________________
८८
મનોમન મારી એ નિબંધ એમને જ અર્પણ કર્યો. પછી વર્ષો સુધી સમારોહમાં ભાગ લેતી રહી. પરંતુ છેલ્લે ગત વર્ષે લાયજા ખાતે યોજાયેલ સમારોહ પણા અને હંમેશ યાદ રહેશે. રમણભાઈને છેલીવાર મળવાનું ત્યારે જ થયું. મારો વિષય હતો ‘હોપાધ્યાન અને વૈકલ્પિક ચિકિત્સા પ્રકૃતિઓ. તે દિવસે બોરની ઉઘડતી બેઠકે મારો નિબંધ મેં રજૂ કર્યો ને સમાપને શ્રી રમરાભાઈએ એની વિસ્તૃત છણાવટ કરી હતી. હરી આ વખતે એમના અભિનંદનની હું અધિકારી બની અને મારા માટે એ ગૌરવની વાત હતી. પરંતુ આ બધું એમના કારણે જ શક્ય બન્યું. એ સમારોહ, એમની સાથેની એ છેલ્લી મુલાકાત, એમના એ શબ્દો હું કદી નહિ ભૂલું. લાયજામાં એ થોડાક થાકેલા જણાતા હતા. છેલ્લા થોડા વર્ષોથી એ સમારોહનો ભાર કોઈ નવયુવાન ઉપાડી લે એવી ઈચ્છા વ્યક્ત કરતા હતા. ત્યાર પછી ગત વર્ષે રાજકોટ ખાતે આયોજિત જ્ઞાનસત્રમાં એ આવવાના હતા, પરંતુ નાદુરસ્ત તબિયતને કા૨ણે ઉપસ્થિત રહી શક્યા નથી એવું જાણવા મળ્યું. પરંતુ ત્યારે એમની વિદાય આટલી નજદીક હશે એવું તો કલ્પેલું પણ નહિ. હું તો આ વર્ષે પણ એમના તરફથી સમારોહના આમંત્રણની રાહ જોતી હતી – ત્યાં એકાએક એમના ચિર-પ્રયાણના સમાચાર 'કચ્છમિત્ર' મારફત જાણવા મળ્યા. એક ઊંડા ભાયાતની લાગણી અનુભવી - એક અનાપણાનો ભાવ અનુભવ્યો. મારી આ તદ્દન અંગત કહી શકાય એવી લાગણી આમ તો સમારોહ સાથે સંકળાયેલા સર્વકોઈની હશે જ – છે જ. રમણભાઈ વગરના જૈન સાહિત્ય સમારોહની તો કલ્પના પણ નથી થઈ શકતી. મારા શોકની
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬
કે અભિવ્યક્તિ માટે મેં તારાબેનને ફોન કર્યો તો એમરો સામેથી મને આશ્વાસન આપ્યું. મારે ઘણું ઘણું કહેવું હતું પરંતુ શબ્દો સાથ નહોતા આપતા. ત્યાં તો તારાબહેને ખુદ 'પ્રભુ જીવનના આગામી મારણાંજલિ અંક માટે રમણભાઈ વિષે કશું લખી મોકલવાનું કહ્યું ને મેં શૈખવાનું શરૂ કર્યું. પણ શું લખું ? મારી અંગત અભિવ્યક્તિને મેં વાચા આપી પરંતુ રમાભાઈ વિષે તો હજી ઘણું જાણાવાનું બાકી હતું. ત્યાં નો ૧૯ નવેમ્બરનો ગુજરાત સમાચારનો એક હાથમાં આવ્યો, જેમાં શ્રી કુમારપાળ દેસાઈએ ‘ઈંટ અને ઇમારત’ શીર્ષક અંતર્ગત શ્રી રમણભાઈની જીવન-ઝલક પેશ કરી છે, વાંચીને એમના વિરાટ વ્યક્તિત્વના વિધવિધ પાસાં મારી નજર સમક્ષ ઉજાગર થયા. એમનું સાદગી અને સત્ત્વશીલ જીવન, ઉચ્ચ જીવનમૂલ્ય, અડગ કર્મનિષ્ઠા, કઠોર સંધર્ષી વચ્ચે પા પોતાનું અને અન્યોનું જીવન ખીલવી જાકાવાની એમની કળા અને સર્વથી ઉપર જન્મ, જીવન અને મૃત્યુ – એ ત્રણેયને અજવાળી જનારી એમની આત્મચેતના એ બધા વિષે જાણ્યું, મનોમન વંદન કર્યું અને નજર સમક્ષ એમની ઊંચી, ઓજસ્વી, સૌજન્યશીલ મૂર્તિ આવીને ઊભી રહી. એમના ઊજ્જવળ વ્યક્તિત્વના આભામંડળનો વ્યાપ દેહાતીત હતો-છે. આ લખતી વેળાએ લખતી વેળાએ - આ શો એમના આશિષ અંતરીક્ષમાંથી મારા પર વરસતા હોય એવો ભાસ થાય છે ને આંખોમાંથી અશ્રુ આપોઆપ ખરી જાય છે. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના ઉપાસક ને 'પ્રબુદ્ધ મૃત્યુ'ના હામી એવા પ્રબુદ્ધ પુરુષને મેં મારા ઘરના એકાંત ખૂણે આપેલી અંજલિ છે!
અધ્યાત્મઓજસથી ઓપતા જ્ઞાનની સૌમ્ય છાયાસ્વરૂપ પ.પૂ. રમણકાકા
D જયશ્રી દિનેશ દોશી
પ. પૂ. રમાકાકા......... એક ઉજ્જવળ નામ.....
