Prabuddha Jivan 1983 Year 44 Ank 18 to 24 and Year 45 Ank 01 to 16

SR No.: 525968
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1983
Total Pages: 282
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 33 MB

Page 110

તા. ૧૬-૪-૮૩ પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૭૮ રીતે કલા પાસેથી અનીતિ કે અનાચાર ફેલાવવાનું છે. સમર્થ કલાસ્વામીની કલા આ જ પ્રકારની Un-moral કામ લેવું એ પણ એટલું જ કુત્સિત કેમ ન ગણાવું જોઈએ? Art Amoral Art હોય છે. અને છતાં એ પણ એટલું જ કોઈ પણ માણસ સમાજમાં રહે, મસ્તીથી જીવે, કોઈને સાચું છે કે સમર્થ કલાસ્વામીઓએ પિતાનાં પાત્રોની સીધી ઉપયેગી ન થાય ત્યાં સુધી તે તે નિર્દોષ છે. પણ જો એ જ ઉકિતઓ દ્વારા પણ નીતિમય જીવનની વાત કરેલી જ છે, માણસ અનીતિ કે અનાચાર આચરવા લાગે તે સમાજ એની અને તેમાં દોસ્તોયેવર્સી કે કામૂ જેવા સજકે, પણ અપએ પ્રવૃત્તિઓથી ગંધાઈ જ ઊઠે.
વાદ નથી. અને વાચકે કે વિવેચકોએ આવાં લખાણોને અને વિશ્વના મહાન સાહિત્યસ્વામીઓએ સીધી રીતે
પ્રચારક કે પક્ષિલ લખાણુના ચેપડા તરીકે સ્વીકાર્યા નથી. જીવનમૂલ્ય પ્રધવાનું કામ કલા પાસે કંદાપિ કરાવ્યું નથી આજની નવલકથાનાં પાત્ર અનાચારી હોય તે પણ પણ એમણે એવી કલાત્મક રચનાઓ કરી, જેમાં આજે કૃતક તેઓ સંપૂર્ણ મનુષ્યો છે, કેમ કે તેમનું આલેખન ગણાતાં જીવનમૂલ્ય કલામય રીતે દઢપ્રતિષ્ઠા થયેલાં હોય છે.
“અકૃતક' છે, એવું આજને સાહિત્યવિવેચક કહે એટલે આચાર્ય શ્રી આનંદશંકર ધ્રુવે આ જ રીતે કવિની કવિતામાં
સંપૂર્ણ મનુષ્યની કે ધર્મની વ્યાખ્યા બદલી જવાની નથી. ઉચ્ચ ધાર્મિકતાની અપેક્ષા રાખી છે અને ત્યારે તેઓ પણ સાહિત્યમાં સીધી ધાર્મિકતાને નિરૂપણને વિરોધ કરે છે. તેઓ
નીતિ કે ધમને બેગ લીધા વિના પણ જગતમાં ઉત્તમ લખે છે: થેલેમાં એક પણ પાદરી પ્રવેશ નથી છતાં સાહિત્યરચનાઓ થયેલી છે જે રચનાઓ કહેવાતી નીતિનિરપેક્ષ તેમાં રહેલું ડેસ્ટીનાનું પાત્ર જ ઉચ્ચ ધામિકતા સિદ્ધ કરે સાહિત્યકૃતિઓ કરતાં વધારે આકર્ષક અને કલાત્મક હોય છે.
કાવ્યની શૈલી: શશી વિજ્ઞાન : કાવ્યશાસ્ત્રની દષ્ટિ . પ્ર. કે. બી. વ્યાસનાં મુંબઈ યુનિવર્સિટીના ઉપક્રમે યોજાયેલી ઠકકર વસનજી વ્યાખ્યાનમાળાના પ્રથમ ત્રણ વ્યાખ્યાનેને સંક્ષેપ].
- કૃષ્ણવીર દીક્ષિત પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષા, પ્રાચીન, મધ્યકાલીન, અર્વાચીન વ્યવહારની ભાષા વગેરે છે. તે
વ્યવહારની ભાષા વચ્ચે ભેદ, વ્યવહારની ભાષા કરતાં કાવ્યની અને અદ્યતન ગુજરાતી સાહિત્ય, સંસ્કૃત તથા પાશ્ચાત્ય વાણી ઉર્વોતમ શાથી? કાવ્યની વાણી મનુષ્યના સંવિતનું સાહિત્ય, તથા ભાષાશાસ્ત્ર તેમજ વ્યાકરણના ઊંડા અભ્યાસી સંસ્કરણ કરે છે તે શાથી? અને ભાષાવિજ્ઞાન તેમાં શી વિધાન છે. કાન્તિલાલ બળદેવરામ વ્યાસે તા. ૨૪–૧–૧૯૮૩ થી સહાયતા કરે છે વગેરે પ્રશ્નો તેમણે છેડયા. તા. ૨૯-૧-૧૯૮૩ (૨૬મી જાન્યુઆરી બાદ) સુધી રોજ
ભાષાવિજ્ઞાનની મર્યાદા સાંજે મુંબઈ યુનિવર્સિટીના ગુજરાતી વિભાગના વડા છે. રમણલાલ ચી. શાહના અધ્યક્ષપદે યુનિવર્સિટીના
શૈલીવિજ્ઞાન એ ભાષાવિજ્ઞાનની એક અદ્યતન પ્રશાખા પદવીદાન સમારોહ ખંડમાં યુનિવર્સિટી આયોજિત
હોવાનું જણાવીને વકતાએ શૈલીવિજ્ઞાનની વ્યાખ્યા સુનિશ્ચિત ઠકકર વસનજી માધવજી વ્યાખ્યાન શ્રેણીમાં પાંચ વ્યાખ્યાન
કરવાનો પ્રયત્ન, શૈલીનું કાર્યક્ષેત્ર, શૈલી વિજ્ઞાનને એની સાથે આપ્યાં. વ્યાખ્યાન વિષય હતો : “કાવ્યની શૈલી, શૈલીવિજ્ઞાન
સંકળાયેલાં શાસ્ત્ર સાથે સંબંધ, શૈલીવિજ્ઞાનના સૌન્દર્ય અને કાવ્યશાસ્ત્રની દૃષ્ટિ.' પ્રથમ ત્રણ વ્યાખ્યાનને સંક્ષેપ
શાસ્ત્ર સાથેના સંબંધની થયેલી ગવેષણ ભાષાશાસ્ત્ર અને અહીં રજૂ કરવામાં આવે છે. બાકીનાં બે વ્યાખ્યાન
ભાષાશાસ્ત્ર અને શૈલીવિજ્ઞાનને અન્ય સંબંધ વગેરેની ચર્ચા સંક્ષેપ હવે પછી રજૂ થશે.
કરી. તેમણે એવું તારણ રજૂ કર્યું કે ભાષાવિજ્ઞાન કાવ્યની આરંભમાં ડે. રમણલાલ ચી. શાહે વકતાની પ્રતિભાને
શૈલીનું આંતરતત્ત્વ અર્થાત્ મમ પ્રગટ કરવાને અપર્યાપ્ત છે. તથા ભાષા, વ્યાકરણ, અને સંશોધન ક્ષેત્રે તેમણે કરેલા
* ભાષાવિજ્ઞાન શૈલીવિશ્લેષણ માટે સક્ષમ નથી. કાવ્યમાં એવાં મૂલ્યવાન પ્રદાનને પરિચય આપ્યો હતો.
