Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available

SR No.: 525991
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 44

४४
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬
પણ તેઓ અહીં નિબંધ માટે ખપમાં લેતા જણાય છે. સાથે-સાથે વર્તમાન “રાહુલ સાંકૃત્યાયન' તથા ભારતીય રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃતિ' નામના એમના સમયમાં આદર્શ ઉદાહરણરૂપ-દિશાદર્શનરૂપ વ્યક્તિ કે સંસ્થાને વિષય અનુવાદો પણ ખૂબ જ અધિકૃત મનાયા છે અને અભ્યાસીઓના બનાવીને લખાયેલા વિચાપ્રધાન નિબંધો તેમના હકારાત્મક અભિગમનું અભ્યાસનો વિષય બન્યા છે. સાહિત્ય અકાદમી-દિલ્હી અને નેશનલ ઉદાહરણ છે. તેમના ચરિત્રાત્મક અને વિચારપ્રધાન નિબંધો આમ બુક ટ્રસ્ટના આશ્રયે તેમણે કરેલું આ વિદ્યાકાર્ય પણ એમના ગુજરાતી નિબંધમાં એની આગવી વિષયસામગ્રી અને અભિવ્યક્તિના સાહિત્યલેખનનું એક વિશિષ્ટ પાસું છે. એમણે કરેલ સરસ્વતીચંદ્ર જેવી સ્વરૂપને કારણે ચિરસ્મરણીય બની રહેશે.
' મહાનવલનો સંક્ષેપ, એમનો અન્યના સહયોગમાં સંપાદન-પ્રકાશન નિબંધોના સર્જન ઉપરાંત તેમના પ્રવાસમૂલક સાહિત્યનો પણ ઓછો યજ્ઞ પણ આપણા અભ્યાસનો વિષય બને એ પ્રકારનો છે. મહિમા નથી. ‘ઉત્તરધ્રુવની શોધ સફર' અને “એવરેસ્ટનું આરોહણ' એમનાં સર્જનાત્મક લખાણમાંથી પસાર થતાં એમની પ્રશિષ્ટ રુચિ, ભૌગોલિક માહિતીને આધારે રસપ્રદ રીતે સ્થળનું આલેખન કરાવતા સાહિત્યની વિભાવના અને સમાજ સાથેની નિસબતનો પરિચય મળે પરિચય ગ્રંથો છે. અહીંથી એમનો સ્થળવિષય ઊંડો અભ્યાસ અને વર્ણન છે. એમનું દર્શન અને ચિંતન, સંશોધન અને વિવેચન તથા સર્જન અને નિમિત્તે સ્થાનને પ્રત્યક્ષ કરાવવાની શૈલીનો સુંદર પરિચય પ્રાપ્ત થાય વૃત્તલેખન એમ ત્રિવિધ રૂપનું પ્રકાશનકાર્ય એક નખશીખ ભારતીય છે. “રાણકપુર તીર્થ', “ઓસ્ટ્રેલિયા’, ‘ન્યૂઝીલેન્ડ' જેવા ગ્રંથો પણ એમનો વિચાર અને શીલભદ્ર સારસ્વતની વ્યક્તિમત્તા પ્રગટાવે છે. આપણે અભ્યાસનિષ્ઠા અને અનુભવ પ્રસાદીના સુફળ છે.
