Page Text
________________
તા. ૧-૯-૮૧
- પ્રબુદ્ધ જીવન
*
5
આવા સાહિત્યથી મન-હૃદય ભરાતું નથી...
] કાન્તિ ભટ્ટ
માટે બિલકુલ બેદરકાર હોય છે. સંવાદો સાવ નિપ્રાણ હોય છે. ૫૧ન્સેસ ડેઈઝી” નામની અંગ્રેજી ભાષાની નવલકથા
પાત્રાલેખનમાં ધડો હોતો નથી. અરે પાત્રાલેખન જેવું જ કંઈ માટે તેની લેખિકાએ હજી એક લીટી પણ લખી નહોતી ત્યાં જ
લાગતું નથી. સાવ રેઢિયાળ શૈલીથી બધા જ લખે છે.” તેને પ્રકાશક તરફ્લી રૂ. ૩૨ લાખની રકમને ચેક લેખિકા
ઉપરના શબ્દ ઘણા સખત છે. એ શબ્દો આપણા ગુજરાતી શ્રીમતી જડીથ ક્રાન્ટઝને મળી ગયો હતો. લેખિકાએ માત્ર ૨૯
વાર્તાકારોને લાગુ પડે છે પણ એ કોને લાગુ પાડવા? દસ વર્ષમાં લીટીમાં આ નવલકથાનો સારાંશ લખી આપ્યો હતો. અમેરિકાની
ગુજરાતી ભાષામાં કોઈ નવો નવલકથાકાર પેદા થયો છે, તેને આ વાત છે. તેનાથી અમેરિકન અને ઈંગ્લીશ સાહિત્યકારો હેબતાઈ
પેદા થવાની તક છે ખરી? રવિવારની સાપ્તાહિક પૂર્તિઓ ગયા હતા કારણ કે તે પછી “પ્રિન્સેસ ડેઈઝી ”ને પેપરબેકની
અને રંગીન સાપ્તાહિકોમાં ધારાવાહિક નવલકથા દ્વારા જ વાર્તાકાર " આવૃત્તિમાં પ્રગટ કરવાના રૂા. ર કરોડ લેવામાં આવ્યા હતા. એક
બહાર આવી શકે છે. એ માટેનું ક્ષેત્ર બહુ મર્યાદિત છે અને . અમેરિકન ઉદ્યોગપતિ આ પુસ્તક ખરીદવા ગયો ત્યારે તેને દુકાનદારે
તમે આજુબાજુ નજર ફેરવો તે. હરકિસન મહેતા, વિઠ્ઠલ પંડયા, પૂછયું “પ્રિન્સેસ ડેઈઝી” શું કામ ખરીદો છો ? ત્યારે તેણે કહ્યું,
સારંગ બારોટ, મહમ્મદ માંકડ, શિવકુમાર જોષી, ચંદ્રકાન્ત બક્ષી “એક પ્રકાશકે રૂા. શા કોડ આપ્યા છે તે તે શું કામ આપ્યા
એવા ગણ્યાગાંઠયા નામે સામે આવશે. સપ્તાહના હપ્તામાં દરેક છે તે જોવા માટે હું એ પુસ્તક ખરીદું છું!” .
