Page Text
________________
મ
1. પ્રબુદ્ધ જીવન
નવાગે છે.
- સત્યને પ્રશ્ન યુદ્ધના સમયમાં તેને વધુ કપરી બની જાય છે. આક્રમણ વખતે અને ભારતના વિભાજન વખતે આવા દાખલા છે. અંગ્રેજીમાં એક કહેવત બહુ પ્રચલિત છે. યુદ્ધમાં સૌથી '
જાણવામાં આવતા. લધુમતી કન્યાઓના એક છાત્રાલયની પહેલી હત્યા સત્યની થાય છે. યુદ્ધ દરમિયાન પિતાની અને કન્યાઓ ભાગે તે પહેલાં બહુમતી તેફાની ટોળું પહોંચ્યું. સામા પક્ષની તાકાત વિષે, પિતાની અને સામાની ખુવારી વિષે, છોકરીઓ એકાદ એરડામાં ભરાઈ બેડી છે. બહુમતી કોમને બન્નેની ભૂહરચના અને ચાલ વિષે દરેક પક્ષકાર પિતાના ચેકીદાર એમને બચાવવા ઇચછે છે. એણે શું કરવું? પક્ષને લાભદાયક હોય એ ભ્રમ ઊભું કરવા પ્રયત્ન કરે છે. છોકરીઓ તે જતી રહી એમ કહેવું કે સાચી યુદ્ધ લડવામાં આવા ભ્રમ જરૂરી હોય છે અને એ ભ્રમ વાત કહી દેવી? એ સત્ય કહેવા સાથે. પિતે લડત ભાંગે તે મોટું નુકસાન પણ થાય છે.
લડતે ખપી જાય એમ પણ બની શકે. પણ એમાં છોકરીઓ નેલિયન વિષે એક દષ્ટાંત ઘણી વાર અપાય છે. એક બચી જાય એ તે કઈ અવકાશ જ નથી. સત્યને ખાતર નાનકડી ટેકરીને મથાળે પિતાના શ્વેત અને અઢેલીને પતે શહીદ થઈ શકે. પણ એ એને આશય ખરે? નેપોલિયન નફિકરો ઊી હતે. થોડાક અંગ્રેજ સૈનિકે સામેના
એક માણસને હૃદયરોગનો હુમલો આવેલ છે અને તે રસ્તેથી ટેકરી તરફ આવતા દેખાયા. નેપોલિયન જરાયે ઇસ્પીતાલમાં છે. એને એકને એક દીકરો અકસ્માતમાં મરણ ડર્યા વિના હતા તે બેફિકર ઉભો રહ્યો. એ જોઈને પામ્યા છે એવા ખબર આવ્યા. આ ખબર દર્દીને તે જ ક્ષણે અંગ્રેજ સિપાઈઓને લાગ્યું કે ટેકરીની સામી બાજુએ કહેવા જોઈએ એવું ખરું? સત્ય એનાથી અમુક વખત ગુપ્ત નેપોલિયનનું સૈન્ય હેવું જોઈએ. એટલે અંગ્રેજ સિપાઈઓ રાખવામાં કાઈ દોષ ખરો ? ઘેડા પાછા વાળાને ભાગી ગયા. હકીક્તમાં નેપોલિયન
સામુદાયિક જીવનમાં અમુક હકીકતે ખુલ્લી કરવાથી એકલે જ સૈન્યથી દૂર આવી ગયો હતો. પણ ભ્રમ ભાંગ્યો નહિ
નુકસાન છે એવું કાયદે તે માને છે. તેથી એ વર્તમાનપત્રોને ને એ બચી ગયા. ઘડીભર , માને કે કોઈ કંચ પત્રકાર
ઘણી હકીકત છાપવાની મનાઈ કરે છે. કોમી હુલ્લડની એટલામાં હતા તે નેપોલિયન એકલો ઉભે છે એવું જાહેર કરી ખુવારીમાં કામવાર આંકડા ને છીપવા, બાળ ગુનેગારોનાં નામ દેવાને એનો ધમ ખરો?
