Prabuddha Jivan 2011 08

SR No.: 526037
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2011
Total Pages: 68
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 2 MB

Page 10

૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
બુદ્ધિચતુર બાળ રોહા
માળવા દેશમાં ઉજ્જયિની નગરીની પાસે શિલાગ્રામ નામે એક નાનું ગામ હતું. એ ગામમાં ઘણા નટવાઓ રહેતા હતા. એ સૌમાં ભરત નામે એક નટ પણ એની પત્ની અને પુત્ર સાથે રહેતો હતો. પત્નીનું નામ પ્રેમવતી અને પુત્રનું નામ રોહા. આ પુત્ર વયમાં નાનો પણ ઘણો જ બુદ્ધિમંત હતો.
સમય જતાં, એક દિવસ રોહાની માતા મૃત્યુ પામી. બાપે બીજી સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરતાં રીહાને તો સાવકી મા ઘરમાં આવી. આ નવી મા રોહાની કાંઈ જ સારસંભાળ લેતી નહિ, વેળા થયે સરખું જમવા પણ આપે નહિ અને ઓરમાન પુત્ર સાથે તુચ્છકારભર્યું વર્તન કરતી.
એક દિવસ સાવકી માને આ બાળ રોહાએ મોંઢામોંઢ સંભળાવી દીધું, ‘મને તું કશામાં ગણતી નથી. પણ હું તારી એવી વલે કરીશ કે તારે મારા પગે પડવું પડશે.’
પણ રીસે ભરાયેલી સાવકી માએ તો
પછી મારા પિતાનો તારા પ્રત્યેનો સ્નેહ બેવડાઈ જાય એમ હું કરીશ.’ રોહાએ પિતાની શંકા દૂર કરવા વળી એક યુક્તિ કરી.
એક રાતે ચંદ્રના અજવાળામાં ઊભા રહી એણે પિતાને સાદ પાડીને બોલાવ્યા. દોડી આવેલા પિતાને રોહા કહે, ‘બાપુ! તે દિવસે જે અજાણ્યો પુરુષ ઘરમાંથી નાઠેલો તે તમને બતાવું.' આમ કહીને રોહા પોતાનો જ પડછાયો પિતાને બતાવવા લાગ્યો. પુત્રનો જ પડછાયો જોઈને પિતા પસ્તાવો કરવા લાગ્યો. એને થયું કે રોહાએ તે દિવસે પણ એના જ પડછાયાને કોઈ પુરુષ સમ લેવાની ભૂલ કરી લાગે છે. આજસુધી મેં ફોગટ જ પત્ની પ્રત્યે વહેમાઈને એની અવગણના કરી.'
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
આમ યુક્તિ અજમાવીને રોહાએ પિતાની શંકાને નિર્મૂળ કરી. માતા પણ હવે રોહાને બરાબર સાચવવા લાગી. એનો પડ્યો બોલ ઝીલવા લાગી. રોહા બુદ્ધિથી સાવકી માને ઠેકાણે તો લાવ્યો, તોપણ એ વિચારવા લાગ્યો કે આ સ્ત્રીનો ધો
રોહાની અવગણના કરવાનું ચાલુ જ રાખવાનો આરસાંત-ય છે આ વિશ્વાસ. એ મારા પ્રત્યે ઉપરથી ભલે ને એમ કરતાં કેટલાક દિવસો વીત્યા. રોહાએ હરિભદ્રસૂરિ-વિરચિત ગ્રંથ 'ઉપદેશપદ દાખવે પણ મનમાં તો દ્વેષ જ રાખતી હશે. મનમાં એક યુક્તિ વિચારી. એક દિવસ રાતને પરની આચાર્યશ્રી મુનિચંદ્રસૂરિની ‘સુખ- કદાચ એ ઝેર આપીને મને મારી પણ નાખે.’ સમયે બારણું ઉઘાડી લઘુશંકાને નિમિત્તે તે સંબોધની વૃત્તિ આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિના એટલે સાવચેતી રૂપે તે હંમેશાં પિતાની સાથે ઘરની બહાર નીકળ્યો. ત્યારે ચંદ્રનું અજવાળું મૂળ ગ્રંથ 'ઉપદેશપદ'ની ભાષા પ્રાકૃત છે, જે જમવા લાગ્યો. પોતે એકલો કદી જમતો ધરતી પર પથરાયેલું હતું. રોહાએ ચંદ્રના જ્યારે એના પરની વૃત્તિ સંસ્કૃત ભાષામાં નહીં. અજવાળામાં ઊભા રહી પિતાને સાદ કર્યો, છે. પન્ન વૃત્તિકાર શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિએ એમાં “તમે ઉતાવળું અહીં આવો.' પિતા ભરત જે કથાઓ આપી છે તે બધા પ્રાકૃતમાં પુત્રનો સાદ સાંભળી જાગીને બહાર દોડી અને કેટલીક સંસ્કૃતમાં છે. આ ટીકાગ્રંથની આવ્યો. દોડી આવેલા પિતાને રોહા કહે, રચના વિ. સં. ૧૧૭૪માં થઈ છે. શ્રી આપણા ઘરમાંથી કોઈ માકાસ બારણું મલયગારની ‘નંદ-અધ્યયન વૃત્તિ 'માં પત્ર ઉઘાડીને નાઠો.' આ કથા મળે છે. આચાર્ય પુત્રના મોંએ આ વાત સાંભળીને પિતા મુનિચંદ્રસૂરિના ટીકાલનો ગુજરાતી
અનુવાદ પ્રકાશિત કરો છે.
નવી પત્ની પ્રત્યે શંકાશીલ બન્યો. અને તે દિવસથી પત્નીની ઉપેક્ષા કરવા લાગ્યો. સાવકી મા મનમાં સમજી ગઈ કે નક્કી, આ રોહાની
પુસ્તક : ‘ઉપદેશપદનો ગૂર્જર અનુવાદ’,
રોહાને ઠપકો આપતાં કહ્યું, “તારે કારણે જ પતિ મારાથી દૂર થઈ ગયા છે.’
રોહા કહે, “જો તું મારી સારી દેખભાળ નહિ કરે તો આમ જ થશે.' ત્યારે ડરી ગયેલી મા ઢીલી પડી જઈને કહેવા લાગી, ‘હવે પછી તું કહીશ તેમ જ કરીશ.'
સાવકી માને મોઢે આ વાત સાંભળી એટલે તરત રોહા કહે, ‘જો એમ જ હોય તો હવે બુદ્ધિ તે ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિ છે.]
ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિના દૃષ્ટાંત રૂપે આ કથા અપાઈ છે. કોઈ પદાર્થ વિશે કોઠાસૂઝથી યથાર્થ રીતે તાજ રકત થતી
એક દિવસ પિતાએ રોહાને કહ્યું, 'રોહા, ચાલ, આજે આપણે ઉજ્જયિની જઈએ. તેં એ નગરી જોઈ નથી. તે તને આજે બતાવું. રાત સુધીમાં તો આપણે પાછા આવી જઈશું.'
જ પેરવી લાગે છે. એટલે એક દિવસ એ જમા.- અનુ. આમ હંમત કોઠા, એટલામાં પિતાને યાદ આવી જતાં સહસંપા. પં. લાલચન્દ્ર ભગવાન ગાંધી, પ્રા. રોહાને કહે, બજારમાંથી કેટલીક વસ્તુઓ આનન્દ-હેમ-ગ્રંથમાલા વતી ચન્દ્રકાંત લેવાની ભુલાઈ ગઈ છે તે લઈને હું આવું છું ત્યાં સાકરચંદ ઝવેરી, મુંબઈ-૨, વિ. સં. ૨૦૦૮ સુધી તું આરામ કર (ઈ. સ. ૧૯૭૨)
આમ કહીને પિતા નગરમાં ગયા ને રોહા
રોહા તો પિતાની આ વાતથી ખૂબ આનંદમાં આવી ગયો, તે પિતાની સાથે ઉજ્જયિની જવા તૈયાર થઈ ગયો. પિતા-પુત્ર
બન્ને ઉજ્જયિની આવ્યા. નગરીમાં ફર્યા અને કેટલીક પવપરાાની સામગ્રી ખરીદીને નગરીના દરવાજા બહાર આવ્યા. પોરો ખાવા
ક્ષિપ્રા નદીને કાંઠે રોકાઈ ગયો. બેઠાં બેઠાં રોહાને એક તુક્કો સૂઝ્યો. આખો દિવસ ફરીને એણે જે ઉજ્જયિની નગરી જોઈ હતી તેને આ ક્ષિપ્રા નદીની રેતીમાં ચીતરવા બેઠો. નગરના