Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available

SR No.: 525991
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 161

૧૬ મે, ૨૦૦૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
એમનાં લખેલાં પુસ્તકો પ્રકાશિત થતાં ત્યારે તેઓ તેની નકલ આપવા રુબરુ આવતા. રુબરુ ન જ અવાતું તો કોઈ સાથે મોકલતા. એમાં કોઈ ત્રુટિ રહી હોય, માર્ગવિરુદ્ધ લખાયું હોય તો પરિમાર્જન કરી આપવાની વિનંતિષ કરતા. 'પ્રબુદ્ધ જીવન'ના અંકો પણ મને કાયમ મળ્યા કરે એવી તજવીજ એમણે કરેલી.
એમનો સ્વર્ગવાસ થયાના સમાચાર પણ મને તો 'પ્રબુદ્ધ જીવન'માંથી વાંચવા મળ્યા. એમની ધર્મપત્ની સુશ્રાવિકા તારાબેનની એમને લેખન અને ધર્મધ્યાનાદિ કાર્યમાં પૂરી સહાય હતી. એમાં
૫
લખેલા પુસ્તકો, લેખો, કરેલાં પ્રવચનો આદિની સંખ્યા અને સ્ત૨ જોતાં આ હકીકતનો સ્વીકાર કરવો જ પડે.
તેમનો આત્મા જ્યાં હોય ત્યાં નિશ્ચય-વ્યવહારના સમન્વયાત્મક વનયાત્મક, પ્રભાશ પ્રતિષ્ઠિત એવા જિનેન્દ્ર શાસનને પામે અને એની ઉજ્વળ આ૨ાધના દ્વારા શાશ્વત સિદ્ધિસુખને પામે એવી કામના સાથે 'પ્રબુદ્ધ જીવન'નું ભાવી માળખું શ્રીયુત રમણભાઈએ પાથરેલા ચીલાને અનુસરીને જ આગળ વર્ષ; એ દ્વારા સકળ સંઘનું સુંદર શ્રેય સાથે એ જ અભિલાષા.‘ ***
પ્રો. વિષ્ણુપ્રસાદ ર. ત્રિવેદી
જ્ઞ ડૉ. રણજિત એમ. પટેલ અનામ
સને ૧૯૪૭ માં મેં મારા બીજા કાવ્યસંગ્રહ ‘ચક્રવાક’નીપ્રેસ-કોપી તૈયા૨ ક૨ીને કશી પણ ઓળખાણ વિના એની ‘પ્રસ્તાવના' લખવા પ્રો. વિ. ૨. ત્રિવેદી સાહેબને વિનંતી કરી. એમનો પત્ર આવ્યો કે મારે 'ચક્રવાક'ની પ્રેસ કોપી તેમને મોકલી આપવી. ને થોડાક જ સમયમાં એમો ‘ચક્રવાક' માટે પ્રસ્તાવના લખી દીધી. એની શરૂઆત આ પ્રમાી છેઃ 'ચક્રવાક'ના ક્રવિ રણજિતભાઈ પટેલ (અનામી)નો મને એમના કાર્બો દ્વારા જ પરિચય થયો અને એ પરિશય સુખદ છે. અલબત્ત એવા પરિચયમાં મૈત્રીની સતતતા નથી. ઉર્મિકાવ્યો એટલે જ ક્ષણોની મૂર્તિઓ અને છૂટી છૂટી ક્ષણોના પરિચયથી કવિના સમગ્ર વ્યક્તિત્વનો તો કેવડો પરિચય થવાનો ! પણ એ ક્ષો સામાન્ય ક્ષશો નથી. કોઈ ક્ષા ઊંડાણમાંથી આવતું કુમુદ છે; કોઈ ઊંચે ઊડતો કલ્પનાતરંગ છે. જે ક્ષણોમાં કવિ વધુમાં વધુ અને પૂર્ણપર્ણ જીવન છે તેની આનંદદાષી પરિચ્ય આ સંગ્રહમાં થાય છે. શ્રી પટેલનાં કા પડેલી છાપ કોઈ ચિંતનીય