Page Text
________________
૪૩
તા. ૧-૭ ૮૬
પ્રબુદ્ધ જીવન બજ ભાષામાં
વર્ષો – વૈભવ
, પ્રવીણચંદ્ર છે. રૂપારેલ વ્રજ ભાષા આમ છે તે હિંદી ભાષાના વિકાસકાળની એક તે “પિયુની પળભર માટે પણ વિસ્મૃતિ નથી ! ત્યાં સતત વર્ષની અવાન્તર કડી; છતાં હિંદીના અર્વાચીન કાળ સુધીમાં એણે
વારિધારા છે કે અહીં સતત વહેતી અશ્રુધારા છેવર્ષ ને એને ગજબની સમૃદ્ધિ સમપ છે. વ્રજ ભાષાના આવા અનેરા
વિરહિણીમાં દેખાતા આ બાહ્ય સદશ્ય છત અનુભૂતિની વિકાસનું મૂળ પ્રેરકબળ છે કૃષ્ણભક્તિ, જેને લઈને એના ભિનતા કેવા સચેટ ભાવ સજાવે છે! વર્ષની વિરહિણી જોડેની સાહિત્યમાં ભકિત ને શૃંગારનો અદ્ભુત સમન્વય સધાય છે. આ તે કેવી અજબ હેડ છે! આ ભાવોને પ્રકૃતિની વિશેષતાઓમાં વણી લેતી એની રચના
કૃષ્ણ વિરહમાં સુરતી ગોપીઓને સમજાવવા એમના મનનું એમાં પણ ઋતુ સોંદર્ય તો વ્રજ સાહિત્યનું આગવું પાસું
સમાધાન કરવા આવેલા ઉદ્ધવ, વર્ષોમાં અનુભવાતી ગોપીઓની છે જ!–ને એમાં ચે વર્ષ-વર્ણનમાં છલકાતે એનો વૈભવ તે
ઊંડી અકળામણું શી રીતે સમજે? કવિ પાકર ગોપીઓને સારાયે ભારતીય સાહિત્યમાં અનોખું સ્થાન ધરાવે છે.
મુખે, એને કહે છે. A એમાં, ઉતુંગ કલ્પનાને પણ કવિ રસરાજ કેવી સહેજ
બરસત મેહ, નેહ સરસત અંગ અંગ રીતે વ્યક્ત કરે છે, જુઓ:
ઝરસત દે, જેસે જરત જવાસે ; સાવન સઘન ઘન, બરસત સઘન બંદ
કહે પદ્માકર, કાલિન્દી કે કદમ્બન હૈ ચહ્ન ઓર નાલ, તાલ, ખાલ સબ ભર ગયે,
મધુપન કિયે આય, મહદ મવાસે છે; ઝિલ્લી ઝંકાર, પિક દાદુર પુકાર
ઉધો! યે ઉધમ બતાય દીજે, મોહન કે
વ્રજ સે સુવાસે, ભયે અગન અવા-સે હે; હંસ–મેર કÉકારના ઉદાર છબ ભર ગયે;
પાતકી પપિહા, જલપાન કૌ ન પ્યાસ A હરિ હરિ ભુમિ પર ઈન્દ્રવધૂ ફલ ઉઠી ઉપમા હે તાકિ “રસરાજ’ ચિત્ત ધર ગયે,
કાહૂ બિથિત બિગિન કે પ્રાનન કે પ્યાસી ! સબ જ બનાત પર માને મન જોહરી કી
મેહુલે વરસે છે તે અંગેઅંગમાં કામના ઊભરાય છે; ગાંઠતે ઉછટ પૂજમાનક બિખર ગયે!
જવાસે એક છોડનું નામ છે; એ ઉનાળામાં લીલોછમ રહે શ્રાવણના સઘન વાદળની હેલીએ, ચારે તરફનાં
છે ને વરસાદ પડતાં જ બળી જાય છે. વિયોગિની પણ આ નાળાં, તળાવ ને ખાખેચિયાં ઊભરાવી દીધાં છે,
જવાસાની જેમ, વર્ષાની હેલીઓ વચ્ચે પણ જાણે અગ્નિસ્નાન
કરી રહી છે. કાલિન્દી નદીને કિનારે ઊભેલાં કદ વૃક્ષને તમાર, કેયલ, દેડકાં, હંસ, અને મેરનાં ઉલ્લાસભર્યા
મધુકર એટલે કે ભમરા વીંટળાઈ વળ્યાં છે. આવું ભર્યું ભર્યું રવથી વાતાવરણ ભર્યું ભય” થયું છે, ઈન્દ્રવધૂ એટલે વર્ષા
વાતાવરણ છે, છતાં ઉદ્ધવ ! અમારી અહીંની અકળામણની તુમાં નીકળી પડતાં ઘેરા લાલ રંગના જીવ-આપણી ગોકળગાય
વાત કનયાને જણાવીને કહેજો કે એક વખતનું સુખદાયક જ સમજે ને! લીલીછમ્મ ભૂમિ પર બધે આવી લાલચટક
બજ-તમારા વિરહમાં-આજે તે અમારે માટે અગ્નિની ભઠ્ઠી ઇન્દ્રવધૂ ફેલાઈ ગઈ છે ! આ દશ્ય કેવું લાગે છે? આ તે
જેવું થઈ પડ્યું છે ! અહીં વર્ષોમાં “પિયુ-પિયુ પિકારતો પાપી જાણે લીલીછમ જાજમ પર મન-એટલે કે કામદેવ રૂપી. ઝવેરીની એટીમાંથી કમર પરની ગાંઠમાંથી-માણેકના ઢગલે ઢગલા
બપૈયે કંઈ પાણીને તરસ્યો નથી, પણ કઈ વ્યથિત વેરાઈ પડયા છે ને શું ?
વિયોગિનીના પ્રાણને તરસ્યો છે, જે “પિયુ-પિયુ પિકારી, મિલનની આરત જગાડતી વર્ષો, વિરહીજને માટે કેવી
સતત પ્રિયતમની યાદ અપાવી, વિહિણીને પ્રાણ ચૂસી રહ્યો છે.
અને આ છે, મેઘદૂતની લોક માળા જોડે સહેજે સમાન વ્યથારૂપ થઈ પડે છે–'
પદે સ્થાન પામી શકે તેવી, કવિ ઘનાનંદની રચનાશ્યામ ઘટા ઉત હો, અલક ઈત,
પરકાજ હિ દેહ ધારે ફિરો ચાપ, ઇર્ત ધ્રુવ બંક ધરી,
પરજન્ય જથારથ હો દરસૌ, ઉત દામિની, દંત ઇર્ત દમકે,
નિધિ-નીર સુધા કે સમાન કૌ બગ પાંતિ ઉતૈ, ઈત મોતી લરી;
સબ હી બિધિ સજજનતા સરસૌ; ઉત ચાતક પીઉ હી પીઉ ૨,
ઘન આનંદ! જીવનદાયક હૈ બિસરે ન ઈર્ત પીઉ એક ઘરી,
કછુ મેરી ઓ પીર હિમેં પરસો, ઉત બંદ અખંડ ઇર્ત અસુ,
કબદ્ વા બિસારી “સુજાન કે અગિત બરસાબિરહીન સે હેડ પરી!
મેં આંસુવાનિ કે લે બરસે ! આકાશમાં શ્યામ ઘટ ઘેરાઈ છે કે અહીં ગેરીના - પરકાજ-એટલે કે અન્યને કાજે દેહ ધારણ કરનારા એ વાદળ કાળા ભમ્મર કેશની લટે વિખરાઈ છે; ત્યાં મેઘધનુષ ખેંચાયું તારું પરજન્ય” નામ ખરેખર સાર્થક છે (પરજન્ય'-એટલે છે ને અહીં ગરીના ભૂ-ભંગની બંકિમ પણ કંઈ ઓછી બીજાને માટે) સાગરનું ખારું પાણી લઈને પણ તું એને અમૃત નથી ! ત્યાં દમકતી દામિની-એટલે કે વીજળી ચમકે છે તે જેવું મીઠું કરીને વરસાવે છે. આમ, સજજનતાના સર્વગુણે અહીં છે ગેરીની ઉજજવલ ધવલ દંતાવલિ, ત્યાં બગલાઓની ધરાવનાર એ જીવન દાયક ! “જીવન” શબ્દ પર લેબ અહીં હાર ઉડતી દેખાય છે તે અહીં પાણીદાર મતીને સેર ઝુલે ધ્યાનમાં લેવાનું છે. “જીવન” એટલે પાણી ને “જીવન” એટલે છે; ત્યાં ચાતકનું “પિયુનું સતત રટણ છે તે અહીં? અહીં પ્રાણ- બંને થાય! આમ, આમ જીવન એટલે પાણી,
| SR No. | 525971 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1986 Year 47 Ank 17 to 24 and Year 48 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1986 |
| Total Pages | 252 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 27 MB |