Page Text
________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧/૧૬-૨-૮૯, તા: ૧-૩-૮૯ હતી. એ ટીકા કરનાર મિત્ર “ગાંધીબીજ લેખમાં અને રીતે વ્યકત થતું. તેઓ ગુજરાત કોલેજમાં ૧૯૩૪માં જોડાયા. સાહિત્ય પરિષદના વિવેચન વિભાગના અધ્યક્ષ તરીકેના
ત્યારથી તેઓ ખાદી પહેરતા. તે સમયે કોલેજના આચાર્ય' ફિન્ડલે લેખમાં પ્રગટ થતી અનંતરાયની વિશિષ્ટ શકિત ઓની કદર
શિરાઝ નામે સામ્રાજ્યવાદી મિજાજના એક ટ અર્થશાસ્ત્રી નહતા કરી શકયા.
હતા. બધા અમાપકેમાં ખાદી પહેરનાર એકમાત્ર અનંતરાય અનંતરાયની વિદ્વત્તા માટે મને આદર થયો હતો, પણ
હતા. તે પછી ધીરજભાઈ ઠાકર જોડાયા (૧૯૪૧-૪૨માં તે પણ તેમની સાથે સ્નેહસંબંધ બંધાય છે તે તેમને ગાંધીજી
ખાદી પહેરતા. પણ ત્યારે આચાર્યપદે હિંદીઓની નિમણુક પ્રત્યેના અનુરાગને કારણે. ગાંધીજી વિશે તેમણે બહુ લખ્યું
શરૂ થઈ ગઈ હતી. સમય જતાં અનંતરાયને ગાંધીસંસ્કાર નથી. ‘ગાંધીબીજક' લેખને ઉલ્લેખ ઉપર આવી ગયું છે.
એટલો ઊંડે બન્યું કે તેમણે પોતાની જનોઈને ત્યાગ કર્યો.
તેમના પાંચ પુત્રોમાંથી પહેલા બેને તેમણે ઉપનયન સંસ્કાર એક બીજો લેખ ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પ્રગટ
કરાવ્યો હતો, પણ તે પછીના ત્રણ પુત્રને ન કરાવ્યું, અને થયેલા પુસ્તક “અનુદર્શન'માં છપાયે છે. એ લેખ અમે બેયે
મૃત્યુ પામ્યા ત્યારે કુટુંબના સભ્યને સૂચના આપી કે પિતાની ઇન્ડિયન ઓપિનિયન” અને ૧૯૧૯થી ૧૯૨૨ સુધીના
પાછળ શ્રાદ્ધની કે રૂઢિઆચારની બીજી કશી વિધિ ન કરાવે. ‘નવજીવન’ના અંકમાં પ્રસિદ્ધ ગયેલા લેખમાંથી તૈયાર કરેલી
ઢો. પછાત વર્ગો અને દલિત પ્રત્યે ગાંધીજીને જે સમભાવ સંગ્રહની પ્રસ્તાવના રૂપે લખાયા હતા. એ સંગ્રહના લેખેની
હતા તે પણ અનંતરાયે ઝીલ્યું હતું અને એ વર્ગના ઉત્કર્ષ સંદર્ભધે લખવાનું કામ હું પૂરું ન કરી શકો. એટલે
માટે જે કઈ કરાતું તેને તે આવકારતા. હજુ સુધી તે છપાયે નથી. સંગે અનુકૂળ હશે તો
ઈશ્વર ઉપર અનંતરયની શ્રદ્ધા એટલી ઊંડી ને આવતી ભવિષ્યમાં ફરી પ્રયત્ન કરીશ પણ સંગ્રહ માટે કે પ્રકાશક
હતી કે “નારાયણ નારાયણનું સ્મરણ કરતાં તેઓ મૃત્યુ પામ્યા મળશે કે કેમ તે શંકાસ્પદ લાગે છે.
આમ પ્રબુદ્ધ જીવન જીવી જનાર, છેલ્લાં પચાસ વર્ષના અનંતરાયે ગાંધીજી વિશે બહુ લખ્યું નહિ હોય, પણ ગુજરાતી સાહિત્યના ઇતિહાસમાં એક શેભાસ્તંભ જેવા તેમના આચરણમાં ગાંધીજી પ્રત્યેને તેમને અનુરગ સ્પષ્ટ અન તરાય રાવળને મારી પ્રેમભરી અંજલિ.
સ્વરાજ, રાષ્ટ્રભાષા ને ઉર્દૂ
* પ્રવીણચન્દ્ર છે. રૂપારેલ સ્વરાજ મળ્યાને ચાળીસ ચાળીસ વર્ષ વીતી ગયાં છતાં
આમાં વાસ્તવિકતા છે ખરી? ભારત હજુ વહીવટી તંત્રય વ્યવહારમાં પિતાની રાષ્ટ્રભાષા હવે વધતા જતા શાયરીના શાખને લઇને આપણે ત્ય અપનાવી શક્યા નથી !
ઉદુને પરિચય વધતા જાય છે, એ ખરું ! પણ રાજકારણીઓ, કઈ કારણ?