આવા એક પૂરા પ્રામાણિક અને સંનિષ્ઠ વિચારક-સર્જકના સમકાલીન “પ્રદેશે જય-વિજયના', 'પાસપોર્ટની પાંખે' અને પાસપોર્ટની હોવાનું ગૌરવ લઈ શકીએ એવા ‘રમણભાઈ'નું વ્યક્તિત્વ અને વામય પાંખે ઉત્તરાલેખન', 'પાસપોર્ટની પાંખે ભાગ-૩' ગ્રંથો એમના હંમેશાં આપણા આસ્વાદ અને અભ્યાસનો વિષય બની રહેશે. પ્રવાસનિબંધોના સંગ્રહો છે. વિવિધ સ્થળે થયેલા મર્મપૂર્ણ અનુભવો, પૂર્વકુલપતિ : હેમચંદ્રાચાર્ય ઉત્તર ગુજરાત યુનિવર્સિટી, પાટણ સ્થળની ઉત્કૃષ્ટ અને હૃદયસ્પર્શી વિગત એમની નજરે ચડી હોય તે આ ચેરમેન : એન.સી.ટી.ઈ., પશ્ચિમ ક્ષેત્ર, ભોપાલ નિબંધોની વિષયસામગ્રી બની રહે છે. આવા બધા કારણે મેં ખૂબ જ અધ્યક્ષ અને પ્રાધ્યાપક : ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્ય ભવન, સૌરાષ્ટ્ર વિગતે એમનું મૂલ્યાંકન પણ કર્યું છે.
યુનિવર્સિટી, રાજકોટ. મો. ૯૪૨૬૯૬૮૩૬૭
શાતાદાયી હૃદયસ્પર્શ
T કાન્તિભાઈ બી. શાહ સૌના આદરણીય શ્રી રમણભાઈની ચિરવિદાયથી જાણે કે વડીલ પણ જો જેનો નાશ પામ્યા હશે ને આગમો બચી ગયાં હશે તો જૈનત્વ સ્વજનની શીતળ છત્રછાયા ગુમાવ્યાની લાગણી થાય છે. રમણભાઈની પુનઃ પ્રગટશે. આમ જૈન દર્શન પરત્વેની એમની શ્રદ્ધા એમની સઘળીયે સાથે આત્મીયતાના તંતુ સાથે જોડાયેલા અસંખ્ય સ્નેહીઓ-સંબંધીઓ- પ્રવૃત્તિઓમાં પાયાગત હતી. એમને મન વિશેષ મહિમા જૈન'નો નહીં, મિત્રોની વ્યાપક વર્તુળની પણ આ જ હૃદય-સંવેદના હશે. એમના “જૈનત્વ' (જિનવાણી-જિનાજ્ઞા)નો હતો. વ્યક્તિત્વમાં એવું કોઈ અકળ શાતાદાયી સત્ત્વ હતું જેને લઈને પ્રથમ પ્રવાસ-લેખક અને યુનિ. પ્રાધ્યાપક તરીકે તો ઘણા સમયથી પરિચયથી જ રમણભાઈ સોને પોતાના લાગવા માંડતા. એમના રમણભાઈના નામથી હું પરિચિત હતો પણ સૌપ્રથમ વાર એમનો પ્રત્યક્ષ સાન્નિધ્યમાં હંમેશાં હૂંફાળી નિશ્ચિતતા અનુભવાતી.
પરિચય થયો ૧૯૮૭ના નવેમ્બરમાં પાલિતાણા ખાતેના નવમા જૈન રમણભાઈ “આ હતા... આ હતા' એમ કહેવા જતાં સહેજે પ્રશ્ન સાહિત્ય સમારોહમાં. પ્રા. જયંત કોઠારીની ભલામણથી આ સમારોહમાં થાય કે રમણભાઈ શું ન હતા?