વિદ્યાવ્યાસંગિની પડે છે. શ્રીરાજિતભાઈ પટેલે પ્રશિષ્ટ અર્થલક્ષી શૈલી ગ્રહી છે અને તેમાં એકંદરે સ૨ળતા, સુશ્રિતા અને ચારુતાનો યોગ સાધ્યો છે. સાદી ઘટના તરફ પણ ભીની કવિ દૃષ્ટિથી જોવાની તેમને ટેવ છે. અને લાગણીના સંકુલ સ્વરાને સ્પષ્ટતાએ વ્યક્ત કરવાની તેમને આવડ છે. અદ્યતન કવિ ફરી પાછો હૃદયંગમ ગીત ગાતો થયો છે એની પ્રતીતિ પણ શ્રી પટેલનાં ગીતોમાં થાય છે. ગુજરાતી ગીતનું પારંપારિક સ્વરૂપ, તેનું રચનાતંત્ર તેમણે સાધ્યું છે અને સ૨ળ ઘાટમાં ગંભીર ભાવ- બિંદુ મૂકવાની નાનાલાલીય કલા તેમણે ઉપાસી છે. નિસર્ગ સાથે તદાકારતાની, કોઈ
ભૂતકાળમાં દૃષ્ટિપાત કરતું યાદ આવે છે કે પ્રો. ત્રિવેદી સાહેબનું પ્રથમવાર મેં નામ સાંભળ્યું મારા મિત્ર પ્રો. યશવંતભાઈ શુકલ પાસેથી...સને ૧૯૩૭ માં. યશવંતભાઈ, ત્રિવેદી સાહેબના ગામ ઉમરેઠના, એક જ જ્ઞાતિના. સુરતની એમ.ટી.બી. કૉલેજમાં યશવંતભાઈ મ. ત્રિવેદી સાહેબના પ્રિય શિષ્ય હતા. અમદાવાદનો 'ગુજરાત સમાચાર' દૈનિક અને અઠવાડિક ‘પ્રજાબંધુ’માં ત્યારે શ્રી ચુનીલાલ વર્ધમાન શાહ (સાહિત્યપ્રિય), શ્રી ગુણવંતરાય આચાર્ય, શ્રી યશવંતભાઈ શુકલ, શ્રી ભોગીલાલ સાંડેસરા, શ્રી પ્રભાતકુમાર ગોસ્વામી ને હું નોકરી કરતા હતા.
સને ૧૯૩૮ થી ૧૯૪૪ માં, હું ગુજરાત કૉલેજમાં ભણતો હતો. ત્યારે તે કાળના ત્રણ સારા વિવેચકો...એક જ રાશિના. 'શ્રી' ની કોર વિક્ટરી...તે પ્રો. વિષ્ણુપ્રસાદ ૨. ત્રિવેદી, પ્રો. વિજયરાય વૈદ્ય ને પ્રો. વિશ્વનાથ નાલ ભટ્ટ. આ કોચ પ્રોફેસર-વિવેચકોના નામથી ને કામથી હું થોડો પરિચિત હતો. પ્રો. અનતંરાય રાવળની વિવેચક તરીકેની પ્રતિષ્ઠા તે કાળે પેલી ત્રિ-પુટી જેટલી જામેલી નહીં. અને ૧૯૩૮ માં, પ્રી. રાવળ સાહેબે એમનો પ્રથમ હુંખ મા પ્રથમ કાવ્ય સંગ્રહ “કાવ્ય સંહિતા'ની પ્રસ્તાવના રૂપે લખ્યો..
પરમ ચૈતન્યના, કોઈ પરમ સત્યના ભણકારાની વિરલ પી તેમણે થોડાંક સુંદર ગીતોમાં ઢાળી છે. મનુષ્ય માત્ર વામન છે, પણ તેને જેટલે અંશે વિરાટની છોળ અડી જાય, જેટલું સૌંદર્ય બિંદુ મળી જાય તેટલી તેની કૃતાર્થતા. શ્રી પટેલને અનંત સત્ય અને સૌંદર્યની છોળ વધારે અને એ અભિલાષા સાથે તેમના આ ચક્રવાક' માટે તેમને અભિનંદું છું.' પ્રો. ત્રિવેદી સાહેબે એમના કથનના સમર્થનમાં કેટલાંક કાવ્યો ને અવતરણો ટાંક્યાં છે તેનો પ્રસ્તા૨ભયે ઉલ્લેખ કર્યો નથી.
