Prabuddha Jivan 2001 Year 12 Ank 01 to 12 - Ank 05 08 10 and 11 is not available

SR No.: 525986
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2001
Total Pages: 110
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 12

“
તા. ૧૬-૧-૨૦૦૧
આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થનો આદર્શ
પ્રો. ચી. ના. પટેલ ભારત સરકારના પ્રકાશન વિભાગ અંતર્ગત ધ કલેકટેડ વર્કસ ઑવુ અહિંસાભાવનાએ મને આકર્ષેલો એવી મને કંઈક ઝાંખી સ્મૃતિ છે. મહાત્મા ગાંધી’ નામનો પ્રકલ્પ (project) ૧૯૫૬ના વર્ષમાં શરૂ કરવામાં રામાયણ', 'જયા-જયંત” અને “સરસ્વતીચંદ્ર' એ ત્રણ કૃતિઓમાં તે તે આવ્યો હતો. એ પ્રકલ્પની યોજના પ્રમાણે ગાંધીજીનાં મૂળ ગુજરાતી લખાણો, કૃતિના સર્જકે સ્ત્રીપુરુષના માનસિક અઢતની જે ભાવના કલ્પી છે તે મને એટલે કે પત્રો, ‘નવજીવન’ અને ‘હરિજનબંધુ' સાપ્તાહિકોમાં પ્રગટ થયેલા મનોરમ્ય લાગી છે. હનુમાને અશોકવાટિકામાં જોયું કે તેમના લેખો, મહાદેવ દેસાઈની રોજનીશીઓમાં સચવાયેલા તેમના વાર્તાલાપો મચ્ય સેવ્યા જનમિતસ્ય જાણ પ્રતિષ્ઠિતમ્ ઇત્યાદિ ગુજરાતી સામગ્રીનો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કરવાનો હતો. “ધ કલેક્ટડ અને એ દર્શને રામના એ પરમ ભક્ત ધન્ય થઈ ગયા. જયા-જયંત’માં વર્કસ'ના મુખ્ય સંપાદકશ્રીને એવા ગુજરાતીની જરૂર હતી જે દિલ્હીમાં રહીને હાનાલાલે સ્ત્રીપુરુષના માનસિક અતના પર્યાય જેવી ‘આત્મલગ્ન'ની ભાવનાનું ઉપરોક્ત ગુજરાતી સામગ્રીનો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કરે. આ પરિસ્થિતિમાં બે સૂક્ષ્મ ગૌરવ કર્યું છે તો ગોવર્ધનરામે સરસ્વતીચંદ્ર'માં લોકલ્યાણ અર્થે કરાયેલા વડીલોએ મુખ્ય સંપાદકશ્રીને મારું નામ સૂચવ્યું. એ બેમાંથી એક સુરતની સ્વાર્થત્યાગનો મહિમા કર્યો છે. સસ્વતીચંદ્ર સાથે સૌમનસ્ય ગુફામાં કરેલા કૉલેજના આચાર્ય કાલિદાસ દેસાઈ અને બીજા પાંડુરંગ ગણેશ દેશપાંડે, સ્વપ્નવિહારમાં પોતે સરસ્વતીચંદ્ર સાથે અનુભવેલા માનસિક અદ્વૈતથી તૃપ્ત
ગાંધીજીના અક્ષરદેહના સંપાદનમાં મેં ૧૯૬૧ના સપ્ટેમ્બરની ર૬મીથી થઇને કુમુદ સરસ્વતીચંદ્ર કરવા ધારેલા દેશસેવાના યજ્ઞમાં સહકાર આપવા ૧૯૮૫ના માર્ચની ૩૧મી સુધી યથામતિ યથાશક્તિ ફાળો આપ્યો.