કેટલાંયે તો છે જ્યાં ભાષાવિજ્ઞાન કે શૈલીવિજ્ઞાન છે. કાન્તિલાલ વ્યાસે આ વ્યાખ્યાન આપવા પિતાને પહોંચી શકતું નથી. ભાષાવિજ્ઞાનના એકઠામાં કાવ્યની શૈલી નિમંત્રણ આપવા બદલ મુંબઈ યુનિવર્સિટીને તથા પ્રમુખ- સમાઈ શકતી નથી. કાવ્યના શકય અર્થોમાંથી તેના ઈષ્ટાથ "શ્રીનો આભાર માની પિતાનું પ્રથમ વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું પ્રગટ કરવાનું ભાષાવિજ્ઞાનનું સામર્થ્ય નથી. ‘તેને વિષય હતો: “કાવ્યની શૈલી : ભાષાવિજ્ઞાન અને
નિમ્ન, પ્રશિષ્ટ અને મધ્યમ એમ શૈલીના શૈલીવિજ્ઞાન અનુસાર વિશ્લેષણું”.
• ત્રિવિધ પ્રકાર, પરિમાણુ વાર્થનું અને રસનું એમ પ્રાસ્તાવિક
કવિતાનું દ્વિવિધ સ્વરૂપ આ સર્વની ચર્ચાને અને વકતાએ વકતાએ પ્રથમ પ્રાસ્તાવિક વકતવ્યમાં, અગ્રેદમાં વાણીને કહ્યું: “ભાષાવિજ્ઞાન કાવ્યના કેવળ વાગ્યાથનું જ સ્વરૂપમહિમા કે થયે છે તે માનવ ભાષાનાં મૂળથી માંડીને દર્શન કરાવી શકે. એના રસસ્વરૂપને પ્રગટ કરી આપવાનું પરિવર્તન પામતાં પામતાં તેને સધાયેલે વિકાસ, ભાષાના
એનું સામર્થ્ય નથી.” કાવ્યશૈલીના સ્વરૂપને સ્વાયત્ત સ્વરૂપનું અધ્યયન કયારથી આરંભાયું, ભાષાવિજ્ઞાનની વિવિધ શાસ્ત્રોનાં તના વ્યવસ્થિત સંચજનરૂપ શાસ્ત્ર વર્ણનાત્મક, સ્વરૂપાત્મક અને મનોવિજ્ઞાનમૂલક એમ ત્રિવિધ ગણવાની હિમાયત કરીને વકતાએ શૌલીવૈજ્ઞાનિક કે શાખાઓ અને તેની પેટાશાખાઓ વિશે વિગતે રજૂઆત
લીચે કાવ્યશૈલીના યથાર્થ અવગમન અર્થે કરેલા પ્રયત્નને કરી તેમણે કહ્યું કેઃ “અદ્યતન ભાષાવિજ્ઞાન એની ચરમ બિરદાવ્યું. અને લીચનાં મંતવ્ય વિગતે રજૂ કર્યા. તેને સાર સીમાએ પહોંચ્યું તેમાં સાહિત્યની શૈલીનું સ્વરૂપવિશ્લેષણ આટલે: કાવ્યની રચના એ માત્ર ભાષાને ઉન્મેષ નથી; -એ એક નવોદિત ક્ષેત્ર હતું. પ્રથમ એને સાહિત્ય શૈલીનું કાવ્યની ભાષાના બહિરંગના વર્ણનાત્મક વિશ્લેષણથી કશી નામ આપવામાં આવ્યું. તે પછી વર્તમાનમાં મહત્ત્વની સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી. એને બદલે કાવ્યની ભાષાનું એને શૈલી વિજ્ઞાનનું અભિધાન પ્રાપ્ત થયું. અને એમાંથી નિષ્પન્ન થતા અર્થાદિકનું સ્વરૂપ ભાષાવૈજ્ઞાનિકની '. કવિતાની ભાષાનું વિશ્લેષણ, અધ્યયન, કાવ્યની ભાષા ને દૃષ્ટિએ તપાસવું વધારે ફલદાયી થાય..