Prabuddha Jivan 2000 Year 11 Ank 01 to 12 - Ank 02 is not available

SR No.: 525985
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2000
Total Pages: 130
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 12 MB

Page 94

તા. ૧૬-૯-૨૦૦૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
અનામી વ્યક્તિ અને વામય
ડૉ. બહેચરભાઈ પટેલ ગાંધીયુગ-અનુગાંધીયુગના ગણનાપાત્ર કવિ અને લબ્ધિપ્રતિષ્ઠ અને ચિંતક અને જાગ્રત સજ્જન હોવાને કારણે ચિંતનાત્મક નિબંધથી. સંશોધક પ્રા. ડૉ. અનામીનું સાહિત્ય પીએચ.ડી.ના મહાનિબંધ બનવા માંડીને ચર્ચાપત્રો સુદ્ધાં લખ્યાં છે. એમાંથી ‘સિંહાસન બત્રીશી'નું પાત્ર હતું, અને તેને “અનામી : વ્યકિત અને વાડ્મય' રૂપે પ્રા. ડૉ. સંશોધન, “ત્રણ વૈશાખી પૂર્ણિમા' જેવું નાટ્ય અને “ભણોલી ભીખ” ગોવિંદભાઈ કાછિયાએ સાકાર કર્યું તે ખરેખર અભિનંદનીય છે. જેવી વાર્તા નોંધપાત્ર છે એમ તારવ્યું છે. અનામીનું ગદ્ય કેવું અર્થઘન કંઈક અવહેલાયેલા કવિ અનામીની સાહિત્યસેવાને એમણે સમુચિત છે તે દર્શાવ્યું છે. તેમજ, અનામીએ આલેખેલાં રેખાચિત્રોનું લાવણ્ય અર્થ આપ્યો છે. મહદંશે કવિ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ કવિ અનામીની સમગ્ર દાખવ્યું છે. લેખકે અનામના વ્યક્તિત્વ અને વાત્મયનો લગભગ કવિતાનો તેમજ અન્ય સાહિત્યસેવાનો સમૃદ્ધ અભ્યાસ સર્વપ્રથમ આ અશેષ અભ્યાસ કર્યો છે અને અનામીની મહાનુભાવિતા અને ગ્રંથસ્વરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે.
સાહિત્યિકતાને યથાતથ પ્રગટ કરી છે. અધ્યયન સૂમ છે, અને પ્રસ્તુત અધ્યયન ગ્રંથનું આયોજન વ્યવસ્થિત છે. એમાં “અનામી : અનામીને સૂથમદર્શક યંત્રની દૃષ્ટિએ જોઈને તેમનું પૃથક્કરણ તથા વ્યક્તિવિશેષ' શીર્ષક હેઠળ અનામીના પ્રગતિશીલ જીવન અને અધ્યયન-વિવેચન કર્યું છે. એ અનિવાર્ય પણ હતું, કેમકે અનામી એ અભિજાત્યપૂર્ણ જીવનનો અનેક મહાનુભાવોના સંદર્ભ સાથે સુભગ ઉમાશંકર જેવા મોટા સાહિત્યકાર નથી. પણ તે અનુગાંધીયુગના એક પરિચય આપવામાં આવ્યો છે. ત્યારપછી સર્જનાત્મક વાલ્મય શીર્ષક મહત્ત્વના કવિ અને સાહિત્યકાર છે એ સિદ્ધ કરવામાં લેખકનું સાફલ્ય હેઠળ અનામીની કવિતા, નવલકિા અને નાટક જેવી કાર્યશક્તિ દાખવતી જણાઈ આવે છે. અનામી એક ગણનાપાત્ર કવિ અને ઉમદા મહાનુભાવ સાહિત્યસિદ્ધિનો વિવેચનાત્મક પરિચય કરાવ્યો છે. તદુપરાંત અનામીના છે અને એમનું કાવ્યસર્જન રાજેન્દ્ર શાહ અને ઉશનસની જેમ વિપુલ, સર્જનેતર વાડ્મય-વિવેચન, ચરિત્ર અને નિબંધ સાહિત્યનો અભ્યાસ વૈવિધ્યરંગી અને સત્ત્વશીલ છે એવી પ્રતીતિ આ અધ્યયન ગ્રંથ કરાવે છે. આપવામાં આવ્યો છે, તેમજ અ-ગ્રંથસ્થ સાહિત્યની નોંધ આપી છે. ડૉ. કાછિયાનું આ અધ્યયન વ્યવસ્થિત, સમૃદ્ધ અને સમતોલ છે, ઉપસંહારમાં અત્યંત સંક્ષેપે અનામીની સાહિત્યિક પ્રતિભા અને વ્યુત્પત્તિનું ક્યાંક ક્યાંક અનામીસાહેબ પ્રત્યેનો એમનો અહોભાવ ઉભરાઈ આવે મૂલ્યાંકન કર્યું છે.