તત્પર થાય છે અને સરસ્વતીચંદ્રને ઉદ્દેશીને કહે છે: સાહિત્ય પ્રત્યેનો મારો અભિગમ પહેલેથી જ જીવનલક્ષી રહ્યો છે અને મેં ‘મહારું સર્વ આયુષ્ય આપની પ્રીતિથી તૃપ્ત થશે ને સ્થૂલ પ્રીતિના ચૂલા લગભગ ૨૩ વર્ષ સુધી કરેલા ગાંધી સાહિત્યના સતત પરિશીલને મારા એ ભોગોની વાસનાને આપના આશ્રયથી હું દૂર રાખી શકીશ...સંસાર કહેશે તે અભિગમને દઢ કર્યો છે. મારા આ અભિગમનાં ઉદાહરણ જેવા મારા બે સાંભળી રહીશ, પિતામાતાનાં દુ:ખ જોઈ રહીશ. હારો ધર્મ તો આ દેખું છું લેખો-“સાહિત્ય અને જીવનમૂલ્યો’ અને ‘કળાની સાર્થકતા” ૧૯૭૫માં થયેલા તે જ પાળીશ. ઓ મહારા પ્રાણાનાથ ! આપ હવે હારા સર્વ વિચારનો ત્યાગ મારા “અભિક્રમ” નામક પુસ્તકમાં ગ્રંથસ્થ થયા છે.
કરી કેવળ લોકકલ્યાણાના જ વિચાર કરો. આપના હૃદયમાં જે દેશ અને લોક ગાંધીજીના મતે 'આપણામાં જે સારી ભાવનાઓ સૂતેલી હોય તેને જાગ્રત વસી રહ્યા છે તેમની સપત્ની નહીં થd-પણ એ દેશ અને લોકોની સેવાને કરવાની શક્તિ જે ધરાવે તે કવિ છે.' તો અંગ્રેજ મહાકવિ મિલ્ટનનો અર્થે આપ જે યજ્ઞ માંડશો તેમાં હું આપની સહધર્મચારિણી થઇશ.” અભિપ્રાય જુઓ. એ મહાકવિના મતે A good book is the precious અહીં કુમુદના પાત્ર દ્વારા ગોવર્ધનરામે ઇશોપનિષદના પહેલા મંત્રમાં life-blood of a master spirit, emblamed and treasured up on જેનો ઉલ્લેખ છે તે તેના ચહેન પુષીથT: ની ભાવનાનું એક એવું નિદર્શન પૂરું purpose to a life beyond life.
પાડશું, જેણો ‘સરસ્વતીચંદ્ર'માં અનેક વાચકોની ત્યાગભાવનાને પોષી હશે. તો વળી શ્રેષ્ઠ ગીતકવિ ગણાતા રંગદર્શી અંગ્રેજી કવિ શેલિનો અભિપ્રાય છે કવિતાવિષયક જેનો મત મેં ટાંકડ્યો છે ને કવિ શેલિ પણ કોઈ સ્ત્રી સાથે કે Poetry is the record of the best and happiest moments of the માનસિક અદ્વૈત અનુભવવાની અભિલાષા રાખતો હતો. એક યુવતીને ઉદ્દેશીને happiest and best minds અને શેલિના સમકાલીન કવિ કીટ્સના મતે- લખેલા કાવ્યમાં તે કહે છે : The great end
We shall become the same, we shall be Of poetry, that it should be a friend
One spirit within two frames... To soothe the cares and lift the thoughts of man.
One passion in twin-hearts... આ ત્રણ અવતરણો સાહિત્ય પ્રત્યેના મારા જીવનલક્ષી અભિગમનું સમર્થન One hope within two wills, one will beneath કરે છે એ સ્પષ્ટ છે. મિલ્ટનના મતનો ભાવાર્થ એ છે કે સારું પુસ્તક કોઈ Two overshadowing minds, one immortality, પ્રતિભાસંપન્ન વ્યક્તિના જીવનના ઉત્તમ અંશોનો ભવિષ્યની પેઢીઓના લાભાર્થે One heaven, one hell સુગંધી દ્રવ્ય વડે સાચવી રાખવામાં આવેલો નિચોડ છે. શેલિનો મત સ્પષ્ટ And one annihilation. છે કે કવિતા એટલે શ્રેષ્ઠ મનની શ્રેષ્ઠ અને સૌથી સુખપૂર્ણ અનુભવક્ષણોની વાસ્તવદર્શીઓને આવી અભિલાષા તરંગી જ લાગવાની. શેલિ પોતે પણ અભિવ્યક્તિ. તો કીસનો અસંદિગ્ધ અભિપ્રાય છે કે કવિતાનો ઉદ્દેશ, કોઈ જોઈ શક્યો હતો કે પોતે ઇચ્છતો હતો એવું માનસિક અદ્વૈત શક્ય નથી. તે મિત્ર કરે તેમ આપણી ચિંતાઓનું શમન કરવાનો છે.
૧૮રરના જૂનની ૧૮મીએ એક મિત્રને લખે છે: ગાંધીજીને અભિપ્રેત “કવિ' શબ્દના અર્થમાં આપણા આદિકવિ વાલ્મીકિને I think one is always in love with something or other, the કવિશિરોમણિ લેખી શકાય, એ કારણે કે તેમની જે કૃતિ વિશે બ્રહ્માએ error-and confess it is not easy for spirits cased in flesh and ભવિષ્ય ભાખ્યું હતું કે જ્યાં સુધી આ પૃથ્વી ઉપર પર્વતો સ્થિર રહેશે અને blood to avoid it-consists in seeking in a mortal image the સરિતાઓ સમદ્ર પ્રતિ વહેતી રહેશે ત્યાં સુધી તમે રચેલી કથા લોકોમાં જીવતી likeness of what is perhaps eternal. રહેશે. તે ‘રામાયણ’માં કવિની કલમે આલેખાયેલાં રામ, સીતા, ભરત, ‘એ ખરે છે કે આપણા આદર્શો અને વાસ્તવિકતાઓ વચ્ચે ન ઓળંગી લક્ષ્મણ અને હનુમાન જેવાં ભાવનાશીલ પાત્રો આપણી પ્રજાના અલ્પશિક્ષિત શકાય એવી ઊંડી ખાઈ હોય છે, પણ ગાંધીજી કહેતા તેમ એ ઊંડી ખાઈ વર્ગની પણ કલ્પનામાં સદીઓથી રમી રહ્યાં છે અને તેમનાં ચિત્તમાં સુષુપ્ત ઓળંગવાનો સતત પ્રયત્ન કરતા રહેવામાં જ સાચો પુરુષાર્થ રહેલો છે. આ રહેલા શુભ સંસ્કારોને પોષતાં આવ્યાં છે.
સદીના એક ખ્યાતનામ અંગ્રેજ તત્ત્વચિંતકનો અભિપ્રાય છે કે જે સંસ્કૃતિને સાહિત્યકૃતિઓમાં મારો પક્ષપાત એવી કૃતિઓ પ્રત્યે છે જેમાં ભાવનાશીલ આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થનો કોઈ આદર્શ નથી હોતો તે સંસ્કૃતિનું અંતે અધ:પતન સ્ત્રીપુરુષોનાં પાત્રોનાં હૃદયંગમ ચિત્રો હોય અને જેમાં ઉમદા ભાવનાઓનાં થાય છે. નિદર્શનો હોય. આવી કૃતિઓમાં ચાર મને સવિશેષ પસંદ પડી છે: વાલ્મીકિની આપણા સારસ્વતોએ, આપણા સંસ્કારવિધાયકોએ અને ગાંધીજી જેવા અમર કૃતિ, ગોવર્ધનરામની મહાનવલ ‘સરસ્વતીચંદ્ર', હાનાલાલની નાટ્યકૃતિ લોકનેતાઓએ આપણને એવા આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થના આદર્શ પ્રત્યે વર્ષો સુધી ‘જયા-જયંત’ અને રમણલાલ દેસાઇની નવલકથા “દિવ્યચક્ષુ'. આ છેલ્લી અભિમુખ કરવાનો જે પ્રયત્ન કર્યો છે તે વ્યર્થ નહીં નીવડે એવી આપણે સર્વે કતિ મેં ૧૯૩૩ના વર્ષમાં વાંચેલી અને તેમાં નાયક અરુણાની ગાંધીસંસ્કારની શ્રદ્ધા રાખીએ. માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ મુદ્રક પ્રકાશક : નિરુબહેન સુબોધભાઈ શાહ પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. ફન : ૩૮૨૦૨૯૬, મુદ્રસ્થાન : ફખરી પ્રિન્ટિંગ વકર્સ, ૩૧૨A, ભાયખલા સર્વિસ ઈન્ડસ્ટ્રીયલ એસ્ટેટ, દાદાજી કોંડદેવ ક્રોસ રોડ, ભાયખલા મુંબઈ-૪૦૦ ૦૨૭.