: નિબંધ વાંચન માટેનું સૌપ્રથમ નિમંત્રણ મને મળેલું ત્યાં રમણભાઈને મેં સાહિત્યસર્જક-સંશોધક-સંપાદક-વિવેચક- જેન તત્ત્વદર્શનના જે રીતે સમારોહનું સફળ સંચાલન કરતાં, ગુરુભગવંતો પ્રત્યેનો વિનય અભ્યાસી - તંત્રી - વિશ્વયાત્રી - યુનિવર્સિટી-પ્રાધ્યાપક - મુંબઈ જૈન જાળવતા, સૌની સાથે હળતા-ભળતા અને સુશ્રાવક તરીકેની સઘળીયે યુવક સંઘના પ્રમુખ - પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાથી માંડી અનેક આવશ્યક ક્રિયાઓ કરતા જોયા તેનાથી હું પ્રભાવિત થયો. એમના પરિસંવાદોના કુશળ સંયોજક - જૈન સાહિત્ય સમારોહના પ્રાણ - વ્યક્તિત્વમાં રહેલી ઋજુતા, નિખાલસતા, નિર્મળતા અને નિરાડંબરતા. પીએચ.ડી. કરતા અનેક શિષ્યો (ઘણા સાધ્વીજી મ. સહિત)ના માર્ગદર્શક સોને અચૂક સ્પર્શી જતી. રમણભાઈ સોના આદરપાત્ર કેમ રહ્યા છે તે - પ્રતિવર્ષ સંઘના ઉપક્રમે સેવાભાવી સંસ્થાને થતા દાનાર્પણ જેવા સકતના સમારોહની પહેલી ઝલકમાં જ મને પ્રતીત થયું. સહભાગી અને પ્રેરણાસ્ત્રોત: રમણભાઈ આ બધું તો હતા જ પણ નવાઈ આ સમારોહમાં મેં રજૂ કરેલો ‘દ. દેશાઈકત સામાયિક સૂત્ર' નિબંધ ત્યારે લાગે કે એ જ રમણભાઈ લશ્કરી તાલીમ લઈને મેજર પણ થયેલા રમણભાઈએ ખૂબ જ સર્ભાવપૂર્વક પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રકાશિત કર્યો અને એ જ રમણભાઈએ જેન લગ્નવિધિની પુસ્તિકા પણ લખેલી, આમ અને એ રીતે અમારી વચ્ચે બંધાયેલો નાતો ઉત્તરોત્તર ઘનિષ્ઠ બનતો તેઓ સાહિત્ય-શિક્ષણા-ધર્મ-સમાજ અને માનવસેવાનાં ક્ષેત્રોમાં આજીવન ગયો. પછી તો કેટલાક અપવાદ સિવાય રમણભાઈના સંયોજન હેઠળ કાર્યપ્રવૃત્ત રહ્યા.
યોજાતા જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં જવાનું બનતું. સમારોહમાં આવેલા પણ આ સર્વની પાછળ એમની પ્રજ્ઞા સ્થિર થઈ હતી જેન સોને રમણભાઈ સ્વજનની જેમ મળે, ખબરઅંતર પૂછે, કોઈને કશી તત્ત્વદર્શનમાં. રમણભાઈને મેં એમના વક્તવ્યમાં એકથી વધુ વખત અગવડ ન પડે એની કાળજી રાખે. રમણભાઈની ઉપસ્થિતિથી સર્જાતું આ દ્રષ્ટાંત રજૂ કરતા સાંભળ્યા છે. તેઓ કહેતા કે જો મારી સામે બે આભામંડળ સૌનાં દદોને વીંટળાઈ વળતું. વિકલ્પો હોય - એકમાં બધાં આગમો નષ્ટ થાય ને સઘળા જેનો ઊગરી : સાહિત્યજગત રમણભાઈને પ્રવાસ-લેખક તરીકે વધારે ઓળખે છે, જાય એવી ઘટના બને, અને બીજામાં બધા જેનો નાશ પામે ને આગમ પણ એમનું પ્રવાસસાહિત્ય કેવળ સમયાનુક્રમે થયેલા પ્રવાસનું વર્ણન ન બચી જાય એમ બને તો હું બીજો વિકલ્પ પસંદ કરું. જો જેનો ઊગરી રહેતાં જુદાજુદા પ્રવાસ દરમિયાન જુદે જુદે સમયે રમણભાઈએ. ગયા હશે ને આગમો નાશ પામ્યાં હશે તો જેનત્વ જ નષ્ટ થઈ જશે, અનુભવેલાં હૃદયસ્પર્શી પ્રસંગો-ઘટનાઓ કે ભાતીગળ