Prabuddha Jivan 1987 Year 48 Ank 17 to 24 and Year 49 Ank 01 to 16

SR No.: 525972
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1987
Total Pages: 262
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 28 MB

Page 32

૧૪૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૨-૮૭
છે, ત્યારે મનુષ્ય પાસે અર્થપૂર્ણ શબ્દ છે જે વિકાસશીલ છે. પચીસ હજાર વર્ષ પહેલા બિલાડી, કાગડે કે મારું જેવો અવાજ કરતાં હતાં તે જ પ્રમાણે. આજે અવાજ કરે છે, જયારે પાંચ વર્ષ પહેલાં માણસ જે રીતે ભાષા બોલતે હતે. તેવી ભાષા આજે તેના વારસે બેલતા નથી કારણ કે મનુષ્યની ભાષામાં ઉત્કાન્તિશીલ પરિબળે કામ કરે છે. - ભાષા એ માનવ વ્યવહારનું સૌથી શકિતશાળી માધ્યમ છે.' એ સંપૂર્ણ છે એમ નહિ કહી શકાય. એટલા માટે તે ભાષામાં સતત પરિવતને થતાં રહે છે. માણસ પિતાના બધા જ પ્રકારના વિચારોને અને બધા જ પ્રકારનાં ભાવ-સંવેદનેને ભાષામાં યથા- . તથ વ્યકત કરી શકતું નથી. પિતાની કેટલીક સંવેદનાઓની અભિવ્યકિત માટે ભાષાનું માધ્યમ માણસને અપૂર્ણ લાગે છે. બધાજ પ્રકારના અવાજો અને ઉચ્ચારણને અભિવ્યક્ત કરવા માટે દુનિયાની કોઈ ભાષામાં જેટલા વર્ણાક્ષરે છે તેના બધા જ દુનિયાના બધા જ લેકે ઉચ્ચારી શકે છે એવું પણ નથી, દરેક પ્રજાના ઉચ્ચારણમાં પિતાની એક ખાસિયત હોય છે, જે દુનિયાના અન્ય કેટલાક લોકોને મયદારૂપ લાગે છે. ળ, દ, ૩, થ, ૨, ૪, ૫, ૬, જેવા કેટલાંક વર્ણાક્ષરોના ઉચ્ચારણ દુનિયાની જુદી જુદી ભાષામાં જુદી જુદી રીતે થાય છે. સ્વર ઋ નું ઉચારણ લુપ્ત થઈ ગયું છે. ષ નું ઉચ્ચારણ ઘસાઈ જવા લાગ્યું છે. શબ્દારંભે કે શાતે આવેલા કેટલાક જોડાક્ષરે દુનિયાની કેટલીક ભાષાઓમાં જુદી જુદી રીતે ઉચ્ચારાય છે. કેટલાક સ્વરના હવ અને દીર્ધ ઉચ્ચારણે પણ જુદા જુદા દેશમાં જુદી જુદી રીતે થાય છે. કેટલાક શ્વાસનિએ આદિવાસી પ્રજાઓ જે રીતે ઉચ્ચારે છે તે રીતે સુધરેલી નગર સંસ્કૃતિના માણસે ઉચ્ચારી શકતા નથી. આમ ભાષાનાં ઉચ્ચારણમાં પણ એવી કેટલીએ ત્રુટિઓ રહેલી છે જે ભાષાનું માધ્યમ અપૂર્ણ છે એ સિદ્ધ કરવા માટે બસ છે. " ભાષામાં કેટલાંક પરિવર્તને રવાભાવિક રીતે રવયમેવ થયા કરે છે. વિભિન્ન જાતિઓના સંસર્ગને કારણે કે વિદેશી ભાષાના પ્રભાવને લીધે શબ્દન અલગ ઉચ્ચારણ, નવા શબ્દો, લિંગભેદ વગેરેને પ્રચાર તરત થવા માંડે છે. નવા રૂઢપ્રયોગ અને નવી કહેવત કેમે કમે પ્રચલિત થાય છે. વ્યાકરણ વિષયક નવી લાક્ષણિકતાઓ ત્યાર પછી ઉમેરાય છે કે બદલાય છે. કેટલીક વખત હેતુપૂર્વક સભાનપણે ભાષામાં પરિવર્તન આણવા માટે પ્રયત્ન થાય છે. છાપાઓ, રેડિયે, ટેલિવિઝન, ચલચિત્ર, નાટક, ધર્મકથાઓ વગેરે માધ્યમ દ્વારા આ પ્રચાર ઝડપી બને છે. એમાં પણ છાપાઓ વધુ ભાગ ભજવે છે. ઉદાહરણ તરીકે ક્રિકેટની રમત માટે ગુજરાતી છાપાઓમાં ગન એજ અંગ્રેજી શબ્દ ચાલુ રહ્યા ત્યારે મરાઠી છાપઓએ તે માટેના મરાઠી શબ્દો નવા ઘડીને ઠીક ઠીક પ્રચલિત કરી દીધા.
વિદેશી ભાષાનું અનુકરણ કરનારું ગુલામી માનસ દૂર કરવા માટે ગાંધીજીના સમયમાં ભારતીય ભાષાઓમાં ક્રાંતિકારી પરિણામે આવ્યાં હતાં. સમયના વહેવા સાથે સામાજિક સંદર્ભ બદલાય છે અને તે પ્રમાણે ભાષા પાસે પણ અપેક્ષા રખાય છે. ઢેડ ભંગી માટે ગાંધીજીએ પ્રોજે શબ્દ “હરિજન” આખા ભારતમાં પ્રચલિત થઈ ગયો સામાજિક ન્યાયને પ્રભાવ ભાષા ઉપર પણ પડે છે. દુનિયામાં કેટલીક જાતિઓ,