એક પ્રજ્ઞાવંત પ્રતિભા.....
એક પ્રબુધ્ધ જીવન...... એક નખશીલ સજ્જનતા....
એક પ્રસન્ન અસ્તિત્ત્વ.....
એક બહુશ્રુત શ્રાવક.....
જેમના ગુણોને શબ્દસ્થ કરવાનું મારું કોઈ જ સામર્થ્ય નથી. તેઓ મારા જીવનમાં પરમ ઉપકારી રહ્યા છે. પિતાના મિત્ર હોવાના નાતે કે તેમના વાસભપૂર્ણ સહવાસના કારકો અમારી રીયતા વધતી ચાલી. આજે પણ એ શોનું ભરશ આંખ અને અંતરને ભીજવે છે અને મારી જાતને તેમનું ગુણસંકીર્તન કર્યા વગર રોકી નથી શકતી,
જ્ઞાનમાર્ગના પ્રવાસી બનેલા આ વ્યક્તિએ ઘણા પુસ્તકો લખ્યાં છે. અને છેલ્લે ‘જ્ઞાનસાર' એ ક દળદાર ગ્રંથ, જેના મન્નાષ્ટકના ૧૪મા શ્લોકના ૫૨માર્થની એક ચિંતનાત્મક ઝાંખી જાણે એમના વ્યક્તિત્ત્વમાં પણ પ્રતિબિંબિત થતી હતી.
ज्ञानमग्नस्य यच्छर्म तद्वक्तुं नैव शक्यते ।
नोपमेयं शिवाश्लपैनीपि सस्यन्दनद्रवै ।। २ ।। ६ ।।] તેઓશ્રીના શબ્દોમાં જ પરમાર્થ સમજીએ તો.... “જ્ઞાનમાં મગ્ન થયેલાનું જે સુખ છે તે કહી (વર્ણવી) શકાય એવું જે નથી.........''
...........નતાનો આનંદ શુદ્ધ, ઉપાધિ વિનાનો, અખંડ, ઉત્તરોત્તર વિશેષ ચમત્કૃતિ ભરેલો હોય છે.’'
'પૂરબ' બિલ્ડીંગના કેટલાક રહેવાસીઓ તેમની સલાહ લેવા ગયા હતા તે વખતે તેમણે કહ્યું:
દેવી સમવસરામાં અષ્ટપ્રાતિહાર્યની રચના કરે છે, તો એનાથી ઉત્તમ રચના આ જગતમાં કઈ હોઈ શકે ? તમે પણ આવા ઉત્તમ ભાવોથી આવી રચના કરવાનો પ્રયત્ન કરો અને ઉત્તમ ફળને પામનારા બનો, તેઓશ્રીને મળવા આવેલા સર્વેના મગજમાં આ વાત બેસી ગઈ. અલબત્ત એ પહેલાં પ.પૂ. ગચ્છાધિપતિ આ શ્રી જયોપસૂરિશ્વરજી મહારાજા વગેરે આચાર્ય ભગવંતોની પૂર્વ સંમતિની મહોર તો જરૂર હતી પણ આચાર્ય ભગવંતને પૂછવા બધા નહીંતો આવેલા. જ્યારે પૂ રમાકાકાની પાસે ‘પૂરબ' બિલ્ડીંગના પાં લોકો ગર્યા અને તેમણે તર્કબદ્ધ રીતે અમારા મગજમાં આ વાત મૂકી. આજે તો એ પિછવાઈ બની પણ ગઈ, ભગવાન પાછળ લગાવી પણ દીધી અને પ.પૂ. ગચ્છાધિપતિ આ શ્રી ચંદ્રોદય સુરિશ્વરજી મહારાજાના શબ્દમાં કહીએ તો ‘‘બીએમાં હજી સુધી આવી સુંદર પિછવાઈ જોઈ નથી.”
આવી ભરાાંદૂકમાં એક બીજો પ્રસંગ પણ સળવળે છે કે ત્રણા મહિના પહેલાં જ શ્રી હિમ્મતમલજી બેડાવાલાની ગુણસંકીર્તનિકા બહાર પડી. તે પુસ્તકમાં પણ જે ‘ગુણસંકીર્તન સમિતિ' હતી તે સમિતિને પણ પૂ. કાકો તરફથી ઘણાં જ સુંદર સલાહ-સૂચનો મળેલા. તદુપરાંત તેઓશ્રીએ પોતે પણ પ્રબુધ્ધ જીવનના ઑગસ્ટ ૨૦૦૫ના અંકમાં શ્રી હિમ્મતમલજી બેડાવાલાના ગુશસંકીર્તનનો પોતાનો અમૂલ્ય લેખ પણ છાપ્યો. કેવું ગુશાનુરાગીપણું !! આપણને બધાને ખ્યાલ છે કે આવા ગુણાનુરાગના તો તેઓએ કેટલાંએ લેખો આપ્યા છે. પાછળથી પૂ. તારાકાકી પાસેથી જાણવા મળ્યું કે શ્રી હિમ્મતમલજી ગુણસંકીર્તન સમિતિને આપેલા સલાહ - સૂચનો જીલચેરમાં બેસીને આપેલા અને તેમના પર લખેલાં લેખ પર પથારીમાં અડધું બેસીને, અડધું સૂતા સૂતા તૈયાર કરેલો. માસ એક નાની માંદગીમાં પણ બહાનું કાઢીને આરામ કરે જ્યારે પૂ. કાકાએ તો તેમની પોતાની તકલીફનો જરા પણ ખ્યાલ