________________
આત્મસ્વરૂપ
આત્માથી ભિન્ન માની તેનો ત્યાગ કરી દે છે. જેથી–આત્માને આત્માદ્વારા જ આત્માથી શરીર ભિન્ન છે તેમ જાણવું જેથી સ્વમમાં પણ શરીર તેજ હું એવી બુદ્ધિ ન થાય.
* આત્મા શરીરથી ભિન્ન છે તેની સાબિતી માટે સ્વમનું દષ્ટાંત બરાબર છે. જેમ એક માણસ સ્વપ્નમાં પિતાને વધ થપેલે માની જાગૃત થતાં પિતાને વધ થયેલે તેને જેમ જણાતે નથી, અને તે જેમ ભ્રમ છે તેમજ દેહના ના આત્માને નાશ માનવે તે ભ્રમ છે, જેથી આત્મા અમર છે અને મરણ નથી, તેથી તે દેહથી જુદે છે એમ ખાત્રી થાય છે. - હવે આટલા ઉપરથી જણાય છે કે શરીરાદિકમાં આત્મપણું માનવાથી કર્મથી છુટી શકાતું નથી. જેથી આત્મસ્વરૂપ જાણવા માટે અને તે જાણી તેની મુક્તિ થવા માટે આત્મજ્ઞાનની જરૂર છે. તે આત્મજ્ઞાન એવું હોવું જોઈએ કે દુઃખ આવે તે પણ ડગે નહી. તેટલું જ નહીં પણ દુઃખ આવતાં જ્ઞાનીઓ જેમ તત્વને અનુભવ કરે છે તેમ થવું જોઈએ. વળી તપાદિક ક્રિયાઓ કરતાં અને પરીષહ અને ઉપસર્ગ આવે તે પણ જરાપણું ચલાયમાન થવાય નહીં એવું આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા સિવાય અન્તરાત્મપણું પ્રાપ્ત થઈ પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત થશે નહીં. જેથી તેવું આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા તેમજ બાહ્ય વસ્તુઓથી આત્મા જુદે છે અને જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રાદિ અનંત ગુણમય આત્મા તેજ હું (આત્મા) છું, તેવું સ્વ સ્વરૂપ પ્રગટાવવાને માટે સમ્યકજ્ઞાન મેળવવાની જરૂર છે. કારણ કે તે સિવાય આત્મ સ્વરૂપનું ભાન ન થતાં અનંત એવું મોક્ષ સુખ પ્રાપ્ત થતું નથી જેને માટે શાસ્ત્રકારોએ પણ કહે છે કે એજ ન તન વરાળ પક્ષ માળો (મેક્ષ માગની પ્રાપ્તિ જ્ઞાન દર્શન ચાસ્ત્રિથી થાય છે.) એ સૂત્ર દરેક મુમુક્ષ જીએ હૃદયમાં ધારણ કરી રાખી પિતાનું ખરૂં રવરૂપ એલખવાની અગત્યના છે.
