Prabuddha Jivan 2001 Year 12 Ank 01 to 12 - Ank 05 08 10 and 11 is not available

SR No.: 525986
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2001
Total Pages: 110
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 51

તા. ૧૬-૬-૨૦૦૧
કૉલેજમાં જતાં પહેલાં રોજ સવારે નાહીને પાસે આવેલા ચિંતામંદિશ પાર્શ્વનાથ કે ગોડીજી પાર્શ્વનાથના દેરાસરે પૂજા કરવા જતા. સવારના શાક વગેરે લાવવાનું કામ પણ જાતે કરતા. વિલસન કૉલેજમાં ભણાવ્યા પછી એમવી ધોબીતળાવ પર આવેલી સેકન્ડરી ટીચર્સ ટ્રેનિંગ કોલેજમાં પરિાતના પ્રાધ્યાપક તરીકે કાર્ય કર્યું હતું અને ત્યાર પછી બે વર્ષ એ જ વિસ્તારમાં બાજુમાં આવેલી સેંટ ઝેવિયર્સ કૉલેજમાં ગઢ઼િાતના પ્રાધ્યાપક • તરીકે કામ કર્યું હતું. આમ ૧૯૬૮થી ૧૯૨૪ સુધી ઢીલાલભાઈ ગણિતના વિષયના પ્રાધ્યાપક રહ્યા હતા.
At
ગણિતના વિષયમાંથી પ્રાકૃતના વિષય તરફ હીરાલાલભાઈ કેવી રીતે પા ને પછા એક મિક ઘટના છે. તેઓ ગીતનો વિષય કૉલેજમાં ભણાવતા હતા તે દરમિયાન કુટુંબના ધર્મસંસ્કાર તથા સાધુભગતો સાથેના પરિચયથી એમને જાવા મળ્યું હતું કે જૈન શાધોમાં ગર્વિતાનુયોગ નામનો વિભાગ છે. આથી એ વિષષમાં પ્રવેશવાની એમને સહજ રુચિ થઈ. પરંતુ એ બધું સાહિત્ય તો અર્ધમાગધી ભાષામાં હતું. આથી એમા ની અર્ધમાગધી પરા શીખવા માંડ. દરમિયાન એમને એવો વિચાર પણ આવ્યો કે જૈન ગીતાનુયોગની કેટલીક વાતો જો અંગ્રેજીમાં મૂકવામાં આવે તો પણ લોકો સુધી, ખાસ તો એ વિષયના વિદ્વાનો સુધી પહોંચે. આથી એમણે `Jain Mathematics' એ વિષય પર સંશોધન લેખ તૈયાર કરવા માટે મુંબઈ યુનિવર્સિટીને અરજી કરી. તે મંજૂર થઈ અને એમને રિસર્ચ ગ્રાન્ટ મળી. આથી તેઓ એ વિષયમાં પૂરા મનથી લાગી ગયા અને થોડા વખતમાં જ પ્રાકૃત ભાષાના રસિયા બની ગયા.
