Page Text
________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧-૫-૮૧ તેમાં મતાગ્રહને અવકાશ નથી. મારો ધર્મ જ સાચો છે, મારા દેવ જ સાચા દેવ છે એ આગ્રહ પણ નથી.
જ પસંદગી કરો નહિ , પણ આવી સમદષ્ટિ હોય ત્યાં હંમેશાં સત્ય લાધે છે એમ નથી
જે રીતે તમે આનંદની પળને હાંકી નથી કાઢતા, તેમ માની ભૂલ પણ થાય છે, પણ ઠોકર વાગે એટલે ભૂલ સ્વીકારે છે, પાછા
દુ:ખનાં સમયમાં પીડાનો વિરોધ કર્યા વગર જીવવું જોઈએ તો ફરે છે, ફરી સત્યની ખેજ કરે છે. મમત્વ નથી. આવી દષ્ટિને
તમારે કોઈ પસંદગી ન રાખવી જોઈએ કે તમને આનંદ કરી હતી બીજી રીતે કહેવું હોય તે અનેકાન્ત કહીએ. પણ અનેકાન્તને
મળે દુ:ખ નહીં જ. દુ:ખ આવે ત્યારે વિરોધ કરવાની વૃત્તિ અર્થ એમ નથી કે દઢ અથવા સ્પષ્ટ અભિપ્રાય નથી. જે સમયે
રાખવી એ છટકબારી છે. નાસીપાસ વૃત્તિ બરોબર નથી " પોતાને જે સત્ય લાગે તેને સ્વીકારે, વળગી રહે તે પ્રમાણે વર્તન
વિરોધ કરતી વખતે તમે આશા સેવે છે કે મને આનંદ કરે. એટલું જ કે પોતે કહે છે તે જ સત્ય છે, એવો આગ્રહ ન
મળશે પણ ખરેખર તે આશા રાખીને તમે નિરાશાને નિમંત્રણ રાખે. પણ અનેકાન્ત, સંશયવાદ નથી. એટલે કે, શું સત્ય છે અને
છો. નિરાશાની શકયતા ઊભી કરે છે. એનાં કરતાં શું શું નથી, એવી સતત અથવા કાયમ સંશયાત્મક વૃત્તિ ન હોય.
કામ દુ:ખ સાથે જ સરળતાથી જીવી નથી લેતા. બુદ્ધિ નિશ્ચયાત્મક હોય પણ દુરાગ્રહી ન હોય. બીજા કહે છે તેમાં તમને ખબર છે મિત્રો, કશાક સાથે રહેવું, કશાકને અનુભવીને તે સત્ય હશે પણ તેની પ્રતીતિ મને ન થાય, ત્યાં સુધી મને જે જીવવું તેને એ તેના પ્રેમમાં રહેવું થાય છે. તમારી નાનકડી સત્ય લાગે છે તેને વળગી રહેવું રહ્યું. એ પણ સત્ય નથી એમ રૂમમાં કોઈ પક્ષી ઉડતું આવીને બેસે તેને તમે ઉડાડી ન મૂકે. કા માની સંશયાત્મક ન રહેવું.
તેનો વિરોધ ન કરે. પરંતુ તમે તેને જો તમારી સાથે એને રાખે છે સમ્યક દષ્ટિનું બીજું લક્ષણ છે કે તેમાં રાગદ્વેષ કે કપાય એછો
તે છેડા સમયમાં જ પક્ષની પ્રત્યે પ્રેમ કેળવાશે. પછી એ પંખી મિક
ઉડી જશે તો તમને નહીં ગમે એ તમારી સાથે જ રહે તેમ તમે હોય. સંદતર અભાવ હોય ત્યાં તો સત્ય દર્શન છે. પણ સમ્પર્ક
ઈચછશે. તેવું જ વ્યકિત માટે છે. જ્યારે તમે કોઈ વ્યકિતને શાહ દષ્ટિમાં પણ રાગદ્રષની મંદતા અને ક્રમશ : વધતી મંદતા હોય, રાગ
છા ત્યારે તમને એની સાથે ને સાથે રહેવાનું મન થાય છે, કેમ દ્વેષ છે ત્યાં સમ્યક્દષ્ટિ નથી. ત્યાં દુરાગ્રહ અને મમત્વ છે.
