Page Text
________________
એ આજ્ઞાચક્રથી જ ફેલાતી હોય છે. આથી જ કપાળમાં તિલક એના હાથ છે, વેદી એનો અંધ છે અને સ્તંભ એ એના પગ છે. કરવામાં આવે છે. બે ભ્રમરોની વચ્ચેનું સ્થાન એ સ્મૃતિશક્તિ મંદિરોના સ્થાપત્યનો આપણે વિચાર કરીએ ત્યારે એક બાબત અને ચિંતનશક્તિનું સ્થાન છે.
પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. ખંડિત થઈ ગયેલાં મંદિરોનું રિનોવેશન યોગની ભાષામાં એ આજ્ઞાચક્ર છે. કોઈના ચહેરા પર તિલક કરવામાં આવે, ત્યારે વિશેષ તકેદારી રાખવાની જરૂર છે. શેઠ જોઈએ ત્યારે આપણને ઈશ્વરનું સ્મરણ થાય છે. આ રીતે મંદિરના આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીએ રાણકપુર તીર્થ અને તારંગા તીર્થનો રહસ્યને ખોજવાની આપણે ચાવી શોધવી પડે. ક્યારેક એવું લાગે જે રીતે જીર્ણોદ્ધાર કર્યો અને એ તીર્થો પૂર્વે જેવા હતા તેવા રચ્યા કે વિશાળ જમીન, મોટું મકાન, અનેક દરવાજા, મુખ્ય દરવાજો એ ઘટનાને સમજવી જોઈએ. વળી રિનોવેશન કરતા પૂર્વે બધા અને એની ચાવી ખોવાઈ ગઈ છે. આપણા ધર્મના વૈજ્ઞાનિક રહસ્યો એંગલથી એની તસવીરો લેવી જોઈએ અને પછી એની પ્રાચીનતા આપણે ખોઈ બેઠા છીએ. ત્યારે મહાન ઋષિ સાંદિપની પાસેથી જાળવી રાખીને રિનોવેશન થવું જોઈએ. જૂના શિલાલેખો ખંડિત સંસ્કૃતિના ગહન જ્ઞાનની યાચના કરીએ.
થાય નહીં તેનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ તેમ જ પ્રતિમાનું ઉત્થાપન આમ ભારતીય સંસ્કૃતિમાં છેક અથર્વવેદથી આરંભીને બૃહદ્ કરે ત્યારે મૂર્તિ - લેખોને નુકસાન ન થાય તે જોવું જોઈએ આ સંહિતા, અગ્નિપુરાણ, પ્રાસાદમંડન જેવા ગ્રંથોએ મંદિરના મર્મને મૂર્તિલેખોમાં એ સમયનો ઈતિહાસ, સમાજ અને ધર્મપરંપરા પ્રગટ કરવા પ્રયાસ કર્યો છે. મંદિરના વાસ્તવિજ્ઞાનનો ઉદ્ભવ તો જળવાયેલાં હોય છે. મંદિરનો જે પ્રમાણે નકશો હોય તે બદલવો અથર્વવેદમાં મનાય છે અને મંદિર એટલે સમગ્ર વિશ્વ. જોઈએ નહીં.
આનું કારણ શું? આનું કારણ છે મંદિરનું વાતાવરણ – આથી ભારતમાં આશરે ૩૫ લાખ મંદિરો છે. એ સાધકને સ્વરૂપનું જ મંદિર એ માત્ર ગરીબોનું સ્થાન નથી, તવંગરોનું પણ સ્થાન જ્ઞાન આપે છે અને ઊર્ધ્વજીવનની પ્રેરણા આપે છે. અહીં દરેક વ્યક્તિ છે. મંદિર એ દુઃખી કે બિમારને માટે પ્રાર્થનાનું સ્થાન છે અને કશાય ભેદભાવ વિના ઈશ્વરને મળી શકે છે. અને એ અર્થમાં મંદિરો સુખીને માટે પ્રભુ પ્રત્યે આભારનું સ્થાન છે. ઈચ્છા અને પ્રાપ્તિ એ ભારતીય જીવનનું કેન્દ્ર છે અને એનું સ્થાપત્ય એ માત્ર કલાત્મક બંને મંદિરમાં નમતા હોય છે.