પ્રબુદ્ધ જીવન
એમની સજ્જતા વધતી ગઈ. એમનું શબ્દજ્ઞાન પણ વધતું ગયું. પ્રાકૃત ભાષાનો એમણે કોઈ શૈક્ષ।િક સંસ્થામાં વ્યવસ્થિત અભ્યાસ કર્યો નહોતો. એ વિષયમાં એમણે કોઈ ડિગ્રી પણ મેળવી નહોતી. એમ છતાં કુટુંબના સંસ્કાર, દઢ મનીબળ, ખંત, ઉત્સાત, સૂઝ ને અભ્યાસથી એમો પ્રાકૃત-અર્ધમાગધી ભાષા પર, અસાધારણ પ્રભુત્વ મેળવી લીધું હતું. એમાં પૂનાના હસ્તપ્રતોના કામે ઘણી સહાય કરી. પ્રાકૃત ભાષા માટે એમની પ્રીતિ એટલી બધી વધી ગઈ કે એને માટે સંસ્કૃત શબ્દ 'પ્રાકૃત' બોલવાને બદી પાઈપ શબ્દ બૌકતો અને લો એમને વધુ ગમતો. પાઈયમાં બોવું કે લખ્યું એ એમને મન રમત વાત થઈ ગઈ. એમ પ્રાકૃત ભાષાનું વ્યાકરણા લખ્યું અને એનો શબ્દકોશ પછા તૈયાર કરીને છપાવ્યો. આ રીતે ગતિ ઉપરાંત વ્યાકરણ અને શબ્દકોશ પણ એમના રસના વિષયો બની ગયા. આગળ જતાં એમી પાઈપ (પ્રાકૃત) ભાષા અને સાહિત્ય એ નામનો ગ્રંથ લખ્યો. એમાં એાણે પ્રાકૃત ભાષાનું સ્વરૂપ, એના પ્રકારો અને એમાં લખાયેલા સાહિત્યની વિગત પરિચય આકારે અઢીસો પેટાશીર્ષક હેઠળ આપ્યો છે.
હીરાલાલભાઈ કૉલેજમાં ગાિતનો વિષય ભણાવતા હતા, પરંતુ બી.એ. અને એમ.એ.માં એ વિષય લેનાર વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ઘણી જ ઓછી રહેતી હોવાને કારણે પ્રાધ્યાપક તરીકેની નોકરીની અનિશ્ચિતતા રહેતી. વિલરાન કોલેજના યુરોપિયન પ્રિન્સિપાલ પોતે ગિતના વિષયના પ્રાધ્યાપક હતા. એટલે એમને હીરાલાલભાઈ પ્રત્યે સદ્ભાવ હતો. તેઓ હીરાલાલભાઈને નભાવતા. પરંતુ પછી એ નોકરી છોડવાનો વખત આવ્યો. અલબત્ત ત્યાર પછી એમને તરત બીજે નોકરી મળી ગઈ. પા મનમાં ખાતરી થઈ ગઈ કે આગળ જતાં મુશ્કેલી આવશે. આથી એમણે પોતાનું ધ્યાન પ્રાકૃત ભાષા તરફ વળ્યું, એવામાં પૂનાના બાંડારકર પ્રાચ્યવિદ્યા સંશોધન મંદિરની જાહેરાત આવી. તેઓને સરકાર તરફથી મળતી જૈન ધર્મની, અર્ધમાગધીમાં લખાયેલી હસ્તપ્રતોનું વર્ણનાત્મક સૂચીપત્ર તૈયાર કરાવવું હતું. એ માટે હીરાલાલભાઈએ અરજી અને બી.એ. તથા એમ.એ.માં એમની અર્ધમાગપી વિષય ન હોવા છતાં એમની એ વિષયની સજ્જતા જોઈને હસ્તપ્રતોના કામ માટે સંસ્થાએ એમની નિમણૂક કરી હતી.
