Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available

SR No.: 525991
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 237

તા. ૧૬ સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૬
પ્રસ્તાવના પછીથી વાંચવા જેવીોય છે અને કેટલીક વિશિષ્ટ કૃતિની વિશિષ્ટ પ્રસ્તાવના તો પહેલાં અને પછી એમ બે વાર વાંચવા જેવી હોય છે. આવી પ્રસ્તાવનાઓ પૂરક, કૈક અને પ્રકાશક હોય છે. કોઇકને પ્રશ્ન થાય કે જો પ્રસ્તાવના વાંચવી અનિવાર્ય જ હોય તો તે જુદી આપવાને બદલે મૂળ કૃતિમાં જ કેમ ઉમેરી દેવાતી નથી? એનું કારણ એ છે કે બંનેનાં સ્વરૂપ અને આશય ભિન્નભિન્ન હોય છે. પૂ. મહારાજશ્રીની આ પ્રસ્તાવનાઓમાં અપાર વૈવિધ્ય જોવા મળે છે. કેટલીક પ્રસ્તાવના પોતાના જ ગ્રંથ માટે લખાયેલી છે, તો કેટલીક અન્યના ગ્રંથ માટે લખાયેલી છે; કેટલીક સુદીર્થ છે તો કેટલીક સંક્ષિપ્ત છે. અન્યના ગ્રંથ માટે પ્રસ્તાવના લખવાનું કામ નાજુક અને અવું છે. વળી એ માટે પોતાની સજ્જતા હોવી પણ જરૂરી છે. પૂ. મહારાજશ્રીમાં આપાને એવી સજ્જતા અને યોગ્યતા એમ બંને જોવા મળો.
પ્રબુદ્ધ જીવન
ધીરજ, ખેત અને ચીવટ એ પૂ. મહારાજશ્રીની પ્રકૃતિનાં મુખ્ય લક્ષણો છે. ઉતાવળે કાચું કામ કરવામાં તેઓ માનતા નથી. એ રીતે એમનો આશાવાદ જબરો છે. કુદરતે પણ એમની એ ભાવનાને માન આપ્યું છે. આશરે પંચાવન વર્ષની ઉંમરે એમને હર્પિસનો રોગ થયો. અને તે મસ્તકના ભાગમાં નીકળ્યો હતો. એવી એમની ચિત્તશક્તિ ઉપર કંઈક અસર થઈ. પરિણામે કામ કરવાનો ઉત્સાહ પહેલાં જેવી ન રહે, તો પણ આ ત્રણ દાયકાથી અધિક સમયમાં લેખન-સંશોધનનું જે સંગીન કાર્ય એમણે કર્યું છે તે આશ્ચર્યમુગ્ધ કરી દે એવું છે.
આ પ્રસ્તાવનાઓમાં ઝીાવટ અને ચોકસાઈ એ મહારાજશ્રીના લખાણના બે મહત્ત્વનાં લક્ષણો તરત નજરે પડે એવાં છે. એમનો આપેલી પાદટીપાં તે તે વિષય પર કેટલી બધી પ્રકાશ પાથરે છે છે! પોતાની એવી તલસ્પર્શી જાાકારી સિવાય આટલી બધી પાદટીપો આપી શકાય નહિ. કેટલીક વિગતો હોય નાની, પણ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ એનું મૂલ્ય બહુ મોટું હોય છે.
પુ. મહારાજશ્રીની લેખન શૈલીની એક લાક્ષણિકતા એ છે કે લખાણમાં વચ્ચે વચ્ચે પેટાશીર્ષકો આપવાં, એપી વાચકને સરળતા રહે છે. ક્યારેક વાચકનું ધ્યાન ખેંચવા માટે જરૂરી મુદ્દો પણ પેટા શીર્ષક રૂપે આપવામાં આવ્યો છે. આવા પેટાશીર્ષકી લેખકને પક્ષે પા બહુ ઉપયોગી નીવડે છે, કારણ કે એથી કોઈ મહત્ત્વનો મુદ્દો રહી જતી નથી. વળી આ પ્રસ્તાવનાઓમાં પૂ. મહારાજશ્રીએ પોતાના અંગત અનુભવોની વાતો પણ જરૂર લાગી ત્યાં વણી લીધી છે. આવી વાતો ભવિષ્યના ઇતિહાસકાર માટે, તાળો મેળવવામાં બહુ ઉપયોગી થઈ પડે એવી હોય છે.
આ પ્રસ્તાવનાઓમાં લેખનકાળની દૃષ્ટિએ સૌથી પહેલી, સૌથી મોટી અને સૌમાં સમર્થ પ્રસ્તાવના તે 'બૃહત્સેચૠણી'ની છે. એવું જ સામર્થ્ય 'ઋષિમંડલ સ્તોત્ર', 'સિદ્ધચક્ર', 'ઉવસગ્ગહર સ્તોત્ર', 'પ્રતિમા', 'નવકારમંત્ર' ઇત્યાદિ વિષયોનીપ્રસ્તાવનાઓમાં પણ જોવા મળે છે.