છે, પણ તે અનામીનું સાહિત્યિક મૂલ્યાંકન કરવામાં બાધક નીવડતો એમ મહાનિબંધમાં સમગ્રતયા જોતાં અનામીના સાહિત્યિક અને નથી. એક વાત નક્કી છે કે તે કવિ અનામીને સમુચિત ન્યાય કરવા સાંસ્કૃતિક વ્યક્તિત્વનો વ્યાપક પરિચય મળી રહે છે. અધ્યેતાએ પોતાના અને તેમને થયેલા અન્યાયને દૂર કરવા પ્રતિબદ્ધ છે. એથી તે સંખ્યાબંધ પૂજ્ય ગુરુ અને અભ્યાસ-વિષય ડૉ. અનામીસાહેબ પ્રત્યે અહોભાવ અવતરણો ટાંકીને અનામીની પ્રતિભા-પ્રતિમાને પ્રકાશિત કરે છે. નથી દાખવ્યો એમ નહિ, પણ એક અભ્યાસીની અદાથી તેમના સાહિત્યની એથી મહાનિબંધ અવતરણ-ખચિત બની ગયો છે. પણ એથી જ તે ગુણ-દોષયુક્ત સમીક્ષા પણ કરી છે. અનામીની સુપિદ્ધ કવિતા- અનામીના વ્યક્તિત્વના માધુર્ય અને કવિત્વના સૌંદર્યને સુપેરે પ્રકટાવી સાહિત્યસેવાનું વિવેચન કર્યું છે, અને અ-પ્રસિદ્ધ અને અલ્પ-પ્રસિદ્ધ શક્યો છે. લેખક પોતે બોલવાને બદલે અનામીના સાહિત્યને સુયોગ્ય સાહિત્યને પ્રકાશમાં આપ્યું છે તે આ ગ્રંથની વિશેષતા અને સાર્થકતા છે. રીતે પ્રસ્તુત કરીને તેને જ બોલવા દે છે, તેમજ અનામી વિષેના અન્ય
કવિ અનામીએ સતત કવતા કવિ છે. આ અધ્યયન પછી તેમનો મહાનુભાવો અને વિવેચકોના અભિપ્રાયો પ્રસ્તુત કરીને એ પોતે નિર્ણય મહત્ત્વાકાંક્ષી કાવ્યસંગ્રહ ‘શિવમ્' પ્રગટ થયો છે અને હજી બે સંગ્રહ પર આવે છે અને આપણને તેમનાં અવલોકનોના યથાર્મની પ્રતીતિ થાય એટલાં કાવ્યો અ-ગ્રંથસ્થ છે. ડો. કાછિયાએ અનામીના પ્રથમ કરાવે છે. તેમણે અનામી વિશેનો એક પણ પથ્થર ઉથલાવવાનો બાકી કાવ્યસંગ્રહ “કાવ્યસંહિતા'થી શરૂ કરીને તે “આપણી વાત” સુધીના રાખ્યો નથી, તે તેમની સાચી અધ્યયનનિષ્ઠાનું નિદર્શન છે. ગુજરાતના નવ કાવ્યસંગ્રહોની વસ્તુલક્ષી સમીક્ષા કરીને, કવિ અનામીની વિશેષતાઓ એક અગ્રણી સારસ્વત અને ગુજરાતી ભાષા સાહિત્યના આજીવન અને મર્યાદાઓ વિગતે ને સદૃષ્ટાંત દર્શાવીને, તેમને ગાંધી-અનુગાંધી- કવિ-સાહિત્યકારની