બરાબર ને? તે જ રીતે કોઈપણ વ્યકિત પીડા સાથે જીવી શકે આવી સમદષ્ટિ હોય ત્યારે સ્વભાવિક રીતે સમ્યકજ્ઞાન પ્રકટે છે એવું બિલકુલ જરૂરી નથી કે પીડાનાં સમયે તે ઉદાસ, ગમગીન અને સમ્યક્ ચારિત્ર્ય વિકસે. પણ એથી ઊલટું પણ સાર છે. સમ્યક હોય. જ્યારે તે પોતાનાં દર્દને તાદશ્ય કરે, જ્યારે તે દુ:ખના કારણને ચારિત્રય હોય તે સમકાન અને સમદષ્ટિ ખીલે. આ ત્રણે સ્પષ્ટ રીતે ઉપસાવે જ્યારે તે કદી પીડાને વિરોધ કરવાની કોશિશ પરસ્પરને અસર કરે છે, એકબીજાના વિકાસમાં સહાયભૂત ન કરે જ્યારે તે પીડાના બળને અનુભવે, તેની ઉત્કટતા અનુભવે થાય છે. પિતાને સમદષ્ટિ છે કે નહિ તેની પિતાને ખબર પણ અને પીડાનું તકલાદી પારું પણ જાણે એટલે કે આ દુ:ખ સામે ન હોય. પણ સમ્યક્રચારિત્ર્ય હોય, સ્વાર્થને અભાવ અથવા મંદતા તમે કશું કરી શકવાને અસમર્થ છો એમ સરખી રીતે સમજી લે છે તે હેય, મૈત્રી, કરૂણા, મુદિતા, પ્રમોદ વગેરે ગુણો હોય અથવા તે તે કોઈ વ્યકિત દુ:ખમાં ગમગીન ન રહે. આખરે કાંઈ નહીં તો માટેને પુર પાર્થ હોય તો સમદષ્ટિ, સત્યની અભિરૂચિ આપેઆપ. તમે એ વાત યાદ કરે કે અતિ આનંદ આવતી પળાને તમે કોઈ, આવે છે.
રીતે સુધારવા નથી માંગતા, તમે એ પળને એની રીતે વહેવા ,
દો છે. તમને જે પળોમાં આનંદની મળે છે તે સમય તમને બહુ પણ પાયાને પ્રશ્ન એ છે કે સત્યની અભિરુચિ, સત્યની જીજ્ઞાસા કેવી રીતે જાગે? સ્વાર્થ અને મોહથી એટલા ઘેરાયેલા છીએ કે સત્યનું
ગમે છે બરોબર તેવી જ રીતે દુ:ખની સાથે જીવવું એટલે દુ:ખને
પણ પ્રેમ કરવો. પરંતુ હા, દુ:ખ સાથે પ્રેમ કરતાં શીખવા માટે છે. દર્શન તો એક બાજુ ૨હતું પણ સત્યની અભીપ્સા પણ નથી અને
ઘણી શકિત, ઘણી સમજણ જોઈએ છે તમારે સતત તમારા મનની રાગદ્વેષમાં ડૂબેલા હોઈએ છીએ. સત્યની અભિર ચિ જાગવા
ચોકી કરવી પડે છે. તમારે ખ્યાલ રાખવો પડે છે. કયાંક તમારું કોઈ વિશિષ્ટ કારણ આપી શકાતું નથી. કેટલાકને સ્વાભાવિક હોય છે, કેટલાકને કઈ નિમિત્તથી, સંતસમાગમથી, સતવાંચનથી
મન દુ:ખમાંથી છટકવા તે નથી માગતું ને? પીડાને ઝટ દઈ ઢાંકી ?
કાઢવા તે નથી માગતું ને? કારણ કે દુ:ખથી છટકવું ગજબનું જાગે છે. જાગ્યા પછી એ વૃત્તિ ટકી રહે એ પણ નિશ્ચિત નથી.
સહેલું છે. સાવ સહેલું છે. કેઈ નશીલે દવા લેવા માંડે કે કોઈ તેને માટે પ્રયત્ન કરવો પડે છે. જાગ્રત રહેવું પડે છે. એવો પ્રયત્ન
પુસ્તક વાંચવા મંડી પડે. કોઈ ગપ્પાં મારી એ રામને હટાવવા કરવાનું મન થાય, જાગૃતિ રહે તે સદભાગ્ય છે.