ડાક લેકને કારણે વગોવાઈ જાય છે. અમદાવાદી', મારવાડી, “સરદારજી' વગેરે શબ્દ જે લાક્ષણૂિક અર્થમાં પહેલાં
વપરાતા હતાં અને હજુ પણ પણ વપરાય છે. તે પ્રત્યે વિરોધની પ્રતિક્રિયા ચાલુ થઈ છે. “મારવાડી એટલે કંજુસ એ અર્થ ગુજરાતી શબ્દકે ષમાં આપ્યો છે તે દૂર કરાવવા રાજસ્થાનમાં હિલચાલ થઈ હતી, આયરલેન્ડના માણસોમાં સામાન્ય બુદ્ધિ નથી હતી એવી છાપ ઈંગ્લેન્ડના લેકામાં રહેલી છે. અમેરિકામાં પિલેન્ડના લોકો માટે પણ એવા જ ટૂચકાઓ કહેવાઓ છે,
જ્યાં સુધી નર્મ-મર્મની હળવી વાત છે ત્યાં સુધી વાધે ન હોય, પરંતુ જ્યારે તેવી વાતે વિકારમાં પરિણમે છે ત્યારે તેને પ્રતિકાર થાય છે. ભાષામાં ત્યારે કાંતિકારક પરિબળ કામ કરી જાય છે
વર્તમાન સમયમાં સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતાની ભાવના વધુ પ્રબળ બનતી જાય છે. પાશ્ચાત્ય જગતમાં સ્ત્રીઓ પ્રત્યેના ન્યાય માટેની માગણી માત્ર સ્ત્રીઓએ જ નહિ અનેક પુરુષોએ ઉઠાવી છે અને એની અસર ભાષા ઉપર પણ પડી છે. કેટલાક ભાષાવિદોએ ભાષામાં પણ સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતા હેવી જોઈએ તેવો વિચાર પ્રબળપણે વ્યકત કર્યો છે. અંગ્રેજી ભાષામાં ઘડાએલા કાયદાઓમાં માત્ર “He વપરાય છે અને જ્યાં He' હોય ત્યાં “She' પણ સમજી લેવાનું હોય છે. He' માં “She' આવી જાય છે એમ કાયદા કહે છે, (જો કે અક્ષરોની દષ્ટિએ તે “She' માં “He' આવી જાય છે.) પરંતુ પાશ્ચાત્ય જગતમાં એસ્પેરાન્તો” નામની નવી ભાષા, તૈયાર કરવામાં આવી છે અને તે પ્રમાણે જ્યાં He લખેલું હોય ત્યાં બધે જ “She' છાપવામાં આવે છે. અંગ્રેજીમાં One of his, એમ લખવાને બદલે One of her કે One of their જેવા પ્રયેગે પ્રચલિત બન્યા છે. “Chairman” શબ્દ પુરુષ અને સ્ત્રીઓ બંને માટે અગાઉ વપરાત. હવે સ્ત્રીઓ માટે Chair Person શબ્દ વપરાય છે. સ્ત્રી દાક્ષિયની ઉગ્ર ભાવનાવાળા Feminist માણસે તે વળી એથી આગળ જઈને એમ પણ કહે છે કે Person શબ્દમાં “Son” આવે છે તે પુલિંગ શબ્દ છે, માટે Chair perdaughtor જેવો શબ્દ વાપરે જોઈએ. History જેવા શબ્દમાં His છે, તેને બદલે Her વાપરીને ઈતિહાસને માટે Herstorm જેવા શબ્દ પ્રચલિત કરવાના પ્રયત્ન થાય છે. એસ્પતિની ભાવના વાળા યુવક-યુવતીઓમાં મહિલાઓને ભાષામાં સમાન સ્થાન આપવા માટે સભાન પ્રયત્નો દ્વારા ક્રાંતિ કરવાના વિચારો ગતિમાન થઈ ચૂક્યા છે. એમાં થેડે અતિરેક પણ કેટલાકને જણાય છે. એ પરિવર્તન કેટલે સમય ટકશે અને કેટલાં વ્યાપક બનશે એ વિશે પણ શંકા સેવાય છે.
દુનિયાની ભાષાઓમાં સૈદ્ધાંતિક દ્રષ્ટિએ જોઈએ તે અનેક પ્રકારની અસંગતિઓ અને અપૂર્ણતાઓ રહેલી છે, ભાષા કયારેય સંપૂર્ણ માધ્યમ બની શકે નહિ. પાશ્ચાત્ય જગતમાં ઈગ્લિશ અને ફ્રેન્ચ જેવી ભાષાની અસંગતિઓ તરફ વિશેષ લક્ષ ગયું છે. અંગ્રેજીમાં “Put' ને ઉચ્ચાર પુટ થાય છે અને “Cut ને ઉચ્ચાર “ટ” થાય છે. Calm, Psycho જેવા કેટલાય શબ્દોમાં કેટલાક યંજનેને ઉચ્ચાર થતું નથી. Colour, thorough જેવા કેટલાય સદાની. જોડણી અકારણ લખી છે. ઉચ્ચાર પ્રમાણે જોડણી કરીને ભાષાને સરળ બનાવવા પ્રયત્ન હવે થવા લાગ્યો છે. Unitone નામની નવી ફોર્મ્યુલા દ્વારા અગ્રેજી ભાષાની જોડણીમાં ભવિષ્યમાં ધરખમ ફેરફાર થઇ જાય તે નવાઈ નહિ, વૈતાનિક સાધને તેમ કરવા
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૪૬ ઉપર)