ભાંડારકર પ્રાચ્યવિદ્યા સંશોધન મંદિ૨માં ૧૯૩૦થી ૧૯૩૬ના ગાળા સુધીમાં થોડી થોડી વખત મુંબઈથી પૂના જઈને અને ત્યાં રહીને એમવી હસ્તપ્રતોનું કામ કરવા માંડયું હતું. એ રીતે તેઓ બધું મળીને સાડા ત્રણા વર્ષ પૂનામાં આ હતા. ત્યાં એમણે એ સંસ્થાની જૈન ધર્મની સંસ્કૃત, પ્રાપ્ત અને ગુજરાતીમાં લખાયેલી આશરે સાડાત્રણ હજાર હસ્તપ્રતોનું રૂચીપત્ર (Discriptive Ctalogue) તૈયાર કરી આપ્યું, જે એ સંસ્થા તરફથી પ્રકાશિત થયેલું છે. આ રીતે સાડા ત્રણ હજાર હસ્તપ્રતોનાં પાર્નપાના એમના હાથમાં ફરી ગયાં. હરતપ્રતોની વિપિ વાંચવાનું કામ તું મારેલું છે. આ કામ કરવાથી, સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષાની
હીરાલાલભાઈ અને ઈંદિશર્તનનું દામ્પત્યજીવન કેટલું મધુર હતું. તેની પ્રતીતિ તો હીરાલાભાઈએ એમનો અંગ્રેજી પુસ્તક 'The student's Englsh lxyn letionary"ની અર્પણ પત્રિકા વાંચતાં થાય છે. આ પુસ્તક એમો ઈંદિરાબહેનને અર્પવા કર્યું છે અને એની અર્પવાપત્રિકા પ્રાકૃત ભાષામાં લખી છે, જે નીચે પ્રમાો છે :
पणामपत्तिमा जीए मज्झ नाणाराहणम्मि सययमणेगहा सुगमत्तणं कडं तीए मे धम्मपदणीए इन्दिराए पनि सन्दं इमो निम्नलिअस पाहन सोसो દીરાલાલેખ સર સિવાય તળા વીરસંવ∞રે ૨૪૬૭ મે નાળ પટ્ટમીદ્ દ≤નવારે (૪-૧૧-૪*}
રસિકદાસના ત્રણે દીકરાઓ મુંબઈ રહેવા ગયા હતા. બીજી બાજુ સૂતમાં એમની તબિયત સારી રહેતી નહોતી અને દુકાન પા બરાબર ચાલતી નહીતી આથી તેઓ પત્ની સાથે મુંબઈમાં હીરાલાલભાઈ સાથે રહેવા આવી ગયા.
આ બાજુ પૂનાના ભાંડારકર પ્રાચ્યવિદ્યા સંશોધન મંદિરનું કાર્ય પૂરું થઈ જતાં અને આવક બંધ થતાં હીરાલાલભાઈ માટે ફરી પાછો કુટુંબના નિર્વાહની સવાલ ગંભીર બની ગયો હતો. તેમાં માતાપિતા સૂક્તથી રહેવા આવેલાં. બંને નાના ભાઈઓ અને બંને બહેનોનાં લગ્નના ખર્ચ થોડે થોડે વખતે આવેલા. બીજા વ્યવહારો કરવાના આવતા. પોતાના કીસાનોને ભળાવવાનો ખર્ચ હતી. કમાણી કંઈ જ નહિ અને ખર્ચ તો વતા જ જતા હતા. માટે દેવું થતું જતું હતું. આવી નંગ પરિસ્થિતિમાં કામકાજ વગરના હીરાલાલભાઈ વારંવાર નિરાશ થઈ જતા. એમ કરતાં કરતાં તનાવ અને તીવ્ર હતાશાને લીધે તેઓ માનસિક રીતે ભાંગી પડવા લાગ્યા. તેમને નર્વસ બ્રેકડાઉન જેવું થઈ ગયું હતું. આવી માનસિક દશામાં એમના વિષમ દિવસો પસાર થતા હતા. એવામાં એક દિવસ આપઘાત કરવાનો વિચાર એમના મનમાં આવી ગયો. તેઓ મકાનના કઠેડા ઉપર ચઢી પડતું મૂકવા જતા હતા ત્યાં એમનું સતત માન રાખનાર એમના પત્ની ઈંદિરાબહેને તરત પાસે દોડી જઈ એમનું પહેરા ખેંચીને નીચે હતો અને ઘરમાં લઈ આવ્યાં. ત્યાર પછી તેઓ સતત હીરાલાલભાઈની સંભાળ રાખવા લાગ્યાં અને સાંત્વન આપવા લાગ્યો. આ માનસિક માંદગી બે વર્ષ ચાલી એની અસર હીરાલાલભાઈના શીર ઉપરાંત એમની બુદ્ધિશક્તિ અને ારાક્તિ ઉપર થઈ.