વખતે આવતા અંકની આતુરતાપૂર્વક રાહ જોવાય તે પ્રકારનું - અમેરિકામાં, બ્રિટનમાં અને ભારતમાં આ પ્રકારની નવલકથાઓ
વસ્તુ વાર્તામાં ગોઠવવું તેવી વૃત્તિ તંત્રીની રહે છે. તંત્રી દબાણ ખપે છે. તેમાં સાહિત્ય કે કલાનું કોઈ તત્ત્વ હોતું નથી. કાણ
પણ કરતા હોય છે. વાર્તાકાર પણ તંત્રીને અને વાચકને ખુશ માટે ચટકો આપી જાય તેવા આ પુસ્તકોને હવે અમેરિકામાં
રાખવા આ પ્રકારે દરેક રીતે કંઈક રાહ જોવાય એવું તત્ત્વ ‘બુકસ’ નહી, પણ ‘ઉકસ’ (ooks)ના નામથી ઓળખવામાં આવે
ઉમેરવાની ચિંતામાં હોય છે. ઘણા તંત્રીઓ તે “વાર્તા બરાબર છે. પુસ્તકો પણ એક કોમોડિટી એટલે કે બજારું ચીજ બની ગયાં
જામતી નથી” એમ કહીને વાર્તાકાર પાસે વાર્તાને લાંબી-ટૂંકી છે. પુસ્તક પ્રગટ થાય એટલે રૂ. ૩૨ લાખ એડવાન્સમાં આપ્યા
કરાવે છે, અગર તો તેને કંઈ વધુ મેણદાર બનાવવા કહે છે. રોટલી હેય તેથી બીજા રૂા. ૮ લાખ જાહેરાત ઉપર ખર્ચ થાય. તે પછી
શેકાતી શેકાતી સગડી ઉપરથી જ અડધી ખવાતી હોય છે અને તે પુરતક ઉપરથી ફિલ્મીવાર્તા લખાય. તેના ઉપરથી ટેલિવિઝન
સગડી ઉપર અડધી રોટલીનું બટકું શેકતી ગૃહિણી જેવી લાચાર માટેની સ્ક્રીપ્ટ લખાય અને બસ પછી એને ઉત્તરોત્તર વ્યાપ
દેખાય તે વાર્તાકાર લાચાર દેખાય છે. આવી હાલતમાં ઘણી ચાલે. એ પવન ગુજરાતી સાહિ સુધી આવ્યા છે. “તમારી
વાર્તાઓનું રાંધણું થતું હોય છે અને વાચકોને ખૂબ ભૂખ લાગી વાર્તા ઉપરથી તે ફિલમ ઉતારી શકાય." એમ કોઈ લેખકને આપણે
હોય છે એટલે આ વર્ણકાંકરિયું ભોજન તે કરતો પણ હોય છે. કહીએ તો તેને અપમાન નહીં લાગે. તે ખુશ થશે.' એક બાજુ લંડન ટાઈમ્સના લીટરરી એડિટર અંગ્રેજી
લેખક હોવું અને ભૂખે મરવું તે એક ગૌરવ ગણાતું હતું, ભાષાને કોઈ નવ નવલકથાકાર પેદા થયો નથી એને અફસોસ
પણ હવે લેખકને ગરીબ રહેવું પોસાતું નથી. લેખક પણ ફાઈવ સ્ટાર કરે છે. શ્રી ઈયાન ટ્રેવીન લખે છે કે “કોઈ પણ ૮૦ જેટલા
હોટલનું જીવન જીવવા ઉત્સુક બન્યો છે. ઓબેરોન વાઘ નામને નવલકથાકારને પૂછો કે અમેરિકાના કોઈ સાહિત્યકાર કે સમાચકને
બ્રિટિશ નવલક્થાકાર કહે છે કે તેની એક નવલકથા માટે તેને પૂછો કે છેલ્લા ૧૦ વર્ષમાં અંગ્રેજી નવલને ક્ષેત્રે શું હાલત પ્રવર્તે
કઈ અમેરિકન પ્રકાશક મંળ્યો જ નહિ કારણ કે તેને કલાતત્વવાળી છે? તે લગભગ મોટાભાગના લોકો અંગ્રેજી નવલકથાના સ્વરૂપ
ગંભીર, નવલકથા ગમી નહીં. તેની નવલકથા ફકત ૧૦૦૦૦ વિષે ચિતાને લાગણી વ્યકત કરશે. “પ્રબુદ્ધ જીવન” જેવા સામયિકમાં
ઉપજાવી શકી. (ગુજરાતી નવલકથાકારને આટલી રકમ મળે તે અંગ્રેજી નવલ રાહિત્યની હું ચર્ચા કરું છું તેનું કારણ એ છે કે
