Prabuddha Jivan 2010 Year 57 Ank 01 to 12 - Ank 02 is not available

SR No.: 525995
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2010
Total Pages: 352
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 54 MB

Page 294

પ્રબુદ્ધ જીવન
નવેમ્બર ૨૦૧૦ સત્ય ધર્માય દષ્ટયે
a ભાગ્યેશ જહા (વિદ્વાન લેખક આઈ.એ.એસ ઓફિસર-સનદી અધિકારી છે. વર્તમાનમાં ગુજરાત સરકારના સાંસ્કૃતિક વિભાગના વરિષ્ઠ સચિવ છે. વિદ્યા ક્ષેત્રે સંસ્કૃત ભાષાના પંડિત છે. ઉત્તમ વક્તા છે. “પહાડ ઓગળતા રહ્યા' એ શીર્ષકથી એમનો કાવ્ય સંગ્રહ છે.) પૂજ્ય ધનવંતભાઈના અત્યંત પ્રેમાગ્રહ અને ઈશ્વરકૃપાથી આજે (સૌના) પોષણદાતા (ઈશ), મને સત્યનું દર્શન થાય તે સારુ તે જગતના સૌથી અઘરા વિષય પર કંઈક વાત કરવી છે. જો કે ખોલી આપ.” પ્રારંભમાં એટલું કહેવાની ઈચ્છા તો થઈ આવે છે કે આ પ્રવચનમાં આ મંત્રના ચોથા ચરણને આજે સમજવાનો પ્રયાસ કરવો છે. ઉચ્ચારાતો શબ્દ એ પેલા ઋષિવિધાનોનો પ્રતિધ્વનિ માત્ર છે. “ઇતિ આ ઉપનિષદ માનવતાના ઇતિહાસમાં ઉચ્ચારાયેલ અદ્ભુત શુક્યુમ ધીરાણાં' એ ઉપનિષદવાક્ય, આમ બુદ્ધિશાળી મહાનુભાવો વિધાનો છે. સત્યને આટલું મુક્તરીતે સાંભળવું એ પણ એક લ્હાવો કહી ગયા છે, તે નમ્રતાના ભાવ સાથે વાતનો પ્રારંભ કરવો છે. છે. કારણ જ્યારે પણ સત્ય ઉચ્ચારાયું છે ત્યારે કાંતો એને તત્ક્ષણ
આ જગતના પ્રારંભથી જ મનુષ્ય પોતાના અસ્તિત્વનો અર્થ જ નબળા પાડવાના પ્રયત્નો થયા છે, કાંતો એને અર્ધસત્ય કે કોઈ પામવા મહેનત કરતો રહ્યો છે. એ વેદકાળના ઋષિઓની દ્રવીભૂત માલિકીહકની જટાજાળમાં ધકેલી દેવાયું છે. આ રીતે સત્યનું આકલન ચેતનાના સામગાન હોય કે એથેન્સમાં સોક્રેટીસ-પ્લેટોના સંવાદો ચોવીસ કેરેટનું છે. આ આજની વિભિષીકા છે એટલા માટે આધુનિક હોય, કે મહાવીરપ્રભુની ઘોર તપસ્યા હોય, બૌદ્ધભિખ્ખઓના પત્રકાર અને લેખક ગુરુચરણદાસ આ વર્ષમાં આપણને સરસ વિહાર હોય, સ યત્નોમાં, ભાષાની ભંગિમાઓમાં, નૃત્યમાં બધે પુસ્તક આપે છે, “ધી ડીફીકલ્ટી ઓફ બીઈંગ ગુડ.' મનુષ્ય ચેતનાના સાચા સ્વરૂપને, યથાતથ પામવા માટે મથામણ સત્યનો અને ગુજરાતનો સંબંધ પણ જાણીતો છે. વિશ્વમાનવ કરી છે. અને જે એક તત્ત્વની અહર્નિશ ઉપાસના કરી છે તે તત્ત્વ ગાંધીજીની આત્મકથા “સત્યના પ્રયોગો’ આજે પણ ગુજરાતી સત્ય છે. આ ‘સત્ય' શબ્દ જ સત્ ધાતુ પરથી આવેલો છે. એ રીતે ભાષાનો આગવો શણગાર છે. સ્વામી દયાનંદે ધર્મની નવી અસ્તિત્વ અને સત્ય એક જ ફળના અને તત્ત્વજ્ઞાનમાં સમાન વ્યાખ્યાઓ કરીને જે પુસ્તક લખ્યું તે પણ ‘સત્યાર્થ પ્રકાશ”ના નામે અર્થછાયાઓ પ્રગટાવતી સંજ્ઞાઓ ગણાય છે, ગવાય છે, ચર્ચાય આજે પણ ધર્મચિંતનની એક ધરોહર છે. ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામે છે. આજ પર્યત જગતની બધી સંસ્થાઓ જેમાં મનુષ્ય શ્રદ્ધા મૂકી જગતને જે શબ્દની ભેટ આપી તે ‘સત્યાગ્રહ’ જગતની અહિંસક છે તે બધી સંસ્થાઓની મથામણ આ સત્યની પ્રસ્થાપના જ રહી ચળવળનું આજે પણ ચાલકબળ ગણાય છે. મિત્ર વિનોદ ભટ્ટ કહેલી છે. આપણી ધાર્મિક, સામાજિક, ન્યાયિક કે રાજકીય વ્યવસ્થાઓ એક રમૂજ યાદ આવે છે; એકવાર સરોજિની નાયડૂએ ગાંધીજીને એક યા બીજા સ્વરૂપે આ સત્યની જ ઉપાસના કરતી હોય તેવું પૂછેલું કે જગતમાં સૌથી સુંદર સ્ત્રી કોણ છે. સરોજિની નાયડૂને જોવા મળે છે. વેદના ઋષિએ આવી જ ક્ષણે ઉચ્ચારેલા મંત્રમાં “એકમ આશા હતી બાપુ સરોજિનીને જ આ બિરુદ આપશે, પણ ગાંધીજીએ સદ્ વિપ્રાઃ બહુધા વદન્તિ'માં જાણે કે સત્ય બાબતનું એક સનાતન કહ્યું “કસ્તુરબા”. થોડા સમય પછી સરોજિનીબેન કસ્તુરબા સાથે સત્ય ઉચ્ચારાયું છે. અનેકાન્તવાદનો પાયો પણ સત્યશોધકના મનની કોઈ અન્ય વિષયની ચર્ચા કરતા હતા ત્યારે કસ્તુરબાએ કદાચ બેમોકળાશ, એના ખુલ્લાપણાનો યુગઘોષ છે. આ પરમ સત્યના ત્રણ વાર સરોજિનીના રૂપ કે સ્વભાવના વખાણ કર્યા હતા, ત્યારે આભાસોએ અથવા તેના અજ્ઞાને જગતમાં અનેક અનર્થો સર્યા ધીરે રહીને સરોજિની નાયડૂએ બાપુનો જગતની સૌથી સુંદર સ્ત્રી છે. મનને ધરતીકંપનો અનુભવ થાય તેવા યુદ્ધો ખેલાયા છે. ક્યાંક “કસ્તુરબા' છે તેવો બાપુનો અભિપ્રાય કહ્યો. કસ્તુરબા તરત જ બોલ્યા, ઇશુને ખીલે દીધા છે તો ક્યાંક સોક્રેટીસને ઝેર દીધું છે. પણ જગતમાં બાપુ કોઈ દિવસ ખોટું બોલે નહીં. સમયે સમયે કો'ક મહાવીરે, કો'ક બુદ્ધે કે ગાંધીએ કે ટોલ્સટોયે સત્ય માટે જીવનાર અને મરનાર અનેક મહાપુરુષોના જગતને પ્રકાશિત કરી શકે તેવી રીતે આ સત્યની યુગપ્રવર્તક ઘોષણા ઉદાહરણોથી ભારતનું જનજીવન ભર્યુંભાદર્યું છે. યુધિષ્ઠિર અને કરી છે. પંડિત સુખલાલજીથી પ્રારંભાયેલ આ સત્યશ્રવણની પરંપરા રાજા હરિશ્ચન્દ્રની કથાઓ આપણી ગળથુથીમાં સત્યનું પ્રતિસ્થાપન ધનવંતભાઈ જેવા સંતપુરુષો આ કળિયુગમાં પણ નિભાવી રહ્યા છે કરતી રહી છે. ગુરુચરણ દાસનું છેલ્લું પુસ્તક “ધી ડીફીકલ્ટી ઓફ તે મનુષ્યના માટે એક આશ્વાસન છે.
બીઈંગ ગૂડ’ એક તદ્દન નવી રીતે મહાભારતને તપાસે છે. દરેક સત્ય ધર્માય દ્રષ્ટયે’ એ ઇશોપનિષદના પંદરમાં મંત્રમાં ઉચ્ચારાય યુધિષ્ઠિરનો પિતરાઈ ભાઈ દુર્યોધન હોય છે. યુધિષ્ઠિરથી શરૂ કરીને છે. જે મંત્ર આ પ્રમાણે છે.
સત્યનિષ્ઠાથી જીવતા અનેક લોકોએ સત્યની રાહે જીવતા જીવતા ‘હિરણ્યમયેણ પાત્રેણ સત્યસ્થાપિહિતમ્ સુખમ્,
અનેક કસોટીઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. “સતામ્ સદ્ધિ: સં થઈ તત્ત્વમ્ પૂષપાતૃણુ સત્યધર્માય દૃશ્ય ૧૫ના'
પુષ્યન મવતિ' એ કહેવત ઘેર ઘેર અને શેરી શેરીમાં સાચી પડતી અર્થાત “સુવર્ણમય પાત્ર વડે સત્યનું મુખ ઢંકાયેલું છે. હે જણાય છે. તો સ્વાતંત્ર્યની વિશ્વસ્વીકૃત વ્યાખ્યામાં ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