Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લોકસાહિત્યના કેટલાંક અલ્પજ્ઞાત લગ્નગીતો - એક દષ્ટિપાત*
જયંતિ કે. ઉમરેટિયા
“આપણા પૂર્વજોએ બહુ જ સુંદર, કાવ્યમય અને સ્વાભાવિક એવું એક સાહિત્ય નિર્માણ કરેલું છે, આપણે એની ઉપેક્ષા કરી તે છતાં અશિષ્ટગણાતાં લોકમાં તે ટકી રહ્યું છે''
ગ્રામ્ય પ્રદેશના લોકમાં લગ્નગીતોનું આકર્ષણ ગજબનું હોય છે. ગુજરાતના જુદા જુદા પ્રદેશો અને પ્રદેશ પ્રદેશે પોતાનું સ્વતંત્ર લોકસાહિત્ય છે. પ્રસ્તુત અભ્યાસ લેખમાં સૌરાષ્ટ્રમાં લગ્નપ્રસંગે ગવાતાં ત્રણ વિશિષ્ટ ગીતો દર્શાવીને એની ચર્ચા કરી છે. આ ગીતો મોટેભાગે કોઈ પુસ્તકમાં સંપાદિત થયાનું જાણ્યું નથી, કદાચ સંપાદિત થયા હોય તો પણ પાઠભેદે જૂદા પડતા હશે.
લગ્નપ્રસંગે સ્ત્રીઓના મધુર કંઠેથી ગાતા સાંભળેલા આ ગીતો બહુજન સંખ્યા સુધી પ્રચાર પામે એવો ઉદેશ છે. લગ્નપ્રસંગે વહેલી સવારે કન્યાને પરણવા માટે વરપક્ષના સગા-સંબંધીઓ વરને લઈને પ્રયાણ કરે ત્યારે ઝગમગ ઝગમગ થતા તારલાઓ અને સુર્યના ઉજાસની રાહ જોતાં અંધકારભર્યા શાંત વાતાવરણમાં આ ગીતોની માધુરી અનેકના હૃદયને આનંદિત કરી મૂકે છે. એક વખત જામનગરના જ ગુજરાતીના પ્રાધ્યાપક લાભશંકર પુરોહિતના એક વક્તવ્યમાં સાંભળેલું કે “કમ સે કમ સૌરાષ્ટ્રની વ્યક્તિએ અથવા કોઈપણ વ્યક્તિએ આવા ગીતો ગવડાવવા માટે પણ એક વખત વિધિસર લગ્ન કરવા જોઈએ.”
આજના શહેરી જીવનમાં અને થતાં સ્નેહલગ્નોમાં આ ગીતો નામશેષ થઈ રહ્યાં છે. ત્યારે ગ્રામ્યપ્રદેશોમાં સાજન-માજન સાથે વહેલી સવારે શ્વસુરગૃહે પ્રયાણ કરતી જાનમાં સ્ત્રીઓ ઊંચા અવાજે આજે પણ આ ગીતો ગાય છે અને ઉત્સાહ સાથે હૈયાના આનંદને વાતાવરણમાં વહેતો કરી મૂકે છે,
આ ગીતો ગાવાનો કોઈ કમ નથી હોતો, જાન જેમ જેમ પ્રયાણ કરતી જાય તેમ તેમ યાદ આવ્યે ગીતો ગવાતા જાય છે પરંતુ દરેક સ્વતંત્ર ગીત - આખું ગીત - કોઈ એક જ ઢાળમાં, એક જ હલકે ગવાતું હોય છે. જેમ કે
લીલુડા વાંસની મોરલી રે મારગડે વાજતી જાય સટકે ચાલે વીરની મોજડી રે, મજલે ચાલે વીરની જાન (હો હો= સો સો) હો હો બંધુકિયા વીરને હોંઠસુ રે લાખે ઘોડે વીરની જાન (હોઠસુ= (પૂસીયુ=પૂછયુ)ગામના પટેલીયે પૂસીયું રે આ સૂરી જાન કેની જાય (કેન=કોની) જાનમાં રાણાને જાનમાં રાજીયો રે જાન મારા મોભીની જાય જાનમાં ભિખુભાઈ બોલિયા રે જાન મારા મોભિની જાય
આ ગીતમાં અનુક્રમે પસાઈને પૂછ્યું - સામે કાકાનું નામ આવે, સરપંચ પૂછે ત્યારે મોટાભાઇનું નામ આવેએવા શબ્દોની ગોઠવણી સાથે ગીતને લંબાવાય છે.
“વાંસની મોરલી' જેવો પ્રયોગ અહીં ધ્યાનાહ બની રહે છે. “વાંસ’ શબ્દ પ્રયોગ કેટલાંક અન્ય ગીતોમાં પણ થયો છે -
હા રે લીલુડા વાંસ વઢાવો તેની રતન ટીપલીઓ મઢાવો
* અહીં નિદર્શન માટે રજૂ કરેલાં ગીતો જામનગર જિલ્લામાં પટેલ જ્ઞાતિમાં ગવાય છે, તે રજૂ કર્યા છે. થોડા અપવાદ સિવાય મૂળની બોલી જાળવી રાખી છે.
પથિક' – મે * ૧૯૯૮ * ૧૩
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535452 |
| Book Title | Pathik 1998 Vol 38 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagjibhai K Bhatti and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 2 MB |