પૂ. મહારાજશ્રીનાં આ યશસ્વી કાર્યોની જેમ અન્ય ક્ષેત્રનું એવું જ યશસ્વી કાર્ય તે ભગવાન મહાવીરનાં ચિત્રસંપુટનું કાર્ય છે. આ
ગ્રંથમાં એનીલેખનસામગ્રીમાં તો ઝીણવટભરી દૃષ્ટિની સાથે ચિત્રકલા માટેની એમની સૂક્ષ્મ સૂઝની પણ પ્રતીતિ થાય છે. આ ચિત્રામાં જે નાનીમોટી વિગતો છે તે શાસ્ત્રીય આધારયુક્ત છે અને ચિત્રો પણ મોહર, ચિત્તાકર્ષક થયાં છે. આવાં ચિત્રોનો સંપુટ જેન સાહિત્યકલાના ઇતિહાસમાં પહેલી જ વાર એમનાં હાથે થયું અને ચારેબાજુથી, દેશ-પરદેશથી એને અત્યંત સુંદર આવકાર મળ્યો છે તે એટલે સુધી બીજા કેટલાકે પોતાના ચિત્રસંપુટમાં, કોઈપણ ઋણસ્વીકાર વિના, આમાંના કેટલાંક ચિત્રોનો બેઠો ઉપોગ કર્યો છે કે થોડા ફેરફાર સાથે નકલ કરી છે. હવે તો કૉમ્પ્યુટર આવતાં કેટલીધે પત્રિકાઓ, કેલેન્ડરો ઇત્યાદિમાં એમણે તૈયાર કરાવેલાં આ ચિત્રોનો જ પરંપરાએ ઉપયોગ ચાલુ થઈ ગયો છે. જૈન સમાજની કલાદષ્ટિને સંમાર્જવામાં પૂ. મહારાજશ્રીનું યોગદાન ઘણું મોટું રહ્યું છે. જેમ ચિત્રકલામાં તેમ શિલ્પકલામાં, મૂર્તિવિધાનમાં પા એમણે શાસ્ત્રીય આધાર સાથે નવપ્રસ્થાનો કર્યાં છે અને જૈન મૂર્તિલાને વધુ રમન્નીય અને પ્રભાવક બનાવી છે. મુંબઈમાં વાલકેશ્વરમાં બાબુ અમીચંદના દેરાસરમાં માતાજી શ્રી પદ્માવતી દેવીની પ્રતિમા એનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો છે.
સંશોધન-સંપાદનના ક્ષેત્ર પૂ. મહારાજશ્રીનું એક મહત્ત્વનું યોગદાન તે ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીની અપ્રકાશિત કૃતિઓને વિદ્યર્ભાગ્ય પ્રસ્તાવના સાથે પ્રકાશિત કરવાનું છે. ઉપાધ્યાયજી મહારાજના જીવન અને કવનનો પ્રભાવ એમના લેખનકાર્ય ઉપ૨ ઘરો બધી રહ્યો છે એ આ પ્રસ્તાવનાઓ વાંચતાં તરત જા..
કાલચક્ર જેમ જેમ ફરતું જાય તેમ તેમ વર્તમાન સાહિત્ય જૂનું થતું જાય, ભુલાતું જાય અને નવું નવું સાહિત્ય પ્રકાશમાં આવતું જાય. પાંચ-સાત દાયકામાં તો કેટલાયે ગ્રંથો જૂના અને જર્જરિત થઈ જાય છે. એ ગ્રંથો સાથે એની કિંમતી પ્રસ્તાવના પણ કાલગ્રસ્ત કે દુર્લભ બની જાય છે. એટલા માટે જ એવા ગ્રંથોમાંની ઉપયોગી સામગ્રીનું પુનઃપ્રકાશન થાય તો ભાવિ પેઢીને એથી લાભ થાય. લેખકને પોતાને પણ એ સદ્યસંદર્ભ તરીકે કામ લાગે છે. એટલા માટે જ પૂ. મહારાજશ્રીના આ 'પ્રસ્તાવના સંગ્રહ'ની ઉપગિતા રહેવાની
આવું ભગીરથ કાર્ય એકલે હાથે થાય નહિ. એમાં વળી પૂ. મહારાજશ્રી કેટલાંક વર્ષથી અશક્ત છે. એટલે જ આટલા બધા ગ્રંથોમાંથી પ્રસ્તાવનાનું લખાણ જુદું તારવવું, પ્રેસકોપી તૈયાર કરવી, પ્રૂફ વાંચવાં ઇત્યાદિ કઠિન કાર્ય કરવા માટે પ. પૂ. શ્રી વાચસ્પતિજી મહારાજ, પ. પૂ. શ્રી જયભદ્રવિજયજી મહારાજ તથા સાધ્વી શ્રી પુણ્યશાશ્રીજી તથા તેઓના શિષ્યા પ. પૂ. સાધ્વીજી શ્રી પુનિત યશાશ્રીજીએ ધણો જ પરિશ્રમ ઉઠાવ્યો છે. તેઓ સર્વે ખૂબ ધન્યવાદને પાત્ર છે.
જ
૫. પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી પશ્તદેવ સૂરીમાંરજી મહારાજ સાહેબનો પ્રસ્તાવના-સંગ્રહ' નામની આ ગ્રંથ અનેકને માટે પ્રેરણારૂપ અને માર્ગદર્શક બની રહેશે એ નિર્ણય છે.
***