ભાષાવિદ, ઇતિહાસકારે, રાષ્ટ્રભાષાના પ્રચારકે ને ધાર્મિક આવા વિશાળ રાષ્ટ્રમાં અનેક ભાષાઓનું પ્રચલન હોય કટ્ટરતામાં રાચનાર, ઉદુ" અંગે ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિ ધરાવે છે. એ સ્વાભાવિક ગણાય. પણ દેશ આખાને એકસૂત્રે સાંકળી એને વિષે ઔતિહાસિક હકીકતે જાણીએ તે. હાથીનાં જુદાં રાખે એવી એક સંપકભાષા તે હોવી જોઇએ ને !
જુદાં અંગોને સ્પર્શીને, એને વિશે સાવ જુદા જ અભિપ્રાય આપણે માટે ગૌરવ લેવા જેવી વાત છે કે આવી
આપનાર પેલા અંધજનોની વાતે જ યાદ આવે એવું છે. આવશ્યકતા પિછાનવાની દુર દેશી ધરાવનાર ત્રણેય ગુજરાતના
આ એતિહાસિક હકીકત છે. ઉદુને જન્મ ભારતમાં જ પનોતા પુત્ર હતા. આમાં સૌથી પહેલા હતા રવાની વ્યાનંદ
થયું છે. પાકિસ્તાન જગ્યું ત્યાં સુધી, રાષ્ટ્રની એક ભાષા સરસ્વતી, બીજા અર્વાચીનેમાં આદ્યકવિ વીર નર્મદ અને
તરીકે એ ભારત સિવાય દુનિયામાં અન્ય ક્યાંય વપરાતી નહતી. ત્રીજા જે આ અવશ્યકતા સાકાર કરવા સદા સક્રિય રહ્યા
અલબત્ત, આ ઉદ્દે નામના મૂળમાં તે છે સુકી' શબ્દ એ – પૂ. ગાંધીજી !
ઓરેં’ એટલે (શબ્દાર્થ'માં-ઊભું કરેલું, બાંધેલું; એટલે કે
તંબૂ વગેરે બાંધી ઊભી કરેલી) છાવણી, એટલે કે લશ્કરી અને પ્રારંભ તે ખૂબ જ આશાસ્પદ હતું : આપણે
છાવણ, લશ્કરી પડાવ ! આ ઉદુ" ! ઉત્સાહભેર ક્ષેત્રે કામે લાગી રહ્યા ! પણ એના નામ ‘હિંદી'ને લઈને થોડી ગેરસમજ ઉદ્દભવી-“આ હિંદી’ એટલે
| મુગલો જોડે આવેલા સૈનિકે મુખ્યત્વે તુકી, અરબી ને હિંદુઓની જ ભાષા”ને ?
ઈરાની હતા. અહીં સ્થાયી થવા માગતા આ મુગલે જોડે ગાંધીજીએ આ ટાળવા જદ જ - વ્યવહારુ - અભિગમ
એમની સેના તે હોય જ! એટલે સૈનિકે ને એમની છાવણી અપનાવ્યું. ભારત ત્યારે ‘હિંદુસ્તાન’ નામે જ ઓળખાતા હતા.
પણું ખરી જ ને ! (અંગ્રેજીમાં “ઈન્ડિયા” ખરું.) એટલે “હિંદુસ્તાનની ભાષા, તે
રજની ઘરાકી મળે તે આપણે ત્યાં સરકસની બહાર પણ ‘હિંદુરતાની’ એવું કયું! રાષ્ટ્રભાષા માટે એમણે આ નામ
નાનકડું બજાર જામી જાય છે. જ્યારે આ છાવણીઓ તે અપનાવ્યું ને લખ્યું- “હિંદી + ઉદુ = હિંદુરતાની !' આ
હવે બારે માસની હતી ! એટલે ત્યાં પણ બજાર જામેતે ! ને અભિગમે ઘણા વિવાદ ટાળ્યા. ગેરસમજ દુર કરી!
સેનાની ખાધાખોરાકી તથા અન્ય આવશ્યકતાઓની - આમ છતાં આના સર્વમાન્ય સ્વીકારની આડે આવેલા જબરી માગ હોય એટલે થોડા જ વખતમાં આવું બજાર કેટલાક વાંધાઓમાં એક જબરે વાંધે આપણે ત્યાં પ્રચલિત પણુ આ છાવણીઓનું અંગ જ બની ગયું. પરિણામે એક અજ્ઞાન પ્રેરિત પૂર્વગ્રહ ઉપસ્થિત કર્યો. ઘણું લેકની
“ઉ” શબ્દના અર્થમાં એ બજારને પણ સમાવેશ થઈ ગયો. મામ્યતા હતી-હજ છે-કે ઉદુ મુસ્લિમ કામોની ભાષા છે. આપણા આ વ્યવસાયીઓને મુગલેના સૈનિકોના સતત
, તે
શા માટે એમણે
- હિન્દી
અભિગમે ઘણા
| SR No. | 525974 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1989 Year 50 Ank 17 to 24 and Year 51 Ank 01 to 16 - Ank 05 and 16 is not available |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 292 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 32 MB |