Page Text
________________
૧૮. '
"
પ્રબુદ્ધ જીવન
- તા. ૧-૧-૮૭
કહેવાતાં થયાં છે.
પ્રિયપાત્ર, પ્રિયતમા, માશકા વગેરે અર્થમાં પણ વપરાય છે. ભકત કવિ સુરદાસનું નામ તે હવે ભારત બહાર પણ
જરા નવાઈ લાગે એવું છે પણ આ “બુત’ શબ્દના જાણીતું થઈ ગયું છે. હિંદીમાં વ્રજભાષાના કવિઓમાં એમનું પાયામાં ભગવાન બુદ્ધનું નામ જ રહેલું છે. બૌદ્ધ ધર્મને સ્થાન અનન્ય છે. આ અંધ કવિના જીવન વિશે અનેક વાતે પ્રચાર, જોકસંપકના ટાંચા સોધનેવાળા એ જમાનામાં પણ, પ્રચલિત છે. આ અત્યંત લોકપ્રિય ને આદરણીય કવિનું નામ ભારત બહાર દૂર દૂર સુધી થયે હતે-આમાં ઇરાન ને અફઘાઆપણા સંસારજીવનમાં એવું દઢ સ્થાન પામ્યું છે કે પછી નિસ્તાન પણ ખરા ! આ પ્રચાર વિશેષે એની મહાન શાખાને કોઈપણ અંધજન, સહાનુભૂતિપૂર્વક “સુરદાસ” એવા આદરભર્યા થયું હતું એટલે જોડે જોડે જ મહાયાન શાખામાં પ્રચલિત, નામે ઓળખાય છે.
બુદ્ધમૂર્તિની પૂજાની પ્રથા પણ એટલે પ્રચાર પામી પરિણામે કઈ જબરા, માથા ફરેલ, તેરી ને અભિમાની રાજા કે
ઠેર ઠેર બુદ્ધમંદિરે પણ બન્યાં ને ઠેર ઠેર બુદ્ધભૂતિની પૂજા.
થવા માંડી. અત્યંત ઊંચું સ્થાન કે અધિકાર ધરાવતી વ્યક્તિ માટે ઘણીવાર
આબેએ ઇરાન પર વિજય મેળવ્યું ત્યારે ત્યાં બુદ્ધની આપણે માંધાતા–માંધાતા” વિશેષણ વાપરીએ છીએ. આ
• આવી અનેક મૂતિઓ એમણે જે ત્યારે “બુદ્ધ' શબ્દ ફારસી, “માંધાતા” શબ્દ પણ આપણી પોરાણિક કથાઓમાંની એકમાંના
ભાષામાં ધારણ કરેલું “બુત રૂપ ત્યાં પ્રચલિત હતું જ. તે પાત્રનું નામ જ છે. સૂર્યવંશી રાજા યુવનાશ્વને આ મહા
પરથી “બુત” એટલે મૂતિ એ સામાન્ય અર્થ તારવી લેવાયે.. પ્રતાપી પુત્ર માંધાતા, સવ વિદ્યામાં પારંગત, દાનવીર,
પરિણામે હવે કોઈ પણ મૂતિ તે “ભુત” એ અર્થ પ્રચલિત વિદ્વાનોને આશ્રય આપનાર ને પ્રખર યુદ્ધો હતો. અનેક
* થયે–જે હજુયે પ્રચલિત છે. યજ્ઞયાગાદિ કરનાર આ રાજાએ સર્વ ભૂમિપર પિતાની આણ ને છેલ્લે આમાં એક એવું નામ પણ ઉમેરીએ જે વિશેષ વર્તાવી હતી.
પ્રચલિત નથી, પણ વિદ્વાનેમાં એ ખાસ વિચારણીય બન્યું છે એની આવી ગુણસમૃદ્ધિને લઇને પછીયે, અતુલ બલવાન, ૧૯૭૫ની સાલમાં, સંસ્કૃત પ્રશિષ્ટ નાટકે વિશે એક સરસ પરાક્રમી ને મહાપ્રતાપી વ્યક્તિ માટે આ નામ વપરાતું રહ્યું, વ્યાખ્યાનશ્રેણી યોજાઈ હતી. આ પ્રસંગે પ્રમુખસ્થાન શોભાવપણ વખત જતાં, એની પ્રચંડ શકિતઓ જ કાનમાં રહી; નાર વિદ્વાન પ્રાધ્યાપક શ્રી વેલણકરે એક કાન ખેંચે એવી પરિણમે આવી શકિત જોડે સંકળાયેલા સરાપ્રિયતા, ઘમંડ ને વાત રજૂ કરી હતી. અને તે એ, કે ભરતમુનિએ સંસ્કૃતમાં તેરના ભાવેનું એમાં આપણું થયું. એટલે હવે આ શબ્દ નાટયશાસ્ત્ર રચ્યું, એ ખરું પણ કાલિદાસ રચિત “વિકમેકંઇક અળખામણા અર્થમાં વપરાતે થયે છે.
