Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બી જન ધર્મ પ્રકાશ.
[ પિષ–સાહ
: અર્થાત કત્તાં કારના યોગે કાર્યસિદ્ધિ પામે છે, માટે કાર્યાર્થી હોય તે અનુપમ એવા આ ચાર કારણુ મહે-ઉપાદાન, નિમિત્ત, અસાધારણ અને અપેક્ષા. (૧) જે કારણ કે તે જ પૂર્ણતા અવસરે કાર્ય બને તે ઉપાદાન કારણ. જેમકે-માટી છે તે ઘટમાં ઉપાદાને કારણે
છે. (૨) ઉપાદાનથી જે ભિન્ન-જુદું છે, અને જેના વિના કાર્ય થાય કર્તા અને ચાર નહિં તેમજ જે પોતે કાર્યરૂપ હેય નહિ તે નિમિ કારણ છે. જેમકેકારણ ઘટની બનાવટમાં ચમ-દંડાદિક આ નિમિત્તનું કારણ પણું કર્તાને યુવ.
સાથે કરીને છે. અર્થાત કર્તા તેના પ્રયોગનો ઉપાદાને કારણુને કાર્ય. રૂપે કરતે હોય ત્યારે જ ધટે છે, નહિં તે નહિં. ( ૩ ) વસ્તુથી-ઉપાદાન કારણથી જે અભેદ સ્વરૂપ છે. જેમક-ધટની બનાવટમાં યાસ આદ અવાંતર અવસ્થાઓ (Intermediate products ). (૪) જેને વ્યાપાર-પ્રમ કરવો પડતો નથી, જે વસ્તુથી બિન છે, જે નિયત નિશ્ચય હોવું જોઈએ અને બીજા અનેક કાર્યોમાં પણું જેનું હોવાપણું છે, તે અપેક્ષા કારણુ. જેમકે-ધટની બનાવટમાં ભૂમિ, કાલ, આકાશ આદિને સદ્ભાવ છે. આ કાર્યકારણમીમાંસા આત્મામાં ધટાવીએ તે-આત્મ દ્રવ્ય તે કર્તા છે, સિદ્ધપણું તે કાર્ય છે, આત્મા નિજસંગત ધમ તે ઉપાદાન છે, વેગ, સમાધિવિધાન, વિધિમાચરણ, ભકિત આદિ જેના વડે કરીને આત્મસિદ્ધિરૂપ નિજ કાર્ય સધાય છે તે અસાધારયુ કારણ છે.
મનુષ્ય ગતિ, પ્રથમ સંધષણ આદિ અપેક્ષા કારણ છે, અને તે નિમિત્તાશિત ઉપદાન કટાવવામાં આવે તે જ લેખે છે અર્થાત તેની અપેક્ષા કારણરૂપે ગણના છે, નહિં' તે નહિં. સમતાં અમૃતની ખાણુરૂપ જિનરાજ તે નિમિત્ત કારણ છે, જે પ્રભુના અવલંબને નિયમા સિદ્ધિ હોય છે એમ કહ્યું છે.
“ કર્તા આતમ દ્રવ્ય, કારજ સિદ્ધિપણેરી, નિજ સત્તાગત ધર્મ, તે ઉપાદાન ગણરી-કણમે શ્રી અરનાથ. નિમિત્ત હેતુ જિનરાજ, સમતા અમૃત ખાણી, પ્રભુ અવલંબન સિદ્ધ, નિયમા એહ વખાણા-કણમો શ્રી અરનાથ. ”
–શ્રી દેવચંદ્રજી. આ ચાર કારણ માં અપેક્ષા કારણને નિમિત્તમાં અને અસાધારણ કારણને ઉપાદાનમાં અંતર્ભાવ થઈ શકે છે, એટલે નિમિત્ત અને ઉપાદાન એ બે મુખ્ય કારણ છે,
અને તેને પરસ્પર સાપેક્ષ સંબંધ બરાબર સમજી લેવા ગ્ય છે. ઉપાદાન અને ઉપાદાનરૂપ આત્મા પોતે ઉપાદાન કારણ પણે ન મટે ત્યાં સુધી કાર્યનિમિત્ત સિદ્ધિરૂપ વસ્તુસ્વરૂપ પ્રગટતું નથી, અને ઉપાદાન કાર ણ પણ નિમિત્ત
કારણ વિના પ્રગટતું નથી. અર્થાત કર્તાના પ્રાગે નિમિત્ત કારના અવલંબન-ઉપકારથી ઉપાદાન ઉ૫:દાનપણે પરિણમે છે અને તેથી જ કાર્યસિદ્ધિ થાય છે, વળી ઉપાદાન કારણ પણું ન થતું હોય તે નિમિત્તનું નિમિત્ત કારણુપણું પણ રહેતું નથી, અથત નિમિત્ત નિમિત્તકારણ કહેવાતું નથી. જ્યારે તથારૂપ ઉપાદાને કારણ પ્રગટતું જતું હોય, ત્યારે જ તે ખરેખર નિમિત્ત કારણ કહેવાય છે, નહિં તે નહિં. આમ કd.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 533810 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1952 Pustak 068 Ank 03 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 35 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 14 MB |