલ પછી અજયપાલ ગાદી પર આવ્યા. અજયદેવ અર્થાત અજયપાલને સમય ઇ. સ. ૧૧૭૨ થી ૧૧૭૬ હોવાથી પ્રસ્તુત નાટક આ જ સમય દરમ્યાન રચાયું હોય તેમ માની શકાય. અહીં શ્રી સી. ડી. દલાલે પ્રસ્તાવનામાં વિક્રમસંવત્ ૧૨૨૭થી ૧૨૩૨ એ ઈ. સ. તરીકે માનવાની ભૂલ કરી છે. સિદ્ધહેમવ્યાકરણનું અધ્યયન, યોગશાસ્ત્ર અને વિંશતિવીતરાગસ્તુતિ આ બધાને ઉલેખ નાટકમાં છે. પ્રસ્તુત નાટક થારાપદ્રપુરમાં કુમારવિહારમા-અર્થાત કુમારપાલદ્વારા નિર્મિત વિહારમાં મહાવીર ભગવાનની મૂર્તિની સ્થાપનાના ઉત્સવના ભાગરૂપે, ઉપસ્થિત સમાજના મરંજન માટે ભજવવામાં આવ્યું છે, તે પ્રસ્તાવનામાં (પૃ. ૨) નિર્દેશ છે.
(सूत्रधार :-आयें! श्रूयतामिदमादिशति स्म तत्रभवान् श्रीसङ्घः । यदद्य मरुमण्डलकमलामुखमण्डनकपपत्राङकुरथारापद्रपुरपरिष्कारश्रीकुमारविहारक्रोहालङ्कारश्रीवीरजिनेश्वरयात्रामहोत्सवप्रसङ्गसङ्गतमस्तो सामाजिकलोकं कस्यापि निस्तुषसोपनिषन्निस्यन्दिनो रूपकस्याभिनयेन परमप्रमोदसम्पदं સંગ્રાઉથfa | (ગ્રસ્તાવના પૃ. ૨)
થારાપદ્રપુર ઉપરથી પ્રો કૃષ્ણમાચારિઅર (Hist. of Classical Sk. Lit. p. 679, para 756) લખે છે કે “The play was first enacted at Tharapadra, probably the capital of