________________
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
થતી. શ્રી ૨. ચી. શાહ એમનાં પુસ્તકો અમને મોકલતા રહેતા. જ્યારે પ્રબુદ્ધ જીવન'ના અંકમાં પણ વાંચવામાં આવ્યું કે સંસ્થા માટેના . જે પણ પુછાવીએ તે માટે ઉત્તર પણ યથાયોગ્ય મોકલતા રહેતા. પ્રવાસમાં પહેલી જ વાર શ્રી શાહ સ્વાથ્યના કારણસર જોડાઈ ન શક્યા.
ગયા વર્ષે શ્રી કાપડિયાના ‘જેને સંસ્કૃત ઇતિહાસ' ભાગ-૧-૨-૩ આ પછી ગુજરાત સમાચાર-ઈંટ અને ઈમારત' કોલમમાં એમના ના વિમોચન પ્રસંગે આવવા મેં જણાવેલું. સ્વાથ્યના કારણસર તેઓ અવસાન અને જીવન-કવન વિષે વાંચ્યું. આવી ન શક્યા. જો કે એમનો પત્ર આવ્યો કે–સ્વાથ્ય સારું નથી શ્રી ૨. ચી. શાહના જવાથી એક શ્રદ્ધાળુ અને જ્ઞાની પુરુષની ખોટ રહેતું એટલે વાલકેશ્વરથી મુલુંડ (દીકરીનું ઘર નજીક હોવાથી) રહેવા પડી ગઈ. આવ્યો છું.
વન વિષે વાંચ્યું.
જ્ઞાનારાધક સુશ્રાવક સ્વ. રમણભાઈ
pપૂ. ઉપાધ્યાયશ્રી ભુવનચંદ્ર મહારાજ સાહેબ ' સુશ્રાવક શાસનસેવી શ્રી રમણલાલભાઈના અવસાનના ખબર પાછલા થોડા વર્ષોમાં 'અધ્યાત્મસાર' અને 'જ્ઞાનસાર' જેવા ગ્રંથોનું પેપરમાં વાંચતાં જ એક અફસોસની લાગણી મનમાં જાગેલી. બાળ પરિશીલન ચાલ્યું એ તેમની જ્ઞાનસાધનાનું સુયોગ્ય અંતિમ ચરણ જાણે સંસ્કાર શિબિર વગેરેમાં વ્યસ્ત હોવાથી હું તરત પત્ર ન લખી શક્યો, બની રહ્યું. “પ્રબુદ્ધ જીવન’ને નવો ઘાટ આપીને એક અદ્ભુત કાર્ય કર્યું. પણ તે પછી દરરોજ તેમનું સ્મરણ રહ્યા કર્યું છે.
તારાબેન પણ રમણભાઈના જ્ઞાનોપાસનાના ક્ષેત્રે અને શ્રાવક વર્તમાન કાળે જે શ્રાવકરનો જિનશાસનમાં ચમકી રહ્યા છે તેમાંના જીવનના ધર્મપાલનના ક્ષેત્રે તેમના સાથી-સહયોગી બની રહ્યાં એ વાત એક એવા રમણભાઈના અનેક સદ્ગુણો ક્યારેય વિસ્મૃત નહિ થાય. તેમના વિયોગ કાળે તેમને ખૂબ જ શાતાદાયક નીવડશે. ભરપૂર સ્વાધ્યાય, દીર્ઘ જ્ઞાનોપાસના, ઊંડી શ્રદ્ધા, સુંદર મધ્યસ્થ દૃષ્ટિ, દિવંગતની વિકાસયાત્રા આગળ વધતી રહો એ જ પ્રાર્થના. વૈચારિક ઉદારતા વગેરે તેમની વિશિષ્ટ લાક્ષણિકતાઓ હતી.
વર્તમાન કાળના અનુપમ સાક્ષર ડૉ. રમણભાઈ ચી. શાહ
1 પૂ. પંન્યાસ નંદીઘોષવિજયગણિ મહારાજ સાહેબ શ્રી રમણભાઈ સાથે મારો પરિચય બહુ જ થોડા સમયનો છે. તેમનું માટે મેં તેઓને નિમંત્રણ મોકલ્યું ત્યારે તેઓની તબિયત નાદુરસ્ત હોવા નામ “નવનીત-સમર્પણ' (ગુજરાતી) તથા હિન્દી “નવનીત” છતાં આવવાની હા પાડી અને આવ્યા. અને તેમની તબિયતને અનુકૂળ (ડાઈજેસ્ટ)માં ઘણી વખત વાંચેલ. ખાસ તો તેમનો પ્રવાસ અનુભવ આવે તે માટે પારુલનગર સંઘના કાર્યકર્તા શ્રી સુપ્રીમભાઈ પી. શાહને પાસપોર્ટની પાંખે' લેખમાળા દ્વારા બહુ જ સહજ અને સ્વાભાવિક ત્યાં રહ્યા અને તેમની સાથેનો શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમ, ધરમપુરનો પરિચય રીતે આલેખાયેલ છે તેના દ્વારા તેમનો શબ્દ પરિચય મળેલ. આમ તેમનો તાજો કર્યો. એટલું જ નહિ ઉદ્ઘાટન સમારોહ બાદ બપોરના પરોક્ષ પરિચય હતો પરંતુ પ્રત્યક્ષ પરિચય તો શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય પરિસંવાદમાં અધ્યક્ષતા પણ સ્વીકારી અને પરિસંવાદનું સફળતાપૂર્વક મુંબઈ દ્વારા પ્રકાશિત થનાર મારા જૈનદર્શન વૈજ્ઞાનિક દષ્ટિએ સંચાલન પણ કર્યું. જે મારા