Page Text
________________
કારણે દેવીઓના સંહારાત્મક રૂપો વિશેષ પ્રસિદ્ધ થયાં છે. એ બન્ને અન્યોન્યાર્પક્ષી છે. નર (બ્રહ્મ) શક્તિમાન કહેવાય છે તો - સૃષ્ટિની રચનામાં શક્તિનું મૂળ રહેલું છે. પરમ તત્ત્વના નારી એની શક્તિ માનવામાં આવી છે. એ શક્તિમાનની એ એકમાંથી અનેક રૂપે વિલસવાના ઘોડદં વઘુસ્યામ્' એવા સંકલ્પ મહાશક્તિ જ્ઞાન, બળ, ક્રિયા વગેરે અનેક રૂપોમાં એની સહકારિણી કે ઈચ્છાને જ આદ્યાશક્તિ નામ આપવામાં આવેલ છે. આ અને સહધર્મિણી બની રહે છે. એ શક્તિ જ પરા અને અપરા આદ્યાશક્તિને જ ભારતીય પરંપરામાં આદિમાયા, આદિશક્તિ, પ્રકૃતિ પણ કહેવાય છે અને અંશી (બ્રહ્મ)નો અંશ પણ કહેવાય છે. પરમેશ્વરી, મૂલપ્રકૃતિ, પરાશક્તિ, માયા ઈત્યાદિ સંજ્ઞાથી તંત્રશાસ્ત્રમાં શક્તિતત્ત્વ પર વિશેષ પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો ઓળખવામાં આવે છે. શક્તિતત્ત્વ જગતના મૂળમાં ચેતનાત્મકતાના છે. એમાં શક્તિ જ સર્વોપરિ માનવામાં આવી છે. વાસ્તવમાં રૂપે છે. એને વેદાંતમાં માયા, સાંખ્યદર્શનમાં પ્રકૃતિ કહેલ છે. અંબિકા દુર્ગા જ સૃષ્ટિના સંચાલનનો આદિમ સ્ત્રોત છે. એ જ
વિષ્ણુમાં સાત્વિકી, બ્રહ્મામાં રાજસી અને શિવમાં તામસી શક્તિના રૂપમાં વિદ્યમાન હોય છે. એટલું જ નહિ, બ્રહ્માની સૃષ્ટિશક્તિ, વિષ્ણુની પોષણશક્તિ અને સૂર્યની પ્રકાશશક્તિ, અગ્નિની દાહશક્તિ અને વાયુની પ્રેરણાશક્તિના મૂળમાં આદ્યાશક્તિ દુર્ગા જ રહેલી છે. દુર્ગાને વિવિધ રૂપમાં દર્શાવવામાં આવેલ છે. જેમકે અંબિકા, કાત્યાયની, મહિષાસુરમર્દિની, નારાયણી, ગૌરી ઈત્યાદિ. માયા, મહામાયા, મૂળ પ્રકૃતિ, વિદ્યા, અવિદ્યા, વ્યક્ત, અવ્યક્ત, કુંડલિની, માહેશ્વરી, આદિશક્તિ, આદિમાયા, પરાશક્તિ, પરમેશ્વરી, જગદીશ્વરી, તમસ, અજ્ઞાન, શક્તિ ઈત્યાદિ શક્તિના પર્યાયો છે. નવદુર્ગા, કાલી, અષ્ટલક્ષ્મી, નવશક્તિ ઈત્યાદિ વિવિધ દેવીઓ પરાશક્તિની વિવિધ અભિવ્યક્તિઓ છે. મહાલક્ષ્મી, મહાસરસ્વતી
અને મહાકાલી શક્તિના ત્રણ મુખ્ય રૂપો છે. આ જ મહાશક્તિ સ્મશાનકાલી
સિંહવાહિની દુર્ગા છે, જે વિવિધ શક્તિઓના સહયોગથી અસુર અન્ય એક વિભાવનાનુસાર નિર્ગુણ, નિરાકાર, નિષ્ક્રિય ઈત્યાદિનો નાશ કરે છે. ચોસઠ યોગિની, સોળ માતૃકાઓ, દેશ પરમાત્મા પોતાની ત્રિગુણાત્મક કે ત્રિશકત્સાત્મક માયાશક્તિથી મહાવિદ્યાઓ ઈત્યાદિરૂપે શક્તિ આરાધ્યા છે. શબલિત થઈને જગતની સૃષ્ટિ, પાલન અને સંહારરૂપી કાર્ય કરે છે. આ ત્રિગુણાત્મક શક્તિઓ છે મહાસરસ્વતી, મહાલક્ષ્મી અને મહાકાલી. મહાસરસ્વતી સૃષ્ટિનું સર્જન કરે છે, મહાલક્ષ્મી પાલનપોષણ કરે છે અને મહાકાલી સંહાર કરે છે. આ અર્થમાં શક્તિ જ જગતની સૃષ્ટિ, સ્થિતિ અને વિનાશની કારણભૂત છે: सृष्टिस्थिति विनाशानां शक्तिभूते सनातनी।
નારીઊર્જાનું શક્તિરૂપે પ્રાગટ્ય એ ભારતીય પ્રણાલીનું ઉચ્ચ શિખર છે. વૈદિક સાહિત્યમાં વિવિધ દેવીઓ છે તે આગળ જતા માતૃશક્તિની ઉપાસનાનું રૂપ લે છે. ઉત્તર વૈદિકકાલીન ગ્રંથોમાં અંબિકા, ઉમા, દુર્ગા, કાલી ઈત્યાદિ શક્તિઓનો ઉલ્લેખ થયેલ છે. શાક્તતંત્રનું મૂળ એમાં રહેલ છે. વૈદિક દર્શનશાસ્ત્રો અનુસાર સૃષ્ટિકાર્યમાં પ્રકૃતિનું ઘણું પ્રાધાન્ય છે. પછી ભલેને અલગ અલગ દર્શનો એને મૂલપ્રકૃતિ, મહામાયા, બ્રહ્મશક્તિ એવાં અલગ અલગ નામોથી ઓળખે, પરંતુ તમામ દર્શનશાસ્ત્રોનો એવો જ સિદ્ધાંત છે કે સૃષ્ટિપ્રક્રિયામાં પ્રકૃતિનું જ પ્રાધાન્ય છે.
ઉપનિષદોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે શક્તિ-શક્તિમાનનું યુગલ અનાદિ-અનંત છે. કારણકે શક્તિ વગર શક્તિમાન શક્ય નથી અને શક્તિમાન વિના શક્તિનું પૃથક અસ્તિત્વ નથી. એટલા માટે
દુર્ગાનું સંહારાત્મક રૂપ પ્રબુદ્ધ જીવન :અહિંસા વિશેષાંક
| મે - ૨૦૧૯
''
તો
| SR No. | 526130 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2019 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sonal Parikh, Sejal Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2019 |
| Total Pages | 172 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 6 MB |