Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ડુંગર ઉપર ઉગ્યો વાંસ
એ રે વાંસનો વીંજણો વિડયો
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
‘વાંસ’ અહીં ઉપયોગિતા અને સમૃદ્ધિનું પ્રતિક બની જાય છે. ઉપરોક્ત સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશના ગીતમાં શબ્દોને લડાવી-મલાવીને રજૂ કર્યા છે. એની નાજુકાઈ તુરંત નજરે ચઢે છે દા.ત. લીલુડાં, મારગડે, વાજંતી વગેરે.
ગીતામાં વહેલી સવારનું વાતાવરણ અને ગ્રામ્યપ્રદેશના લોકની કુતૂહલવૃત્તિને પણ વણી લેવાઈ છે. જાન કોઈ ગામમાંથી વહેલી સવારે પસાર થાય ત્યારે રસ્તામાં કે ગામમાં વહેલી સવારે ઉઠી જતા લોક અંદરો અંદર તુરંત પૂછે કે કયા ગામની જાન છે'
આમ પણ સાહિત્યમાં સમાજનું પ્રતિબિંબ યેનકેન પ્રકારે પડેલું જ હોય છે.
કયારેક ગીતોમાં વપરાયેલા શબ્દો બોલકા પ્રતિકો બનીને તુરંત ધ્યાન ખેંચે છે. જેમ કે - (શબદ=શબ્દ) કારુડી કોયલ શબદે સોહામણી, હાલોને કોયલ આપણા દેશમાં
કોણ તારા દાદા, કોણ તારી માતા
કિયા ભાઈ પરણે હેમર હાથણી વિનુભાઈ દાદા, શાંતાબેન માતા રમેશભાઈ પરણે હેમર હાથણી
અહીં દાદા શબ્દનો ઉપયોગ ‘પિતા’ માટે કરાયો છે. ગીતમાં લંબાણ લાવવા માટે કાકા-કાકી, ભાઈ-ભાભીના નામ મૂકાય અને પછીની પંક્તિમાં એકધારું વરનું નામ આવ્યા કરે છે.
ગીતમાં કોયલ શબ્દનો ઉપયોગ જેટલો પક્ષી માટે થયો છે એટલો જ નવવધૂને લાગુ પડે છે.
કેટલાક ગીતોમાં ‘વરરાજા' અને ‘જાનૈયા'નું જાજરમાન વ્યક્તિત્વ અને દબદબો વગેરે દર્શાવાય છે જેમ કે - (વરહે=વરસવું) વર વરહે સે મોતિયા જાનૈયા રૂપાવેલ ૨ (મોતિયા=મોતીએ) (કાગર=પત્ર)કુંવારી કાગર મોકલે વેવારિયા વેલો આઈવ રે (આઈ=આવ્ય)
હું કેમ આવું એકલો મારા દાદાશ્રી દુવાઈર હૈ (દુવાઈર=દુર-એકલા એ અર્થમાં)
દાદાને ચડવા ધોડલે પાલખીએ બેસી આઈવ રે
આ ગીતમાં રમ્યશબ્દચિત્રો અને કલ્પનાશક્તિ ગીતને જુદી જ ભૂમિકા બક્ષે છે. અહીં પણ દાદાશ્રી પછી કાકાશ્રી, વીરાશ્રી વગેરે શબ્દ ફેરે સંબંધો દર્શાવાય છે. અહીં ‘દાદાજી' શબ્દ નહી પણ ‘દાદાશ્રી' શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે કેમકે દાદાજી, કાકાજી વગેરે સાસરી પક્ષના સંબંધીઓને સુચવે છે જ્યારે “શ્રી” શબ્દ અહીં પિયરપક્ષના સંબંધીનું સુચન કરે છે. આવી ઝીણામાં ઝીણી કાળજી અહીં નોંધપાત્ર બની રહે છે. આ ઉપરાંત વેવારિયા” (પતિ માટે વપરાયેલો શબ્દ) શબ્દ પણ કાર્યસૂચક બની રહે છે.
ઉપરોક્ત ત્રણેય ગીતો સંવાદના સ્તરે આગળ ચાલે છે, પ્રશ્ન-ઉત્તર પ્રકારથી ગીત લંબાય છે. સૌરાષ્ટ્રની લોકબોલીના શબ્દોનો તેમાં ઉપયોગ થયો હોઈ ક્યાંક શબ્દો સમજવામાં અને અર્થ કાઢવામાં અન્ય વ્યક્તિને મુશ્કેલી અનુભવાય છતાં શબ્દોનું લાવણ્ય, ગોઠવણી, દાદ માગી લે છે. ઢાળમાં એકવિધતા હોવા છતાં તેમાંથી પ્રગટતું “નાવિન્ય” તુરંત ધ્યાન ખેંચે છે.
આમ જોઈ શકાય છે કે ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્ય પાસે લોકસાહિત્યનો સમૃદ્ધ ખજાનો છે. હજુય ઘણું સાહિત્ય અલ્પજ્ઞાન છે, એને બહાર લાવવાના પ્રયત્નો જારી રહેવા જોઈએ.
પાદટીપ :
૧. તડવી રેવાબેન, શંકરભાઈ, ‘તડવીઓના લગ્નગીતો અને વિધિઓ(લેખ) સ્વાધ્યાય, પુસ્તક-૧૦ અંક-૧, ઈ.સ.૧૯૭૨, પૃ.૭૪.
૨. ‘લગ્નગીતો’, પૃ.૭૦ (આ પુસ્તકના લેખકનું નામ, પ્રકાશન સ્થાન, સાલ વગેરે મળતું ન હોઈ માત્ર પુસ્તકનું નામ જ આપ્યું છે.)
‘પથિક’ – મે ૧૯૯૮ * ૧૪
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535452 |
| Book Title | Pathik 1998 Vol 38 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagjibhai K Bhatti and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 2 MB |