________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એકાન્ત પક્ષ નિરાસ પ્રકાશ
હે વીતરાગ ! આપે કેવળજ્ઞાનવડે વસ્તુતવ નિત્યનિત્યરૂપ સ્યાદ્વાદમય દેખ્યું તેવું જ નિરૂપણ કર્યું, પણ સાંખ્ય મતવાળા એકાન્ત નિત્યપણું અને બોદ્ધ મતવાળા એકાન્ત અનિત્યપણું માને છે તેમાં વિરોધ આવે છે. વસ્તુને એકાન્ત નિત્ય તેમજ એકાન્ત અનિત્ય માનતા કૃતનાશ અને અકૃત-આગમ નામના બે દેષ આવે છે. ૧.
વિવેચન-ઘડાને જે સર્વદા સિદ્ધ-નિષ્પન્ન જ માનીએ તે કુંભકાર કુંભ બનાવવા જે જે પરિશ્રમ ઉઠાવે છે તે નિરર્થક થવાથી કતના દોષ આવે છે અને ઘટાકાર નિત્ય છે એમ માનવાથી માટીના પિંડમાં પૂર્વ નહીં દેખેલે ઘટાકાર વગર કરેલે જ આ તેથી અકૃતાગમ નામને દોષ આવે છે. તેવી જ રીતે અનિત્ય પક્ષમાં વર્તમાન જે જીવકરણ કરે છે તે બીજી ક્ષણમાં નષ્ટ થઈ જવાથી કૃતના દેશ અને તેમ છતાં સુખ-દુખાદિક સાક્ષાત્ જોગવતા જણાય છે તે અકૃતાગમ દોષ આવે છે. ૧. એક મનુને માટે ય બને છે (અને તેનું જ્ઞાન તે મનુષ્યને પણ થાય છે). તે વસ્તુ બીજા મનુષ્યને શેય બને અને તેનું જ્ઞાન પણ તે મનુષ્યને થાય એમાં કંઈ શંકા નથી. જે વિચારે અનંત હોય અને તે સર્વનું જ્ઞાન કે મનુષ્યને અમુક એક જ કાળે પ્રાપ્ય હોય તે એ સર્વ વિચારો બીજા સર્વ મનુને પણ જ્ઞાનગમ્ય છે એ નિર્વિવાદ છે. શક્તિની દ્રષ્ટિએ વિચારતાં દરેક આત્મા સર્વજ્ઞ છે. દરેક આત્માની ચેતનામાં સર્વ વસ્તુઓનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની શક્તિ છે એ નિઃશંક છે. સર્વજ્ઞતા સમય અને સ્થાનથી પરાયત્ત નથી. સર્વજ્ઞતા સંપૂર્ણ સ્વાધીન છે. સર્વજ્ઞતાને સમય અને સ્થાનની મર્યાદા સંભવાતીત છે. જ્ઞાન એ ચેતનાની એક સ્થિતિરૂપ હોવાથી સર્વજ્ઞતાનું આ સ્વરૂપ –નિદર્શન કઈ રીતે આશંકાયુક્ત સમજવાનું નથી. સર્વજ્ઞતાનું મંતવ્ય એ યથાર્થ સત્ય મંતવ્ય છે. તેમાં શંકા, આશ્ચર્ય આદિને લેશ પણ સ્થાન નથી. આત્મા એ વિશુદ્ધ જ્ઞાનરૂપ છે. આત્માને વિશુદ્ધ દશામાં સર્વજ્ઞત્વની પ્રાપ્તિ થાય એમાં કશુંએ આશ્ચર્ય નથી. ખરું સુખ કયું છે તે હવે પછી–
( ચાલુ ) * The science of Thought.
For Private And Personal Use Only