વંશી” તથા ભવભૂતિ રચિત “ઉત્તર રામચરિત’માં જે ભરતને
' ઉલ્લેખ થયો છે, તે ભરત કોણ? * વ્યવહારમાં કંઇક ઓછા પરિચિત ને જવલ્લે જ વાંચવા
આ અંગે એમણે અંગત મત રજૂ કરતાં સૂચવ્યું હતું કે સાંભળવા મળતે એક શબ્દ છે “ઠંડલ’ એટલે નપુંસક
છે કે સંસ્કૃત નાટયશાસ્ત્ર રચનાર ભરતમુનિના નામ પરથી,. કેટલાંક આની જોડણી ચંડલ, ને કેટલાંક વળી વ્યંઢળ પણ
પછીથી, નાટક રજૂ કરનારના નિર્માતા–એટલે કે પ્રેડયુસર પણ કરે છે. જરા વિચિત્ર લાગે એવું છે પણ આ શબ્દનું મૂળ
ધીમે ધીમે “ભરત’ કહેવાતે થયે હોય – એટલે કે એવી આપણને મહાભારતના અને અનિવાર્ય પરિસ્થિતિમાં ધારણ
પરંપરા વિકસી હોય! કરેલા નામમાં મળે છે.
આવું હકીક્તમાં બન્યું હતું કે કેમ, તે જાણવાનો કોઈ આધાર પાંડેને બાર વરસને વનવાસ પછી, એક વરસ એમણે નથી; પણ આવું બન્યાને ઘણે ભેટે સંભવ હોઈ શકે ! અજ્ઞાત્તવાસમાં ગાળવાનું હતું. આ માટે એમણે જુદાં જ નામ
વ્યકિતગત વિશેષનામે, વ્યવહારમાં વ્યાપી કેવું લીલા ને રૂપ ધારણ કરી, વિરાટ રાજાને ત્યાં ચાકરી સ્વીકારી હતી.
વૈવિય રચે છે ! - અજુન ત્યારે ત્યાં નૃત્યાચાર્ય તરીકે રહ્યો હતો. એણે અંતઃપુ
કદમાં નેત્રયજ્ઞ રમાં સ્ત્રીઓને નૃત્ય શીખવવાનું હતું એટલે નપુંસક તરીકે
* સંઘના આર્થિક સહયોગથી કડોદ-હરિપુરા વિભાગ વેલ્ફર એણે આ કામ માથે લીધું હતું. ને એ માટે બૃહન્નલ” નામ
સોસાયટીના ઉપક્રમે કદમાં દાદરદાસ ગાંધી હોસ્પિટલ દ્વારા ધારણ કર્યું હતું. આ બૃહન્નલ નામનું અપભ્રંશ ભાષામાં
નેત્રયજ્ઞનું આયોજન તા. ૧૫મી નવેમ્બર, ૧૯૪૭ના રોજ વિહંદલ રૂ૫ થયું જેણે અંતે બંડલ રૂપ ધારણ કર્યું. પણ
કરવામાં આવ્યું હતું. અજુનનું આ નામનું રૂપ નપુસક વ્યકિત તરીકેનું હોવાથી, આ નેત્રયજ્ઞમાં સુરત જિલ્લાના માંગ્લી, બારડોલી, વ્યારા, પછી આ શબ્દ “નપુંસક એ સામાન્ય અર્થ ધારણ કર્યો છે. વાલોડ, માંગરોળ વગેરે તાલુકાનાં ગામડાઓના લગભગ ૧૨૫
એક એવું ચે વ્યકિતનામ છે જે ભારતીય સંસ્કૃતિએ જેટલા દર્દીઓએ લાભ લીધો હતો. મુંબઇથી આંખના દર્દોના ફારસી ભાષાને આપ્યું છે. ગઝલ ને કવાલીના શેખે આપણે • નિષ્ણાત ડે. દસ્તુર અને એમના સાથી . ડોકટરે મતિયાનાં ત્યાં ઘણાંને ઉર્દૂ ભાષામાં રસ લેતા કયાં છે. એમાં એમને ઓપરેશન માટે પધાર્યા હતા, બુતખાના, લુતકદી ને બુતપરસ્તી જેવા શબ્દોને પણ પરિચય
નેત્રયજ્ઞના ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે શ્રી કરસનભાઈ પટેલ, થાય છે. આમાં “બુત” એટલે મૂતિ થાય છે. ભુતકદા કે
શ્રી રણછોડભાઈ પટેલ, શ્રી હીરાભાઈ ગાંધી, શ્રી હિતભાઈ બુતખાના એટલે મંદિર, દેવાલય જેમાં મૂર્તિની પૂજા થતી
શ્રી ધનસુખભાઇ સી. શાહ, શ્રી છગનભાઈ શાહે–એઈલ મિલ
વાળા વગેરે સુરત જિલ્લાના મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. હોય; બુતપરસ્તી એટલે મૂર્તિપૂજા.
સંધ તરફથી ડે. રમણલાલ ચી. શાહ, પ્રવીણભાઈ મંગળદાસ આ “બુત” એટલે મૂતિ, એ તો ખરું જ; પણ એના શાહ, શિરીષભાઈ કામદાર, મિતાબહેન કામદાર, સુલીબહેન આવા અર્થની શરૂઆત, પૂજા કરવા માટેની મૂતિ, એવા હીરાણી, જયાબહેન વીરા, રમાબહેન મહેતા વગેરે ઉપસ્થિત અથથી થઈ છે. એટલે જ ફારસી ને ઉદૂમાં પણ આ શબ્દ
રહ્યા હતા અને નેત્રયજ્ઞની કાર્યવાહી નિહાળી હતી.
| SR No. | 525972 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1987 Year 48 Ank 17 to 24 and Year 49 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 262 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 28 MB |