Prabuddha Jivan 2013 04

SR No.: 526055
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 84
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 4 MB

Page 51

એપ્રિલ, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
અંગત સ્વજનથી વ્યક્તિ જ્યારે વિખુટી પડે ત્યારે એની આંખોમાં આંસુ, કવિતાની એક વિશિષ્ટતા એ એની પ્રાસાદિકતા હોય છે. નરસિંહ મહેતા ચહેરા ઉપર વેદના અને મનમાં વિષાદ પ્રગટતાં હોય! પરંતુ વિશ્વમાં કે મીરાબાઈની કવિતા વાંચીએ તો એ આપણને તરત જ સ્પર્શી જશે. એક વિદાય એવી હતી કે જેમાં વિદાય લેનાર રાજકુમારમાં ઉત્સાહ શેનીલ-ડે-લુઈ Sheshil-de-Lui નામના વિવેચકે આવા કાવ્યનું એક અને વિદાય આપનાર એમની પત્નીમાં કોઈ વીર નારીને છાજે એવો લક્ષણ Direct from the Heart આપ્યું છે. આ વિદાય નામનું કથાગીત જુસ્સો છે. વિદાય સાથે જોડાયેલી વેદનાની લિપિ ભુંસાઈને જાણે વાંચીએ ત્યારે એનો આપણે અનુભવ પામીએ છીએ. આનંદના અક્ષરો ન રચતી હોય?
શ્રી શાંતિલાલ શાહે આ કથાગીતમાં એક વિરલ ઘટનાને શબ્દબદ્ધ વિશ્વમાં રાજકુમાર સિધ્ધાર્થનું મહાભિનિષ્ક્રમણ પ્રસિદ્ધ છે. કરી છે. આવા કાવ્યોમાં ઉપાડ સૌથી મહત્વનો હોય છે અને એવો મહાભિનિષ્ક્રમણ એટલે મહાનની પ્રાપ્તિ માટે નિષ્ક્રમણ-નીકળવું તે! ઉપાડ અહીં જોવા મળે છે. જાણે તેઓ આપણને દીક્ષા લેવા જતાં રાજકુમાર સિધ્ધાર્થે જગતમાં વૃધ્ધત્વ અને મૃત્યુ જોયા અને તેથી જ મહાવીપ્રભુ અને ભક્તિભાવથી ‘વિદાય' આપતી યશોદાનું શબ્દચિત્ર એમણે સંસારનો ત્યાગ કર્યો હતો. જ્યારે પ્રભુ મહાવીર- વર્ધમાનનું દોરી આપતા ન હોય? શ્રી શાંતિલાલ શાહના આ કાવ્યનો ઉપાય અભિનિષ્ક્રમણ અત્યંત વીરલ છે. વીરલ એટલા માટે કે તેમાં એક ચમત્કૃતિ-પૂર્ણ છે. તેઓ કહે છેઃવિશિષ્ટ પરિસ્થિતિ, ભાવ અને પ્રાપ્તિ રહ્યા છે. પરિસ્થિતિ એ છે કે રાજપાટ સહુ તજી મહાવીર દીક્ષા લેવા જાય, પોતાના વડીલબંધુ નંદીવર્ધનની અનુમતિ લઈને રાજકુમાર વર્ધમાને ભક્તિભાવથી દેવી યશોદા આપી રહ્યાં વિદાય ! સંસારનો ત્યાગ કરવાનો વિચાર કર્યો છે. પરંતુ ગૃહત્યાગની આ મંગલ
સંસારત્યાગ કરતાં મહાવીરનું ચિત્ર આપ્યા પછી આ કવિનું ફોકસ ઘડીએ કોઈની પણ ઉપેક્ષા કે અવગણના ન હતી; કોઈની પણ યશોદા પર પડે છે. આમ ફોકસ બદલતાં રહીને તેઓશ્રી પ્રસંગ અવહેલના કે અનાદર ન હતાં ! સંસારનો ત્યાગ હતો છતાં અત્યંત આલેખનની સાથોસાથ નાટ્યાત્મક્તા સાધે છે. સમગ્ર પરિસ્થિતિ વિરલ પરિસ્થિતિ હતી. ભાવ પણ કેવાં ? ક્યાંય રૂદન કે નિઃસાસા ને ભાવકની દૃષ્ટિ સમક્ષ કોઈ ઘટના બનતી હોય તે રીતે ઉપસી આવે છે. હતા. ક્યાંય વેદના, ચીસ કે વિખુટા પડવાનો વિલાપ ન હતો. રાજકુમાર
