Pathik 2004 Vol 44 Ank 01 02 03

SR No.: 535517
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhartiben Shelat, Subhash Bramhabhatt
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 2004
Total Pages: 44
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 4 MB

Page 36

હતાં. પાંચમા ખંડમાં (૧૯૨૪) ઔરંગઝેબના અંતિમ વર્ષો - ૧૬ ૯ થી ૧૭૦૭ના ઇતિહાસનું આલેખન કર્યું છે. જદુના આ ખંડમાં ઔરંગઝેબના મરાઠાઓ સામેના નિષ્ફળ સંઘર્ષોની તેમજ ઉત્તર હિંદમાંથી લાંબા સમય સુધીની તેની ગેરહાજરીની મુઘલ સામ્રાજય પર પડેલ વિપરીત અસરોની પણ સમીક્ષા કરી છે. છેલ્લા પ્રકરણમાં જદુનાથે ઔરંગઝેબના ચારિત્ર્યનું તથા તેના લાંબા રાજય અમલની હિંદનું ભવિષ્ય પર પડેલ અસરોનું મૂલ્યાંકન કર્યું છે, જદુનાથ સરકારના મતે “..... his (Auranzeb's) failure lay in his career and past deeds.” જદુનાથની દૃષ્ટિએ “ઔરંગઝેબનું જીવન એક લાંબી શોકાન્તિકા (tragedy) હતું, અને તે એના બધા જ તબકકાઓમાં એક પૂર્ણ નાટકની જેમ લગભગ વિકાસ પામ્યું હતું.”
("The life of Aurangzei) was onc long tragedy and it was developed almost like a drama in all its stages.")
ભારતીય ઇતિહાસ આલેખનમાં આધારભૂત ફારસી સાધનોનો ઉપયોગ કરનાર જદુનાથ સરકાર-બંગાળી ગીબન'ના ઔરંગઝેબના ઇતિહાસની સમીક્ષા કરતાં એચ. બિવરીઝ (૧૯૨૨)માં લખ્યું હતું, “Jadunath Sarkar may be called Primus in India as the user of Persian authorities for the history of India. Ile might also be styled Bengali Gibbon.” બ્રિટીશ હિંદનું અર્થતંત્ર (Economics of British India) :
- જદુનાથે આ લઘુ પુસ્તિકા ૧૯૦૯માં પ્રસિદ્ધ કરી હતી. આમાં બંગાળ વિભાજન અને સ્વદેશી ચળવળ (૧૯૦૫-૧૯૦૮)ની હિંદની આર્થિક સ્થિતિ પર પડેલ અસરોની ચર્ચા કરી છે. હિંદની અર્થવ્યવસ્થાના ભૌગોલિક પરિબળોની ચર્ચાથી લધુ પુસ્તિકાનો પ્રારંભ કરી જદુનાથે ગ્રામીણ અર્થવ્યવસ્થાના તમામ પાસાંઓની તથા બ્રિટિશ રાજય અમલમાં રાજકીય પ્રભાવ તેમજ જમીન મહેસૂલની બ્રિટિશ પદ્ધતિની છણાવટ કરેલ છે. શિવાજી અને તેમનો યુગ (Shivaji and his Times) :
મુઘલ ઇતિહાસના આ પૂરક ગ્રંથની રચના જદુનાથે સમકાલીન મરાઠી, ફારસી, અંગ્રેજી તથા ફેંચ વગેરે સાધનોમાંથી ઉપલબ્ધ માહિતીના આધારે કરી હતી. આ ગ્રંથના પ્રકાશને (૧૯૧૯) મહારાષ્ટ્રમાં એ જ પ્રકારનો ઉશ્કેરાટ ઉત્પન્ન કર્યો હતો જેવો ઔરંગઝેબના ત્રીજા ખંડે દેશના મુસ્લિમોમાં ઉત્પન્ન કર્યો હતો. જદુનાથના મતે શિવાજી હિંદુ જાતિ દ્વારા ઉત્પન્ન અંતિમ મહાન રચનાત્મક પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિ હતી. તેઓએ પ્રતિપાદિત કર્યું કે પોતાની અદ્દભુત સફળતાઓ છતાં શિવાજી સ્થિર રાજયનું નિર્માણ કરવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા અને તેમના દ્વારા સ્થાપિત કરાયેલ મોટા ભાગની સંસ્થાઓ મૌલિક ન હતી. એમના આવા મંતવ્યોથી મરાઠા ઇતિહાસકારો નારાજ થયા હતા. મહારાષ્ટ્રના રાષ્ટ્રવાદી ઇતિહાસકારોના અનામત ગણાતા ક્ષેત્રમાં જદુનાથે અનુચિત દખલગીરી કરી હોવાની તીવ્ર લાગણી મહારાષ્ટ્રમાં ઉદ્દભવી હતી. આની જદુનાથ પર કોઈ અસર થઈ ન હતી.
જદુનાથે શિવાજીનું મૂલ્યાંકન એક નિષ્પક્ષ ઇતિહાસકારની દૃષ્ટિથી કર્યું હતું. શિવાજીએ અફઝલખાન પ્રત્યે કરેલ વ્યવહારનો જદુનાથે બચાવ કર્યો હતો. નિઝામ-ઉલ-મુલ્કના વઝીર અને ઇતિહાસકાર મીર આલમે પોતાના ગ્રંથમાં આપેલ માહિતીના આધારે જદુનાથે એ પુરવાર કર્યું કે અફઝલખાને જ શિવાજી પર પ્રથમ પ્રહાર કર્યો હતો. જદુનાથી દષ્ટિએ શિવાજીએ પોતાના ઉદાહરણ દ્વારા પોતાના લોકોને પ્રતીતિ કરાવી કે હિંદુ જાતિ એક રાષ્ટ્રનું નિર્માણ કરી શકે છે. શિવાજીએ સિદ્ધ કરી આપ્યું કે હિંદુ જાતિનું વક્ષ વાસ્તવમાં મૃત નથી અને તે નવા પાંદડા તથા ડાળીઓ વિકસિત કરી શકે છે. શિવાજીનું મૂલ્યાંકન કરતાં જદુનાથ સરકાર લખે છે કે મરાઠા પ્રજામાં ઉત્પન્ન કરેલ ઉત્સાહ અને જુસ્સો એ શિવાજીનું અમૂલ્ય પ્રદાન હતું.
આ ગ્રંથ અંગે બીવરી કહે છે કે સરકારના બધા ગ્રંથો સારા છે પણ એમાંથી સર્વોત્તમ કૃતિ સંભવતઃ
પથિક • માસિક – ઓક્ટો.-નવે.-ડિસે., ર૦૦૩ ૩૩