સમગ્ર સાહિત્યસેવાનું અધ્યયન-મૂલ્યાંકન થતાં યુગીન અંતકાલના મહત્ત્વના કવિ તરીકે પ્રસ્થાપિત કર્યા છે. અનામીના ડૉ. કાછિયાની સાથે આપણે પણ કૃતાર્થતા અનુભવીએ છીએ. સહસાધિક કાવ્યસર્જનના વૈવિધ્યને દર્શાવીને તાટસ્થપૂર્વક તારણ આપ્યું છે કે “ઘણાં કાવ્ય સામાન્ય સ્તરનાં છતાં વાચનક્ષમ છે; પરંતુ સંખ્યાબંધ
સંઘને ભેટ કાવ્યો ઉચ્ચ કોટિનાં, કલાત્મક અને મર્મસ્પર્શે છે. તેમનાં સરસ
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી જૈન ધર્મના ગ્રંથો પ્રકાશિત કાવ્યોનો એક મોટો દળદાર કાવ્યસંગ્રહ થઈ શકે એમ છે.” (પૃ.
Jકરવા માટે નીચે પ્રમાણે ભેટ રકમ મળી છે. તે માટે તે તે દાતાઓનો ૩૩૭) અનામીની કવિતાનો ઐતિહાસિક અને તુલનાત્મક એવો
આભાર માનીએ છીએ. કવિતાલક્ષી અભ્યાસ દાદ માગી લે છે. લેખકે કાવ્યતત્ત્વોને લક્ષમાં
(૧) રૂપિયા એક લાખ શ્રી શૈલેશભાઈ શાહ તથા શ્રીમતી રાખીને અનામીની કવિતાની સૌંદર્યલક્ષી સમીક્ષા કરી છે તે પ્રશસ્ય છે.
સ્મિતાબહેન શાહ (સિંગાપોર) અને શ્રી હીરેનભાઈ શાહ તથા એક બાજુ અનામીની કવિતાને મૂકીએ, અને બીજી બાજુ તેમના
શ્રીમતી લીનાબહેન શાહ (શિકાગો) તરફથી મળ્યા છે. કવિતેતર સાહિત્યને મૂકીએ, તો પણ તે કવિતાને ન પહોંચે. તેમ છતાં
| (૨) રૂપિયા એકાવન હજાર ડૉ. બિપિનચંદ્ર હીરાલાલ કાપડિયા અનામીએ વાર્તા અને નાટક જેવાં સર્જનાત્મક સાહિત્ય-સ્વરૂપોમાં તિરફથી મળ્યા છે.
| મંત્રીઓ ! કલમ ચલાવી છે. અધ્યાપક હોવાને નાતે સંશોધન-વિવેચન કર્યું છે !
માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ - મદ્રક પ્રકાશક : નિરુબહેન સુબોધભાઈ શાહ પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮૫. સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. | ફોન : ૩૮૨૦૨૯૬. મુદ્રણસ્થાન : ફખરી પ્રિન્ટિંગ વર્સ, ૩૧JA, ભાયખલા સર્વિસ ઈન્ડસ્ટ્રીયલ એસ્ટેટ, દાદાજી કોંડદેવ ક્રોસ રોડ, ભાયખલા મુંબઈ-૪૦૦ ૦૨૭.