________________
૬ તા. ૧૬ નવેમ્બર ૨૦૦૬
શીલ-પ્રજ્ઞાનો સમન્વય
| ડૉ. રણજિત એમ. પટેલ (નામ) તા. ૨૪ ઓક્ટોબર–૨૦૦૬ના ડૉ. પૂ. રમણભાઈની પ્રથમ પુણ્યતિથિ. એક વર્ષ પાણીની જેમ વહી ગયું. પૂ. સાહેબને આપણે વિવિધ કાર્યોથી સતત સ્મરણમાં સ્થિર કર્યા અને એઓ સ્થિર જ રહે એવું એઓશ્રીનું પ્રજ્ઞાવંત અને શિલવંત જીવન હતું.
શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ એઓશ્રીનું સ્મરણ કરી, નિત્ય આશીર્વાદ અને પ્રેરણાની વિનંતિ કરી એઓશ્રીને વંદન કરે છે.આ નિમિત્તે એઓશ્રીના અંતરંગ પરમ આત્મીય મિત્ર પૂ. શ્રી રર્ણજિતભાઈ એમ. પટેલ-(અનામી) ના આ શબ્દો આપની સમસ્ર પ્રસ્તુત કરતા હૃદય પુલકિત થાય છે અને પરમાત્માનો ઉપકાર માનીએ છીએ કે આવા કૃત પ્રજ્ઞાવાન, શીલવંતા શ્રુત પુરુષનો સહવાસ અમને પ્રાપ્ત થયો...ધ..
લગભગ સાડા ત્રણ દાયકાની શિક્ષણક્ષેત્રની મારી કામગીરી પ્રો. ફિરોજ કાવસજી દાવર, પ્રો. ઉમાશંકર જોષી, પ્રો. ચી. ના. પટેલ બાદ, ત્રણેક દાયકાની નિવૃત્તિમાં મને સતત પ્રવૃત્ત રાખનાર ત્રણ વગેરે. સ્વ. ડૉ. રમણભાઈનો હું આ યાદીમાં સમાસ કરું છું. પ્રજ્ઞા શિષ્ટ–પ્રખ્યાત સામયિકોના મારા તંત્રી-મિત્રો તે સ્વ.ડૉ. રમણભાઈ અને શીલનો સમન્વય એ સુવર્ણમાં સુગંધ ભળ્યા જેવો યોગ છે. એ ચી. શાહ, (તંત્રી: “પ્રબુદ્ધ જીવન”) સ્વ. ડૉ. દિલાવરસિંહજી જાડેજા વિરલ યોગ છે એટલે એનું મહત્ત્વ પણ ઘણું મોટું છે. વિધાતાના (તંત્રી: “અખંડ આનંદ') અને સ્વ. ડૉ. રમણલાલ જેઠાલાલ જોષી દાન કરતાં જીવનભરની કપરી સાધનાનું એ સુફળ છે. તપ, ત્યાગ, (તંત્રીઃ “ઉદ્દેશ'). ડો. રમણલાલ જોષી તો છ દાયકા પૂર્વેના મારા તિતિક્ષા વિના એ સિદ્ધ થતું નથી. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી. આ ત્રણેય મિત્રો શક્તિમાં મારાથી મોટા પણ ઉત્તરાધ્યયનમાં કહ્યું છે :વયમાં તો ઠીક ઠીક નાના, એ ત્રણેયના અણધાર્યા ઉપરાઉપરી “નાણેણ ય જાણઈ ભાવે દંસણણ ય સદ્ધ છે ! અવસાનને હું મારા આયુષ્યના ઈતિહાસનું એક કરુણમાં કરુણ ચરિત્તેણ ન ગિહાઈ તવેણ પરિસુજ્જઈ ! પ્રકરણ સમજું છું. આ ત્રણેય સાથેનો મારો સંબંધ અર્ધી–સદી પુરાણો મતલબ કે મનુષ્ય જ્ઞાનથી પદાર્થ જાણે છે, દર્શનથી તેના ઉપર પણ પ્રગાઢમાં પ્રગાઢ આત્મીયતા સધાઈ તે તો સ્વ. ડૉ. રમણભાઈ શ્રદ્ધા રાખે છે, ચારિત્રથી નિગ્રહ કરે છે અને તપથી પરિશુદ્ધ થાય શાહ સાથે. એમનું મરણોત્તર પ્રકાશન-વંદનીય હૃદયસ્પર્શ' મને છે. આવા જ્ઞાન-દર્શન- ચારિત્ર ને તપ સ્વ. રમણભાઈનાં ઠીક ઠીક અર્પણ” કર્યું છે તેમાં મને આ આત્મીયતાનું દર્શન થાય છે. પ્રમાણમાં હતાં. વિચાર, વાણી ને વ્યવહારની એકવાક્યતા પણ