સૌંદર્ય જ ધરાવતું નથી, પરંતુ એના ભક્તોએ ઈશ્વરને આપેલી વ્યક્તિના મૃત્યુ પછી મંદિરમાં પ્રભુ પ્રાર્થના થતી હોય અને અંજલિની રચના છે અને આથી જ ભારતીય મંદિરોના સ્થાપત્યનો નવદંપતિ પોતાના દાંપત્યજીવનનો પ્રારંભ કરતા હોય ત્યારે ઉલ્લેખ વિદેશમાં “પવિત્ર સ્થાપત્ય' (સેક્રેડ આર્કિટેક્ય૨) તરીકે લગ્નબાદ તત્કાળ મંદિરમાં દર્શને આવતા હોય છે. આનું કારણ કરવામાં આવે છે, કારણ કે આ મંદિરો માત્ર પથ્થર કે શિલ્પોનો એ છે કે અહીં રહેલી જીવંત ચેતના સહુને પોતાની આસાએશ કલાત્મક ઘાટ ધરાવતું સ્થાન નથી, પરંતુ એ ભારતીય જીવનના આપે છે. માનવચિત્તની હોસ્પિટલ છે. જ્યાં ચિત્ત પ્રાર્થનામાં ડૂબી બાહ્ય પાસાંઓ અને આંતરિક જગત બંનેને એક સાથે અખિલાઈથી જાય છે અને એમાંથી જીવનબળ પામે છે એ ચૈતન્યમય વાતાવરણથી પ્રગટ કરે છે. વીંટળાઈ જાય છે જે એનું રક્ષાકવચ બને છે. ગાંધીજીએ જીવનની સંદર્ભ . મૂંઝવણ વખતે પ્રાર્થનાની સહાય લીધી હતી. એક અર્થમાં કહીએ (
થમાં કહીએ (૧) શ્રી અઢાર અભિષેક વિધાન (હેમકલિકા - ૧), પ્રકા. શ્રી તો મંદિર એટલે પ્રકૃતિ, પુરુષ અને સમગ્ર બ્રહ્માંડ. એ કોઈ એક
જિનશાસન આરાધના ટ્રસ્ટ, સંપા. મુનિશ્રી સૌમ્યરત્નવિજયજી સ્થળે હોય, પરંતુ એ સ્થળેથી એ મંદિર આખી સૃષ્ટિને પોતાના
મ.સી. વ્યાપમાં લે છે. શક્તિને સર્જે છે અને બ્રહ્માંડ સાથેનું અનુસંધાન
1 (૨) સંસ્કૃતિના આધારસ્તંભો - શાસ્ત્ર મંદિર, સાધુ, લે. સાધુ સાધી આપે છે. ક્યારેક વાસ્તુપુરુષ મંડલનો વિચાર કરીએ ત્યારે
વિવેકસાગરદાસ, પ્રકાશક: સ્વામિનારાયણ અક્ષરપીઠ, ખ્યાલ આવશે કે વાસ્તુ એટલે પ્રકૃતિ અને આસપાસની સૃષ્ટિ.
શાહીબાગ પુરુષ એટલે શક્તિ અને મંડળ એટલે ખગોળવિજ્ઞાનનો આલેખ -
(૩) જિનાલય નિર્માણ માર્ગદર્શિક, શ્રી જિનશાસન આરાધના ટ્રસ્ટ આમ સૃષ્ટિ, શક્તિ અને બ્રહ્માંડનો ત્રિવેણી સંગમ એ મંદિર દ્વારા સધાય છે.
(૪) જૈન શિલ્પ વિધાન (સચિત્ર વિભાગ) ભા. ૨, પ્રકા. શ્રી ભારતીય સંસ્કૃતિનો બીજો મર્મ છે પુરુષ અને પ્રકૃતિ. એ
જિનશાસન આરાધના ટ્રસ્ટ મર્મ પણ આ મંદિરોમાં પ્રગટ થાય છે. મંદિરનો આકાર કે મંદિરની પ્રકૃતિ અને મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠિત પુરુષ એ પરમ પુરુષ. આ પરમ
૧૩-બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, પુરુષની કલ્પના કેવી અદ્ભુત છે. મંદિરનું શિખર એ પરમપુરુષનું
જયભિખ્ખું માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ - ૩૮૦૦૦૭ મસ્તક છે. મંદિરનું દ્વાર એ એનું મુખ છે. કળશ એ મંદિરના કેશ
ફોન ૦૭૯-૨૬૬૦૨૬૭૫ છે. ગ્રીવા એ એનો કંઠ છે. સુકનાશ એ એની નાસિકા છે. ભદ્ર
મો. ૦૯૮૨૪૦૧૯૯૨૫ 'મંદિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન મ- ૨૦૧૮ )
| SR No. | 526118 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2018 05 Mandirona Shilp Sthapatya Visheshank |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sejal Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2018 |
| Total Pages | 111 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 9 MB |