પ્રથમ કોકિલ“ફૂજન ને પછી સુોગ ને સદ્ભાગ્ય હોય તો દર્શન. સને ૧૯૩૯ માં પ્રગટ થયેલ એમના વિવેચન સંગ્રહ 'વિવેચના' એ મારા મનનો કબજો લઈ લીધો. ‘વિવેચના' મેં અનેકવાર વાંચ્યો હશે. પણ કીકેશ-દર્શન તો થયું સને ૧૯૪૯માં જૂનાગઢ ખાતે.... જ્યારે તેઓ અધિવેશનમાં સાહિત્ય વિભાગના પ્રમુખ તરીકે વરણી પામ્યા ત્યારે. પ્રશાસભર મસ્તકનું રક્ષણ કરતો વિશિષ્ટ પ્રકારનો ફેંટો, સાપારા ફ્રેમનાં ચશ્માં, ચણમાંમાંથી અગમ્યને તાકતી વેધક આંખો, પહેરવાનાં કોલર દેખાય એના ઉપર લાંબા કોટનાં બટનવાળાં કોલર, ચીપીને પહેરેલું ઝીણું ધોતિયું, પગમાં દેશી ચંપલ, ધતીં સાધારણ કદની કાયા ને મુખ પરની શાન્ત પ્રસન્નતા...મને ગમ્યાં. અવકાશ મળતાં પગે લાગી ‘ચક્રવાક'ની ‘પ્રસ્તાવના' માટે આભાર વ્યક્ત કર્યો. એક વત્સલ વડીલ કે પિતાની જેમ મારે માથે આશીર્વાદા હસ્ત મૂકી બરો પંપાળ્યો. એક સમયે તેઓ ગોળ, કાળી ટી પી પી પણ મને ગુજરાતી સાહિત્યના ત્રણ દિગ્ગજોના ફેંટાવાળી છબીઓ ખૂબ જ પ્રભાવક લાગી છે. કવિવર ન્હાનાલાલની, રાષ્ટ્રીય શાયર મેઘાીભાઇની અને મધુદર્શી વિવેચક શ્રી વિષ્ણુપ્રસાદની. મારા પિતાજી પક્ષ ત્રિવેદી સાહેબ જેવી ફેંટો બાંધતા-લટકતો છેડો. ન્હાનાલાલ ને મૈયાભાઇના ડૅટા વિશિષ્ટ પ્રકારના હતા-પ્રદેશભેદ દર્શાવતા ને રૂઆબમાં વૃદ્ધિ કરતા.
ત્રિવેદી સાહેબ સાથે પ્રથમ પ્રત્યક્ષ પરિચય સને ૧૯૪૯ માં થયો ત્યારે પેટલાદની કૉલેજોમાં હતી. સને ૧૯૫૦ માં હું નડિયાદની કૉલેજોમાં ગર્યા. ત્યાં જઈને પ્રથમ કામ પ્રબોધમૂર્તિ શ્રી ગોવર્ધનરામના નામની ‘ગોવર્ધન સાહિત્યસભાની સ્થાપના કરીને એના ઉપક્રમે ચાંનડિયાદના બા સાક્ષરો...શ્રી ગો. મા. ત્રિપાઠી, અબૈદ માર્ગપ્રવાસી શ્રી મળિશલાલ દ્વિવેદી અને મસ્તકવિ બાલાશંકર કંથારિયાની જન્મ-શતાબ્દીઓ ઉજવી. એ શતાબ્દીઓ ઉજવતાં પૂર્વે ગુજરાતના મોટા ભાગના સાક્ષરોને પ્રવચનો આપવા માટે આમંત્રલા....જેવા કે શ્રી કનૈયાલાલ મુનશી, શ્રી રમજાતાલ વ. દેસાઈ, પ્રો. વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદી, કવિ સુંદરમ્, કવિ ઉમાશંકર જોષી, કિશનસિંહ ચાવડા, જ્યોતીન્દ્ર દવે, વિશ્વનાથ મ. ભટ્ટ, વિજયરાય વૈદ્ય, યશવંત શુકલ, પ્ર. એસ. આર. ભટ્ટ, મંજુલાલ મજમુદાર, યોઁધર મહેતા, શાંતિલાલ ઠાકર, ભોગીલાલ સાંડેસરા વગેરે. આ બધાં પ્રવચનો દરમિયાન શ્રોતાઓની સંખ્યા ઓછામાં ઓછી પાંચસોથી વધુ માં વધુ દો