તે ધન્ય થઈ જાય) ઓબેરોન વાઘ કહે છે, “ચાર બાળકોના કુટુંબઆ સામયિકના મેટા ભાગના વાચકોનું વાંચન સંગ્રેજી પુસ્તકોનું
વાળા મારા લેખક તરીકેની વ્યકિતને આટલી રકમમાં પૂરું ન થાય હોય છે. વાર્તા સાહિત્યને રસ પણ અંગ્રેજીમાંથી જ મેળવે છે એટલે મારે પત્રકારિત્વ કરવું પડતું અને તેની સનસનાટીવાળી અને જે ગુજરાતી સાહિત્ય વાંચતા હોય તેમને તો સારી રીતે ખબરો અને પુસ્તકમાંથી મને વર્ષે રૂ. ૪ લાખ મળે છે.” ખબર છે કે ગુજરાતીના નવલકથા-સાહિત્યની શું હાલત છે. ' હું પત્રકાર નહોતે બન્યો અને ટૂંકી વાર્તાઓ લખીને ગ્નિલે એમીસ જેવા નવલકથાકારે અંગ્રેજી વાર્તા સાહિત્યની સ્થિતિ “નવનીત', ‘સમર્પણ” અને “સંસાર” વગેરે મેગેઝિનમાં આપતો વિશે કહેલું: “અંગ્રેજી વાર્તા-સાહિત્યની સ્થિતિ ખરાબ નથી. હતો ત્યારે તેના પુરસ્કારના વાર્તાદીઠ રૂા. ૫ થી ૧૫ મળતા હતા. કવિતાની હાલત કરતાં તો સારી છે. પશ્ચિમના સાહિત્યના સ્વરૂપમાં એક સાપ્તાહિકના તંત્રીએ મને કહ્યું, “વાર્તાઓથી પેટ નહીં નવલકથાનું સ્વરૂપ હજી લાંબુ જીવે તેવી આશા છે. પરંતુ હાલત ભરાય. પ્રાસંગિક અને ઊંડી તપાસવાળા લેખ લખે.” એ વાત બહુ સારી પણ નથી. ખાસ કરીને કોઈ આશાસ્પદ ગણી શકાય સાચી છે. આવા લેખાથી પેટ ભરાય છે, પણ તેનાથી મન ભરાતું તેવા યુવાન નવલક્થાકાર હજી પેદા થયા નથી. ૧૯૩૮ સુધીના નથી. પાકિસ્તાનના અણુવિજ્ઞાની શ્રી અબ્દુસ સલામ મુંબઈ આવ્યા દાયકાને જુઓ. ત્યારે એવલીન વોઇ, એન્થની પિવેલ, ક્રિસ્ટોફર ત્યારે મારે તેમને મળવું હતું, પણ જે સાપ્તાહિકના પુરસ્કારથી ઈશરવૂડ, શૈકામ ગ્રીન જેવા વાર્તાકારો મળ્યા છે. મને નથી લાગતું માર પેટ ભરાય છે તેને માટે મારે ડીસ્કોથેકના લેખ માટે મુંબઈના કે ૧૯૦ના દાયકામાં ૪૦ વર્ષની નીચેના કોઈ આવા ખમીરવાળા નાચઘરોની મુલાકાત લેવાની હતી! હું નવલકથાકાર નથી કે ગંભીર વાર્તાકારો પેદા થયા હોય અને જે કહેવાતા વાર્તાકાર છે તેની સાહિત્યનો સર્જક નથી. છતાં આ દાખલો આપીને શું કહેવા નવલક્થાઓમાં હું ડોકિયું કરું છું ત્યારે મારું માથું ફરી જાય છે. માગું છું કે ઘણા વાર્તાકાર, કવિઓ કે સાહિત્યકારે જે પેટ ભરવા આ યુવાન નવલકથાકારો એકદમ શિથિલ કલમથી લખે છે. શૈલી માટે તંત્રી, ઉપતંત્રી કે જાહેર સંપર્ક અધિકારીની નોકરી સ્વીકારી
| SR No. | 525966 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1981 Year 44 Ank 17 to 24 and Year 45 Ank 01 to 16 - Ank 013 is not Available |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 26 MB |