Prabuddha Jivan 1980 Year 42 Ank 17 to 24 and Year 43 Ank 01 to 16

SR No.: 525965
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1980
Total Pages: 230
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 27 MB

Page 67

Regd. No. MH. By South 54 Licence No. : 37
પ્રબુદ્ધ જૈનનું નવસંસ્કરણ વર્ષ ૪૨ : અંક : રજૂ
પ્રબુદ્ધ જીવન
મુંબઈ, ૧૬ એપ્રિલ, ૧૯૮૦ બુધવાર શર્ષિક લવાજમ રૂ. ૧૫, પરદેશ માટે શિલિંગ : ૫
મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું પાક્ષિક મુખપત્ર
છુટક નકલ રૂ. ૭પ
તંત્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ - પ્રેમ
વિગેરે ઘણાં કારણે આપવામાં આવ્યા છે. મણિલાલની પોતાની આ વિઘણ ઉપર મને લખતો જોઈ ઘણાને સકારણ આશ્ચર્ય -નૈતિક દરિદ્રતા ન હોત તે આ કોઈ કારણ તેમને આટલી અધોગતિઅને મારા જ્ઞાનને કે અનુભવને આ વિષય નથી. પણ હમણાં એ લઈ જઈ શકતે નહિ. આનંદશંકર ભાઈએ કહ્યું છે : બે પુસ્તકો વાંચ્યા તે ઉપરથી સારી પેઠે વિચારમાં પડશે તેથી
પ્રિય વાચક, કથાના નાયકની નૈતિક નબળાