Prabuddha Jivan 2001 Year 12 Ank 01 to 12 - Ank 05 08 10 and 11 is not available

SR No.: 525986
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2001
Total Pages: 110
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 101

નવેમ્બર ૨૦૦૧
મોક્ષમાર્ગ છે. સાધ્યના સ્વરૂપને અનુરૂપ એ સાધના કેવી છે તે હવે વિચારીએ.
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૫
જ્ઞાન એકાંતે અનંત રયુકત વૈદનરૂપ બને છે. કર્મત ક્રમિક સુખદુઃખ વેદનનો આત્યંતિક અભાવ થાય છે.
આમ કેવળજ્ઞાન જે લક્ષ્ય છે તેના ત્રા ભાવોમાંથી માત્ર વીતરાગતા જ સાધનામાં ઉતારી શકાય છે અને એ વીતરાગતા સાયકે પોતાના મતિજ્ઞાનમાં ઉત્તારવાની છેલાવવાની છે. મતિજ્ઞાન વીતરાગ થી કેવળજ્ઞાન જે લક્ષ્ય છે તે સહજ પ્રાપ્ય બને છે, અર્થાત્ સહજ, સ્વાભાવિક આપોઆપ જ કેવળજ્ઞાનનું પ્રગટીકરણ થાય છે.
વસ્તુ-તત્ત્વના બે ભેદ પડે છે. સામાન્ય અને વિશેષ અથવા દ્રવ્ય અને ભાવ. ભાવ કે જે ઉપયોગ છે તેની વિશુદ્ધ દેવ દેવદાન છે. દેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ-કેવળજ્ઞાનના ભાવ ત્રણ પ્રકારે છે.
(૧) વીતરાગ જ્ઞાન એટલે કે વીતરાગતા પૂર્વકનું જ્ઞાન કે જે પ્રશાંત . વેદન છે. . .
(૨) નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન એટલે કે અખંડ અમિક જ્ઞાન કે જે અખંડ વેદન છે..
(૩) સર્વજ્ઞ જ્ઞાન એટલે કે સર્વનુ જ્ઞાન કે જે અનંતરસ વેદનરૂપ છે. સર્વ પદાર્થો અખંડો વીતરાગતાપૂર્વક જણાય તેનું નામ કેવળજ્ઞાન. પદાર્થ જાય-જાણે વીતરાગતાપૂર્વક એટલે કે કોઈ પણ હેતુપ્રોજન વિના. પદાર્થ જાય તે અખંડ એટલે અકમથી જણાય. તે જ નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન, પદાર્થ જાય તે સર્વ પદાર્થ જણાય. એકેય શેપ બાકાત ન રહેતાં સર્વ જણાય એ સર્વજ્ઞાન.
કેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ જે વીતરાગતા છે તે વીતરાગતા સાધકે પોતાની સાધના દ્વારા લાવવાની છે અર્થાત્ સાધકે સાધના દ્વારા નિર્મોહી-વીતરાગ બનવાનું છે. જેથી લક્ષ્ય જે કેવળજ્ઞાન છે તેનું પ્રાગટ્ય થાય અને સાધનાતીત થવાય. એટલે જ જ્ઞાનવિમલ સૂરીશ્વરજીએ વાંકવું છે કે... વીતરાગ ભાવ ન આવહી, જિહાં લગી મુજને દેવ;
સિંહો લગે તુમ ૫૬ ક્રમલની, સેવના એજી એ ટેવ... મનમાં આવી રે નાથ !
ભવનની સ્તવના કરતાં કેવળજ્ઞાન નહિ. માંગ્યું પરંતુ વીતરાગતા માંગી..
*મિક અને અક્રમિક જ્ઞાન એ બે જ્ઞાન ભેગાં નહિ રહી શકે. આ ત્રણ ભાવમાંથી સાધનામાં જો કોઈ ભાવ ઉતારી શકાતો હોય તો તે વીતરાગતા છે, કારાકે વીતરાગતાની વિકૃતિ મતિજ્ઞાનમાં થઈ છે.
સાધનાની પ્રક્રિયામાં જે ચૌદ ગુણસ્થાનક આરોહણ પ્રક્રિયા છે તેમાં બારમા વાસ્થાનકે નીતરાગતા આવ્યા છતાં મતિજ્ઞાન તો ઊભું જ કે છે, તેથી જ બારમા ગુહાસ્થાનકે પદ્મ સર્વજ્ઞ નિર્વિકલ્પતા નથી પરંતુ અવિકારી નિર્વિકલ્પતા હોય છે કારાકે છવતા છે. અર્થાત્ સર્વજ્ઞતા નથી. આમ કેવળજ્ઞાન જે લક્ષ્ય છે તે કેવળજ્ઞાનના ત્રણ ભાવ વીતરાગતા, નિર્વિકલ્પતા, અને પાતામાંથી, 'વીતરાગના' જો મતિજ્ઞાનમાં ઉતારીએ તો સાપથી અભેદ થઈ વીતરાગ થઈ, સ અર્થાત કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરી શકાય. અખંડ, સર્વત્ર, પરિપૂર્ણ સ્વાધીન-નિરપેક્ષ બની શકાય. વિકલ્પ પણ ત્રણ પ્રકારના છે. (૧) વિકાર વિકલ્પ (૨) આવા
.!
ધ્યાન અને સમાધિ અવસ્થાને આપણે ભલે નિર્વિકલ્પ અવસ્થા કહેતાં હોઈએ પરંતુ વાસ્તવિક તે નિર્વિકલ્પ અવરથા નથી. કારવા કે ત્યાં ધ્યેય સન્મુખ છે અને ધ્યેયથી અભેદ થવાનો વિકલ્પ ઊભો છે. ધ્યાનસમાધિમાં મનોયોગ, વચનયોગ અને કાયયોગની સ્થગિતતા- સ્થિરતા છે-વિચારોની સ્થગિતતા છે, તો પણ મતિજ્ઞાનની હાજરી અસ્તિત્વ છે અને ઊંડે ઊંડે યરૂપની પ્રાપ્તિના વિકલ્પ સંકલ્પ-ઉપયોગનું અસ્તિત્વ છે. આપણે એ દાને નિર્વિકલ્પકદશા તરીકે ઓળખાવીએ છીએ તે ઔપચારિક છે કેમકે ધન ચાલુ છે-સમાધિ લાગી ગઈ છે તે સાધનાવસ્થા -સાધકાવસ્થાની સૂચક છે. ઉપયોગ ચાલુ છે. ઉપપીવંતતા નથી, સહજતા નથી. કેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ તો સાંધનાતીત, બાનાનીત, ઉપયોગવંત, સહજ સ્વરૂપ છે. એ અવસ્થામાં કોઈ ક્રિયા, કોઈ સંકલ્પ કે કોઈ વિકલ્પ અને (૩) વેદન વિકલ્પ વિતી ગદ થતું તે નવિકલ્પ ચા ઉપયોગ મૂકવાપરશે નથી. ક્રિયા છે ત્યાં કર્યું છે અને કર્તા છે. નિન વિકલ્પ એ વસ્તુ નથી. ચૈતન્ય છે પદ્મા મરિક છે. બહારના છે છે બાહ્ય દ્રશ્યો કે નાના (વિધવિધ) પ્રકારના છે તે અનિત્ય-વિનાશી છે. છે. વિકાર વિકલ્પ દૂર થતાં મનિશાન જે વિકારીશાન હતું તે અવિકારીક્ષાન તે અને છે. અર્થાત વીતરાગ જ્ઞાન બને છે, પ્રત બને છે. આવરણ વિકલ્પ દૂર થતાં નિરાવરા થવાય છે-નિર્વિકલ્પ બનાય છે. જેથી જ્ઞાન નિર્વિકલ્પ, અવિનાશી, અકનિક, અખંડ બને છે, અને વૈદનવિકલ્પ દૂર થતાં કર્મકૃત ક્રમિક સુખ-દુઃખ વૈદન અભાવરૂપે એકાંત અનંત રસરૂપ આનંદનમાં નિભગ્ન થવાય છે. આત્માનુભૂતિ સ્વરૂપોંનંદાનુભવ થાય છે. વિકાર વિકલ્પ હઠતાં વીતરાગતાની-પ્રર્શાતતાની પ્રાપ્તિ થાય છે. છતાં સાધનાના આ તબક્કે મતિજ્ઞાન હોવાથી છદ્મસ્થતા છે અને અંતરાયનો નાશ થયો નથી હોતો એટલે ખાનની નિર્વિકલ્પકતા, અખંડિતતા, અવિનાશીતા; અક્રિયતા, અક્રમિકતા, પૂર્ણતા, સર્વનું જ્ઞાન છે તેવી સર્વજ્ઞતાની પ્રાપ્તિ નથી હોતી અને એકાંતે અખંડ અનંત રસરૂપ વેદન નથી હોતું. પરંતુ વીતરાગતાને કાઓ અને વીતરાગતાના પરિણામે આવા વિકલ્પ, વેદન વિકલ્પ હી જતાં જ શાનાવરણીયકર્મ, ‘દર્શનાવરણીયકર્મ અને અંતરાર્ધનો ના થતાં જ નિરાવરા, નિર્તિકા અનેલ જે શાન હોય છે તે કેવળજ્ઞાન હોય છે. પૂર્વજ્ઞાન સર્વશતા હોય છે. એ અખંડ, અવિનાશી, અક્રમિક જ્ઞાન હોય છે. વેદનવિકલ્પ હતાં.
દેવળજ્ઞાની ભગવંતની સ્વરૂપાવવા તો અક્રિય અવસ્થા સહજાવસ્થા છે. સાકરમાં સહજ જ મીઠાશ છે. મિઠાઈમાં તો આર્કર દ્વારા મીઠાશ જ છે. સર્વ અન્ય વિકલ્પોને હઠાવીને એકમાત્ર આત્મસ્વરૂપ કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપની પ્રાપ્તિના વિકલ્પ સાથે એકામ એકાકાર થવાનો આત્મિક આનંદ ખાન-સમાધિમાં છે પરંતુ તે સ્વરૂપાનંદ, કેવળજ્ઞાનાનંદ, શહેજાનંદિતા, સહજાવસ્થા નથી. પરંતુ ધ્યાન-સમારિથી સજાવસ્થા કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થઈ શકે છે. प्रच्छम् परमं ज्योतिरात्मनाभस्मना । क्षणादित्सु ध्यान दात प्रचारतः ॥ (મહામહોપાણા-પરમાત્મા તિ પંચવિતિ
. અજ્ઞાનરૂપી ભરમથી આત્માની પરમીત જે કાર્યથી છે તે માત્ર એક ક્ષણમાં જ ઉંચ્ચ ધ્યાનરૂપ પવનના પ્રચારથી (વાવાઝોડાથી) પ્રગટ થાય છે.
આત્માનું સ્વરૂપ છે. એ સ્વરૂપને પક્ષા સાધુકે સાધનામાં ઉતારવાનું હોય આત્માનું સ્વરૂપ પરમસ્થિર છે. સર્વ આત્મપ્રદેશોની પરમસ્થિરતા એ છે. એટલેજ મનોવૃતિ, ન, કાયમૂર્તિ, કાઉસગ્ગ (કાર્યોન્સ), પાન, સમાધિની સાધના સર્વશ તીર્થંકર ભગવતોએ મુમુ સાધકને બનાવી છે. ચોકંપનથી આદેશ કંપન થય છે. આત્મપ્રદેશને