ન છાપવાં, બળકારના કિસ્સાઓના ખટલામાં સ્ત્રીનું નામ ન જરાક આગળ ચાલીએ. એક બ્રિટિશ નૌકાકા ફેકલેન્ડ છાપવું એવા એવા નિયમે થતા હોય છે. વર્તમાનપત્રે આવું ભણી જઈ રહ્યો છે. બ્રિટિશ સત્તાવાળાઓએ એવો શ્રમ ઊભો બધું નામઠામ સાથે ન છાપી શકે તે સત્યને ખરેખર કર્યો છે કે કાલે અમુક તાકાતવાળા છે. હકીકતમાં કાલે
દ્રોહ થાય? ઘણા માને છે. બી. બી. સી. ને ખબર પડી ગઈ કે કાફલો નાને - સત્યનું પ્રકાશન કરવામાં મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રશ્ન હોય છે ? છે. એણે એ હકીકત એ જ ક્ષણે પ્રસારિત કરી જ દેવી સત્ય ગમે તે ભોગે પ્રગટ કરવું જ જોઈએ? બીજું, સત્ય
પૂરેપૂરું કહી દેવું જોઈએ? અને ત્રીજું, સત્ય આજે અને હજી આગળ જઈએ. એક દેશના લશ્કરી સત્તાવાળાઓ અત્યારે જ કહી દેવું જોઈએ? બીજા દેશ પર કોઈક કારણે વેર વાળવા અણુબેબ નાખવા
જે સત્ય આપણે પ્રગટ કરવા ઇચ્છતા હોઈએ છીએ તે તલપી રહ્યા છે. પણ એમને વહેમ છે કે એ બીજા દેશ બધી બાજુથી બધી દૃષ્ટિએ જોયેલું સત્ય ભાગ્યે જ હોય છે. પાસે ૫ણુ અણુબેબ છે. આથી તેને ગમે તેટલી ઈચ્છ આખરે તે આપણે આપણી વિવિધ ઈન્દ્રિયો દ્વારા સત્યને જે હોવા છતાં એ દેશ પર અણુબેબ ફેંક્તા અટક્યા છે. પણ રીતે સમજયા હોઈએ તે જ રજુ કરી શકીએ. વ્યવહારમાં આ એ દેશના પિતાના કેઈ ખબરપત્રીને ખબર પડી ગઈ કે એના
સિવાય બીજું કંઇ શક્ય પણ નથી. આપણે એ વિચારવું પડે દેશ પાસે અણુબેબિ નથી. આ હકીકત તરત જ જાહેર કરી છે કે સત્યનું આપણું દર્શન અધુરું ન હોય ? સત્ય સમજ દેવાની એની ફરજ ખરી?
વાનાં આપણું સાધન અધૂરાં કે બેટાં ન હોય ? સત્યને આપણે ઉપરનાં બધાં દૃષ્ટાંતમાં મુદ્દો એટલે જ છે કે પરિણામની આપણી ઇચ્છા પ્રમાણે સમજયા હોઈએ એમ ન બને ? પરવા કર્યા વગર સત્ય જાહેર કરી દેવું એ સમાચારના માધ્યમ
સત્ય આપણું સ્વાર્થ પ્રેરિત દર્શન ન હોય ? અથવા સત્ય માટે વાજબી ગણાય ?
આપણો પ્રામાણિક ભ્રમ ન હોય ? સત્યને આપણે એક ડાંક જુદી જાતનાં દૃષ્ટાંત. એક પ્રખર ગાંધીવાદી નેતા
ખૂણેથી જોયું પણ બીજે ખૂણેથી જોનારને તે જુદું દેખાય એવો જૈનેની વ્યાખ્યાનમાળાઓમાં દષ્ટાંત આપતા કે એક શિકારી
પૂરેપૂરો સંભવ છે. અલબત્ત આમાં આપણે કશો ઉપાય નથી.
પણ આપણું ખંડદર્શનને સત્ય માનીને તેને તક્ષણ અને હરણની પાછળ પડયો હોય, આપણે હરણને જતું જોયું હોય
પરિણામની પરવા સિવાય પ્રગટ કરવાનો આગ્રહ રાખો કેટલે અને શિકારી આપણને પૂછે તે શું કરવું? સત્ય ખેલીને
અંશે રેગ્ય છે? હિંસા થવા દેવી કે અસત્ય ખેલીને હરણની હિંસા થતી અટકાવવી ? પેલા નેતા એમ કહેતા કે આપણે કહેવું કે હું
જ્યારે એક વર્તમાનપત્ર કે સમાચારનું અન્ય માધ્યમ જાણું છું પણ તને નહિ કહું, અથવા એમ કહેવું કે હરણ અમુક બનાવ કે હકીકત તરત પ્રગટ કરવાનો અગ્રિહ રાખે છે, આ રસ્તે ગયું છે પણ તું એ રસ્તે નહિ જઈ શકે. પહેલાં મને ત્યારે એ હંમેશાં સત્ય માટે જ આગ્રહ હોય છે એવું કહી મારીને જ તું હરણની પાછળ જઈ શકીશ. સંભવ છે કે આ શકાય તેમ નથી. વર્તમાનપત્રો અને અન્ય માધ્યમોને સત્ય કરતાંય અને રીતે હરણ કદાચ નહિ બચે. શિકારીને માર્ગે
પિતાની ઇમેજની, પિતાની હોંશિયારીની, બીજાએ ન મેળવ્યા ચડાવીને હરણને વધુ ચોકકસપણે બચાવી શકાય. . , તે સમાચાર પિતે મેળવ્યા તેવા દાવાની વધુ ચિંતા , હોય છે
એથી વધુ ખરાબ દાખલ. જાપાનનાં ચીન ઉપરના વતું માપત્રની પરિભાષામાં કહીએ.-તે પત્રકારને સત્ય કરતાં
જે
છે એ જ રીતે આ
| SR No. | 525967 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1982 Year 45 Ank 17 to 24 and Year 46 Ank 01 to 17 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 246 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 28 MB |