કર જોડીને બોલ્યા યશોદા, કરજો સુખે પ્રયાણ ! વર્ધમાનના હૃદયમાં ત્યાગના આનંદનો સાગર ઉછળતો હતો, અને
આનંદમંગલ ગાઈ રહ્યાં, સો લોક બની ગુલતાન! એમની પત્ની યશોદાના હૃદયમાં ભવ્ય હેતુ માટે થતો પ્રભુના
સ્વામી ! સુખે કરજો પ્રયાણ! સંસારત્યાગને અંતરના ઉમંગથી વધાવવાનો ઉત્કૃષ્ટ ભાવ હતો. આમ
વાટ જુએ છે દુનિયા સારી, એના તારણહારની, વિદાય હોવા છતાંય પરિસ્થિતિ સાવ અલગ, ભાવ તદ્દન ભિન્ન અને પ્રાપ્તિનો આદર્શ કેટલો ઊંચો! રાજકુમાર વર્ધમાન મહેલ-નગરની
જીવ જગતના કરે ઝંખના, જીવનના ઉધ્ધારની, સીમા પાર કરીને માત્ર અખંડ વિશ્વને જ નહીં પરંતુ સમગ્ર બ્રહ્માંડને
પ્રાણી માત્રના મંગલ કાજે, પ્રેમ કરજો પ્રસ્થાન, પોતાનું નિવાસસ્થાન બનાવી રહ્યાં હતાં. પોતીકા પરિવારના પ્રેમભર્યા
સ્વામી! કરજો સુખે પ્રયાણ. સંબંધોના સીમાડા ઓળંગીને ચેતન-અચેતન એવી સમગ્ર સષ્ટિને શા માટે યશોદા પોતાના પતિના પ્રયાણ પરત્વે ઉત્સાહીત છે ? પોતાનો પરિવાર બનાવતા હતા.
એનું કારણ એક જ છે કે આકાશમાં લાખો તારાઓ છે પણ પૃથ્વી પર આમ, ભગવાન મહાવીરનું આ અભિનિષ્ક્રમણ એ સંસારની સઘળી તા થકમાના જ મકાશ પથરાય છે. વિશ્વ પુરુષાથી ભરેલું છે પણ સીમા અને સર્વ બંધનોથી પર થઈને માનવ આત્માની સ્વતંત્રતાનું
આરાધ્યદેવ તો એક જ છે. સમગ્ર સૃષ્ટિ એના તારણહારની રાહ જુએ દર્શન કરાવતું વિરાટ પગલું હતું. આવા સમયે વિખૂટા પ વાની વેદનાને છે ત્યારે પ્રાણી માત્રના મંગલને માટે રાજકુમાર વર્ધમાનને સ્વામી! બદલે મહાન પ્રાપ્તિ માટેનું તેજ પ્રવર્તતું હતું.
કરજો સુખે પ્રયાણ ! એમ યશોદા કહે છે. સંગીતને જીવન સમર્પણ કરનારા અને જૈન તેમ જ અજૈનો સૌના
ભગવાન બુદ્ધની માફક સંસારની વેદના જોઈને રાજુકમાર વર્ધમાને હૃદયમાં પોતાની પ્રાસાદિક રચનાઓથી ચિરંજીવ સ્થાન મેળવનાર સંસારના ત્યાગ
સંસારનો ત્યાગ નથી કર્યો પરંતુ એમણે સંસારના શુભ ભાવો જોયા સ્વ. શ્રી શાંતિલાલ શાહની પ્રભુ મહાવીર વિષેની ૪૯/૫૦ જેટલી છે. “
છે. માતા ત્રિશલા અને રાય સિધ્ધાર્થના અખૂટ પ્રેમને પામ્યા છે. રચનાઓ મળે છે. પરંતુ એમની આ તમામ રચનાઓમાં ‘વિદાય' વડાલિબધુ દાવનના અનુપમ બધુપ્રમ અમણ માણ્યો છે. પન્ના શીર્ષક હેઠળની આ રચના-કથાગીત, એ એના ભાવ, એની ભાષા, ૧
યશોદા અને પુત્રી પ્રિયદર્શના પાસેથી જીવનની પ્રસન્નતાને પામ્યા એની તાજગી અને એની વિશિષ્ટતા મારા હૃદયને સ્પર્શી ગઈ છે. શ્રી
છે. પણ તેઓ હવે સમગ્ર સૃષ્ટિના શાશ્વત સુખને માટે સંસાર છોડીને શાંતિલાલ શાહની રચનાના શબ્દો એમના હૃદયમાંથી નીકળતાં હતાં,
નીકળ્યા છે ત્યારે યશોદા એના આનંદને પ્રગટ કરવાની સાથે તેમની અને તે સીધેસીધા શ્રોતાજનોના હૃદયમાં ઓગળી જતાં હતાં. ઉત્તમ સાલ
ન સાથે સંસાર ત્યાગ કરી શકતી નથી એનો વસવસો પ્રગટ કરે છે.