માટે ખરેખર અવિસ્મરણીય પ્રસંગ છે. Jainism: Through Sciencer ને પ્રમાણિત કરતી વખતે અમદાવાદથી તે પરિસંવાદમાં ડૉ. જિતેન્દ્રભાઈ બી. શાહે આપણી સામાયિક પ્રક્રિયા પાલિતાણાના અમારા વિહાર દરમ્યાન કોઠ ગામે આવેલ ત્યારે થયેલ. ઉપર પોતાનું સંશોધન પત્ર રજૂ કર્યું ત્યારે એક રમૂજભરી કથા પણ ત્યાર પછી ક્યારેક પત્ર દ્વારા મળવાનું થતું પણ તેમની તબિયતના કહેલી. તો સાથે સાથે અમદાવાદની સુપ્રસિદ્ધ વિજ્ઞાન સંસ્થા ભૌતિકશાસ્ત્ર કારણે તેઓ બહાર બહુ જતા ન હોવાથી રૂબરૂ મળવાનું થયું નહોતું. સંશોધન પ્રયોગશાળા (Physical Research Laboratory) ના વિજ્ઞાની શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ તરફથી ઘણા જૈન સાહિત્ય સમારોહનું ડૉ. નરેન્દ્રભાઈ ભંડારીએ રજૂ કરેલ આધુનિક વિજ્ઞાન અને જૈન દર્શન આયોજન કર્યું હતું અને ઘણા લોકોનો પ્રેમ સંપાદન કર્યો હતો. અંગેના સંશોધનપત્રની ચર્ચામાં ક્રમબદ્ધપર્યાય, જમાલિના નિયતિવાદ
પ્રબુદ્ધ જીવન'ના તંત્રી તરીકેની તેમની કામગીરી બહુ જ પ્રશંસનીય અને પુરુશાર્થની નિષ્ફળતા અંગે સ્પષ્ટીકરણ કરતાં તેઓએ જણાવેલ કે અને તટસ્થતાપૂર્ણ રહી હતી. સામાન્ય રીતે શરૂઆતમાં પ્રબુદ્ધ જીવનનો છવસ્થ જીવોની અપેક્ષાએ પુરુષાર્થ જરૂરી છે, જ્યારે કેવળજ્ઞાની અપેક્ષાએ ઈતિહાસ જૈન સાધુ પરંપરાથી વિરુદ્ધ રહ્યો હતો તેથી પ્રબુદ્ધ જીવન ક્રમબદ્ધ પર્યાય નિયત છેપરંતુ તેટલા માત્રથી પુરુષાર્થનું મહત્ત્વ ઓછું સાથે સંકળાવવાનું કોઈ પણ સાધુ માટે જોખમકારક ગણાતું તેવા થતું નથી. એ સમયમાં તેમણે પ્રબુદ્ધ જીવનનું તંત્રીપદ સ્વીકારી સાધુઓ પ્રત્યેના છેલ્લે ગઈ સાલ મારા આભામંડળ અંગેના પુસ્તકની પ્રસ્તાવના સદ્ભાવ દ્વારા પ્રબુદ્ધ જીવનને સાધુઓમાં પણ લોકપ્રિય બનાવ્યું. એ લખવાનું કહ્યું તો કશી જ આનાકાની વગર તેમણે તે સ્વીકાર્યું. એટલું જ તેમની બહુ મોટી સિદ્ધિ હતી. . . . . . . . નહિ સમયસર તે લખી મોકલી. સાથે એમને એ પુસ્તક એટલું ગમી ગયું
મારા જેનદર્શન અને વિજ્ઞાનના લેખોથી તેઓ બહુ પ્રભાવિત થયેલ છે તેમાંથી એક પ્રકરણ તેમણે પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પણ પ્રકાશિત કર્યું અને એટલે તેમણે કોઈ પણ જાતની બહુ લાંબી ઝંઝટ કર્યા વિના જ શ્રી મને લખ્યું કે આપની રજા મેળવ્યા વગર મેં આપના પુસ્તકમાંથી એક મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના ટ્રસ્ટીમંડળને મારા લેખ સંગ્રહને પ્રકાશિત પ્રકરણ પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રકાશિત કર્યું છે. આજના જમાનામાં જ્યારે કરવાની ભલામણ કરી. જે મારા માટે પાશેરામાં પહેલી પૂણી જેવું હતું. સાહિત્યિક ચોરી (Plagiarism) સર્વ સામાન્ય ઘટના બની ગઈ છે ત્યારે ત્યાર પછી ફરીવાર અમદાવાદ-પારુલનગર ખાતે અમારી ‘ભારતીય આ રીતે નિખાલસ અને સરળતાપૂર્વક આવો સ્વીકાર કરવો દુર્લભ પ્રાચીન સાહિત્ય વૈજ્ઞાનિક રહસ્ય શોધ સંસ્થા' (Research Institute, લાગે છે. of solentific secrets from Indlan Oriental scriptures- શ્રી રમણભાઈ વિદ્વાન હોવાની સાથે સાથે એક સાધક આત્મા પરા RIssiONS) ના તત્કાલીન કાર્યાલયના ઉદ્ઘાટન સમારોહમાં પધારવા હતા અને સાધક આત્માનું એક મહત્ત્વનું લક્ષણ એ હોય છે કે તેઓ