Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available

SR No.: 525991
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 303

(૧૬ ડિસેમ્બર ૨૦૦૬
ધૃતરાષ્ટ્ર
ઘ ડૉ. રણજિત એમ. પટેલ (અનામી)
આશરે દશ બાર સાલનો હતો ત્યારે અમારા ગામમાં (ડભોડા–જિ. ગાંધીનગર) હું રામલીલા જોવા ગયેલો, એ વાતને આજે લગભગ સિત્યોતેર વર્ષ થયું. મહાભારતનો વીર અભિમન્યુ ઉત્તરાને પરણ્યો છે ને યુદ્ધમાં જવા તત્પર થર્યા છે ત્યારે માતા એને રાખડી બાંધે છે... ! ‘માતા સુભદ્રા બાંધે વીરને અમ્મર રાખડી રે' એવું ગીત ગવાય છે પા યુદ્ધભૂમિમાં પ્રસ્થાન કરતા વીર પતિને એની પત્ની ઉત્તરા આ પ્રમાી કહે છેઃ 'મને મારીને ર૫ડા ખેલ, માચજા હૈ.' આજે લગભગ નેવું વર્ષે મૂળ મહાભારત વાંચું છું ને એમાં ગુરુ દ્રોણાચાર્યે રચેલા સાીઠાં ભેદીને ધનુર્ધારી અર્જુનનો એ મહારથી પુત્ર કૌરવ સેનાને તિતરભિતર કરી નાખે છે, રથ, ગજ, પાયદળને ત્રાહિમામ પીકાર્ય છે એવા સમાચાર સંજય જ્યારે અંધ ાજા ધૃતરાષ્ટ્રને સંભળાવે છે ત્યારે ધૃતરાષ્ટ્ર કહે છેઃ
àપી ભવતિ મેં ચિત્ત ક્રિયા તથા ચ સંજય | મમ પુત્રસ્ય યત્ ર્સનાં સૌભદ્રઃ સમવારથતું II
(દ્રોણ-૩૯/૧)
જ
હે સંજય! મારા પુત્ર દુર્યોધનની મોટી સેનાને વીર બાળક સુભદ્રા કુમાર અભિમન્યુએ છિન્નભિન્ન કરી દીધી એ સમાચાર સાંભળી મારું હ્રદય લજ્જા અને આનંદથી દ્વિધા ભાવમાં પડી જાય છે. શું મહાકવિની અનુભૂતિ ને અભિવ્યક્તિ છે ! આ એક જ શ્લોકમાં ત્ર છે ચિત્રોને ઉઠાવ મળ્યો છે. એક તો દુર્યોધનની વિરાટ સેના, બીજું ‘બાલારાજા'નું અદ્ભુત પરાક્રમ ને ત્રીજું મહારાજા ધૃતરાષ્ટ્રનું મૂળભૂત ને થાર્ય વ્યક્તિત્વ-નિરૂપણ. આર્ષય 'મામકાઃ'ના માયા આવરણમાં દ્વિઅંધ ધૃતરાષ્ટ્ર સારાસારનો વિવેક યોગ્ય સમયે કરી શકતો નથી ને કુળ વિનાશના કારણરૂપ બને છે; પશ આ એક જ શ્લોકમાં એના ચિત્તનો રૂષી ભાવ જે રીતે નિરૂપાયો છે તેમાં ત્રણ વસ્તુઓ જોવા મળે છે.એક તો દુર્યોધનની તિતરબિતર થતી સેનાથી એ લજ્જા ભાવ અનુભવે છે...આવડી મોટી સેના ! ને છતાં કે આવી એ ને કરુણ સ્થિતિ ! બીજું, આનંદથી એનું અંતર હરખાય છે. કારણ કે ભલે અભિમન્યુ દુર્યોધનની સેનાને છિન્નભિન્ન કરી નાખે પણ આખરે વીર અભિમન્યુ પણ છે તો કુરુવંશનો બાળ મહારથી ને! એ વાતે ! એનું ગૌરવ પોષાય છે ને ત્રીજું ભલે એ અંધ રહ્યો પણ સીધી રીતે યુદ્ધમાં ભાગ લઈ શકતો નથી પણ છે તો સાચો વીર શત્રિય... એટલે એ વીર અભિમન્યુના ક્ષાત્રવટની નિરપેક્ષ ભાવે કદર કરે છે ને છે-ને સહજભાવે બોલી જવાય છેઃ 'મારું હૃદય લજ્જા અને આનંદથી વિધાભાવમાં પડી જાય છે.'
છે
આવો જ બીજો એક પ્રસંગ, આદિ પર્વના સંભવ પર્વમાં આવે છે જ્યાં ગુરુ દ્રોણાચાર્યે કૌરવ, પાંડવ કુમારોની અસ્ત્ર શસ્ત્ર-પરીક્ષાકૌશલનો સમારંભ યોજ્યો છે ને સમારંભના વિશિષ્ટ પ્રેક્ષકો સમક્ષ ગુરુ દ્રોણાચાર્યે એમના કૌરવ પાંડવ શિષ્યોનો પરિચય આપે છે.
