________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનેકાંતવાદનું સ્વરૂપ.
૧૮૧
હૈ પ્રભુ ! આત્માને એકાન્ત નિત્ય તેમજ એકાન્ત - અનિત્ય માનતા સુખ-દુઃખના ભાગ આત્મામાં ઘટી શકતા નથી. ૨.
વિવેચન—નિત્ય આત્માને સ્વભાવ એકસરખા હૈાવાથી જે તે સુખના ભાગ કરવા ઇચ્છે તે તે સદા સુખ જ ભાગવે, દુઃખ નજ ભાગવે; તેમજ દુઃખ આશ્રયી પશુ સમજવુ. જો સ્વભાવભેદ થાય તે નિત્યતા જળવાય નહીં. એકાન્ત અનિત્ય પક્ષમાં પશુ ઉત્પત્તિ અન ́તરક્ષણુમાત્રમાં વિનષ્ટ થઈ જવાથી સુખ-દુઃખના ભાગ સાવંતે નથી; કેમકે તે પ્રત્યેક સુખદુઃખને અનુભવ તે બહુ ક્ષણાએ થવા યોગ્ય છે. ૨.
નિત્ય એકાન્ત મતમાં તેમજ અનિત્ય એકાન્ત મત( દન )માં પુન્ય-પાપ તથા મધ-મેક્ષ પણ ઘટી શકતા નથી. ૩. વિવેચન—નિત્ય પક્ષમાં ઉપર જણાવ્યા મુજખ આત્મા જો પુણ્યમાં પ્રવૃત્ત થાય તે પુણ્ય જ અને પાપમાં પ્રવૃત્ત થાય તેા પાપ જ કર્યાં કરે. તેમજ મધ અને મેક્ષ આશ્રયી પણુ સમજી લેવુ.... અનિત્ય પક્ષમાં પણ તે ઘટે નહીં કેમકે ક્રમે કરી તેના સ્વીકાર કરતાં ચાર ક્ષણુ સ્થાયીપણું થાય અને એક સાથે જ સ્વીકાર કરતાં છાયા-આતપ અને જળ-અગ્નિની પેઠે પરસ્પર વિરૂદ્ધ તેમનુ એકત્ર આત્મામાં અવસ્થાન શી રીતે સભવે ? ૩.
વળી જીવાજીત્રાદિક પદાર્થાંની નિત્યાનિત્યતા સ્વીકાર્યાં વગર અર્થ - ક્રિયા જ ન થાય તે વાત કહે છે:
હૈ પ્રભુ ! એકાન્ત નિત્ય વસ્તુને તેમજ એકાન્ત અનિત્ય વસ્તુને ક્રમાક્રમવડે અક્રિયા ઘટતી જ નથી. ૪,
વિવેચન—જો ઘડાને નિત્ય જ માને તે તે ખાલી થવારૂપ અને જળ ભરાવારૂપ વિચિત્ર અવસ્થા ધારશે નહીં, તેમજ જો તેને અનિત્ય જ માને તે બહુ ક્ષણેાવડે બની શકે એવી જળવહુનાદિક ક્રિયા તેનામાં ઘટી શકશે નહીં; અને અર્થ-ક્રિયાના અભાવે વસ્તુનુ' વસ્તુપણું જ નષ્ટ થઇ જશે. ૪.
પરંતુ હે પ્રભુ ! જેમ આપે કહેલ છે તેમ વસ્તુને કથ ંચિત્ નિત્યઅનિત્ય માનવામાં આવે તે પછી પૂર્વક્ત કાઇ પણ વિધાદ્રિક દોષ આવશે નહીં. એ જ વાત દૃષ્ટાંત આપી શાસ્ત્રકાર સિદ્ધ કરી બતાવે છે. ૫. એકલા ગાળ કકારી છે અને એકલી સુંઠ પિત્તકારી છે; પરંતુ તે બંને ગાળનું અને સુંઠનું સાથે મિશ્રણ કરેલા ભેષજમાં પિત્તાદિ દોષ થતે નથી, પણ ઊલટા તેથી પુષ્ટિ પ્રમુખ ગુણુ થવા પામે છે. ૬.
For Private And Personal Use Only