મારા દીર્ધાયુષ્ય દરમિયાન હું સેંકડો નહીં પણ હજારો અદ્ભુત. એમણે જમાવેલી ગુડવીલ' પરમાનંદ પ્રગટાવે એવી. જીવન સજ્જનોના સંસર્ગમાં આવ્યો છું. એમાંના કેટલાક તો ખુલ્લી કિતાબ જેવું ને વ્યવહાર-જીવનના ચોપડા બધા ચોખા. પ્રજ્ઞા-પ્રતિભાની ગુણસંપદામાં અવ્વલ દરજ્જાના હોય પણ શીલની એમણે વાવેલાં સત્કર્મનાં બીજ કાળની કઠણ ભૂમિમાં પણ કોળ્યા બાબતમાં સાવ શિથિલ હોય. એમાંના કેટલાંક તો “ઈવિલ જીનિયસ' વિના રહેનાર નથી. પણ હોય! કેટલાક શીલની બાબતમાં નિષ્કલક હોય પણ પ્રજ્ઞાની (ઉત્તરાધ્યયન'ની અમોઘ વાણી પ્રમાણેઃબાબતમાં પ્રમાણમાં મંદ હોય, મારી પ્રકૃતિ તેજસ્વી પ્રજ્ઞા ને શિથિલ નાણું ચ દંસણું ચેવ ચરિત્ત ચ તવો તહાં ! શીલ કરતાં શુદ્ધ શીલ અને મંદ પ્રજ્ઞાને વધુ પસંદ કરે ! પ્રજ્ઞા અને એય મગ્નમણુપ્પત્તા જીવા ગઠ્ઠતિ સોન્ગઈ | શીલના સમન્વયની તો વાત જ નિરાળી! આવી કેટલીક વિશિષ્ટ જ્ઞાન, દર્શન ચારિત્ર અને તપના માર્ગને અનુસરનારા જીવોની વ્યક્તિઓના સંસર્ગમાં આવવાનું મને સદભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું છે તેમાંના સુંગતિ થાય છે. સ્વ. રમણભાઈની સુગતિ કાજે સ્વપ્ન પણ શંકા
* * * કેટલાકનો નામોલ્લેખ કરું તો પ્રો. વિ.૨. ત્રિવેદી, પ્રો. અ.મ. રાવળ, સવા શકાય તેમ નથી.
* ૨૨/૨, અરુણોદય સોસાયટી, અલકાપુરી, વડોદરા-૭, ગુજરાતી વિશ્વકોશ
“પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વિદ્વાન લેખકોને વિનંતિ સંઘના સંન્નિષ્ઠ કાર્યકર શ્રી પ્રવીણભાઈ શાહ તરફથી વિશ્વકોશ |
નવા સર્જન-ચિંતનને પ્રોત્સાહન મળે એ હેતુથી જે લેખો અન્યત્ર ટ્રસ્ટ પ્રકાશિત “ગુજરાતી વિશ્વકોશ'ના ૨૧ ગ્રંથોનો સેટ સંઘને
પ્રગટ થઈ ગયા હોય એ લેખોને ખાસ અપવાદ સિવાય ‘પ્ર.જી.'માં ભેટ મળ્યો છે. આ ગ્રંથો સંઘના કાર્યાલયમાં પ્રાપ્ત છે. જે |
ફરી પ્રગટ ન કરવાનો સિદ્ધાંત પ્રારંભથી જ સ્વીકારાયો છે. એટલે જિજ્ઞાસુઓને એ ગ્રંથો વાંચવા માટે લઈ જવા હોય તેઓશ્રીએ
અન્યત્ર પ્રગટ થયેલા લેખો ‘પ્ર. જી.” માટે ન મોકલવા સર્વ વિદ્વાનોને કાર્યાલયનો સંપર્ક કરવા વિનંતિ.
- મેનેજર અમારી નમ્ર વિનંતિ છે.
– તંત્રી