'
કોશિશ કરે. પરંતુ દોસ્તો, સુખ કે દુ:ખ સાથે સંપૂર્ણ રીતે જીવવું, સંત્યોનોરિંત જ ધર્મ: સત્યથી પર એવો કોઈ ધર્મ નથી. સમાન મને જીવવું અઘરું છે. એના માટે સર્તક મન જોઈએ છે. સત્ય એ જ ધર્મ છે એવી પ્રતીતિ કે શ્રદ્ધા હોય તે સત્યની અભિ
અને જ્યારે તમારું મન સતર્ક હોય છે ત્યારે એ એની મેળે યોગ્ય
દુ:ખના સમય દરમ્યાન યોગ્ય પગલાં જ લેશે. અથવા તે એમાં રૂચિ રહે અને વધારે તીવ્ર થાય. સત્યમેવ જયતે, સત્યને જ જય થાય
કહો કે આપણે દુ:ખની સાથે જ પ્રેમપૂર્વક રહેતાં શીખી ગયાં હશે છે, અસત્યને કોઈ દિવસ નહિ એવી શ્રદ્ધા હોય તો સત્યની અભિરુચિ તેથી દુ:ખને હટાવવા કોઈ પગલું નહી લેવાનો મન નિર્ણય કરશે. રહે. હિરાણમયે ન સરયસ્થવૃત્તમ્ મુહમ્, સત્યનું મુખ સેનાના
જે. કૃષ્ણમૂર્તિ પાત્રથી ઢંકાયેલું છે. તે સોનાનું પાત્ર એટલે જગતની માયા; ધન,
- ભૂલ સુધાર લક્ષમી, સંપત્તિ, સત્તા, કીતિને મેહ.
ગતાંકમાં “દસ દસ વર્ષે ” કાવ્યમાં દસમી લીટીમાં સમદષ્ટિ ન હોય તે સાચે સદાચાર સંભવ નથી. દેખાવ
“તમારા તૃપ્ત પદ્ધતિના રણકાર” છપાયું છે, તેમાં માત્ર હેય. સમ્યક્દષ્ટિમાં નમ્રતા હોય. અહંકાર, સમ્યક્દષ્ટિને
“પદ્ધતિ”ને બદલે “પદધ્વનિ” એમ વાંચવું. - દુશ્મન છે. વિચાર શુદ્ધિ વિના, વાણી કે વર્તનમાં શુદ્ધિ આવે નહિ વિચાર શુદ્ધિ એટલે સમદષ્ટિ. તેમાં સતત શોધન છે, ખેજ છે,
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ આત્મ નિરીક્ષણ છે. સમ્યક દષ્ટિ હોય તે આસકિત છૂટી જાય છે. સમ્યફદષ્ટિ હોય તો આપોઆપ સાધનશુદ્ધિ આવે છે. અશુદ્ધ
અભ્યાસ વર્તુળ સાધન, મેહ કે આસકિતનું પરિણામ છે. સામ્યદષ્ટિથી બુદ્ધિમાં વકતા : શ્રી હરજીવન થાનકી નિર્મળતા હોય છે માટે, સદાચારનો પાયો, સમ્યક્દષ્ટિ, સત્યની
વિષય: જીવન વિશેનું ચિંતન અભિરૂચિ, સત્યની જીજ્ઞાસા છે. તેથી સમ્યક્ દર્શનને પ્રથમ સ્થાન
સમય: તા. ૬-૫-૮૧ બુધવાર સાંજે ૬-૧૫ વાગે |.
સ્થળ : પરમાનંદ કાપડિયા સભાગૃહ આપ્યું છે.
સૌ મિત્રોને સમયસર ઉપસ્થિત થવા વિનંતિ - આ તાત્વિક ચર્ચા નથી. મેં જે કાંઈ વિચાર્યું છે. અહ૫ અનુભવે જાણ્યું છે તેને સાદી ભાષામાં મૂકવા પ્રયત્ન કર્યો છે.
સુબોધભાઈ એમ. શાહ, કન્વીનર. ૨૪–૪–૮૧
| SR No. | 525966 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1981 Year 44 Ank 17 to 24 and Year 45 Ank 01 to 16 - Ank 013 is not Available |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 26 MB |