કુન્તામાતાના ત્રણ પુત્રનો પરિચય આપતાં ગુરુ દ્રોણાચાર્ય અર્જુન સંબંધે કો છેઃ 'આ કુંતીનો તેજસ્વી પુત્ર છે, એ એનો વચેટ દીકરી છે. એ દેવરાજ ઈંદ્રનું સંતાન છે.' એષ પુત્રો મહેદ્રશ્ય. એ કુરુવંશનો રક્ષક છે. અસ્ત્રવિધામાં એ સર્વથી શ્રેષ્ઠ છે. ધર્માત્મા ને શોલવાનોમાં પણ એ શ્રેષ્ઠ છે. શીલ ને જ્ઞાનનો એ સર્વોત્તમ નિધિ છે. શીલશાન નિધિ પરઃ' દ્રોશના આ શબ્દો સાંભળી, દીએ તુમુલ ધ્વનિ દ્વારા પોતાનો અઢળક આનંદ વ્યક્ત કર્યો ત્યારે 'કુન્ત્યાઃ પ્રસવસંયુક્તએ ક્લિનપુરીકભવત્' આવી વાત સાંભળીને કુન્તાના સ્તનોમાંથી માતૃત્વની અભિષિક્ત રૂપે દૂધ અને આંખોમાંથી સ્નેહાશ્રુ વહેવા વાળ્યાં ! એ દુગ્ધ મિશ્રિત આંસુઓથી કુન્તીદેવીના ૧૧ઃસ્થલ ભીંજાઈ ગયા. પ્રેક્ષકો-દર્શકોની આ સભામાં અંધ મહારાજા વૃત્તરાષ્ટ્ર પા છે. ગુરુ દ્રોણાચાર્યના અર્જુન વિષયક આ અભિપ્રાય પરત્વે ધૃતરાષ્ટ્રનો શો પ્રતિભાવ છે તે જોઈએઃ
વિદૂરને તે કહે છેઃ
ધન્યોત્સ્યનુંગૃહીતોઽસ્મિ રક્ષિતોઽસ્મિ મહામતે । પૃથારણ સમુદ્ભૂતસિધ્ધિઃ પાણ્ડવ વિભિઃ ।। હે મહામતિ વિદુર! કુન્તીરૂપી અરણિથી પ્રગટ થયેલ આ ત્રણ પાંડવરૂપી અગ્નિથી હું ધન્ય થઈ ગયો. આ ત્રણ દ્વારા હું સર્વથા અનુગ્રહીત ને સુરક્ષિત છું.
મામકાઃનો માયાવરણથી યુક્ત ધૃતરાષ્ટ્રને જાણે કે દિવ્યચક્ષુ પ્રાપ્ત થયો હોય એવી આ ઉક્તિ લાગતી નથી ? કુન્તીરૂપી અરાિથી પાંઢવરૂપી અગ્નિની ઉત્પત્તિથી માલ પૂરતા નો ધૃતરાષ્ટ્ર ધન્યતા અનુભવે છે, પોતાની જાતને અનુગ્રહીત સમજે છે પણ ભાવિમાં એ છે સુરક્ષિત રહેવાના છે કે કેમ તે તો મહાભારત વાંચનાર સૌ કોઈ જારી છે. અગ્નિના આ પ્રતીકને આપણે ત્રણવાર અનુભવીએ છીએ. એકની ખાંડવવન દહન પ્રસંળે, બીજું થાયાગ્રહ અને પ્રસંગે ને ત્રીજે, પુર કેત્રના યુદ્ધમાં...કે અગ્નિ દાવાનળ બની કૌરવ-પાંડવ પક્ષે માંડ દર્શકને જીવતા રાખી સર્વભક્ષી બની જાય છે. આમેય અગ્નિ એ ક્રોધ ને વેરનું પ્રતીક છે. એ પાવક પણ છે ને દાહક પરા. કૃષ્ણની સહાયથી અર્જુન, ઇન્દ્રના સક્રિય વિરોધ છતાં ખાંડવવન દર્શન તો કરે છે પા જીવનને અંતે અર્જુનની માતા કુન્તી જ વનદેવમાં જ ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે એ Irony ot Fata કેટલી તો કરુશ છે ! અને કુન્તાએ ત્રણ પાંડવરૂપી અગ્નિ પ્રગટાવ્યા એમણે કેવાં પરાક્રમ કર્યા તે કોણ નથી જાકાતું ?
ને
એક માત્ર વિદુર સિવાય બધા જ કૌરવો માને છે કે પાંડવ કુન્તા સમેત લાક્ષાગૃહમાં ખલાસ થઈ ગયા છે. અજ્ઞાત બ્રાહ્મણ વેશે તેઓ એક ચકા નગરીમાં કુંભારને પરે રહે છે. ત્યાંથી તેઓ પાંચાલ નગરી જાય છે. દ્રૌપદી સ્વયંવરમાં દ્રુપદરાજાની સ્વયંવરની શરતો પૂર્ણ કરીને અર્જુન દ્રૌપદીને પામે છે. દ્રુપદરાજાની મૈત્રી દૃઢ કરે છે. સ્વયંવરમાંથી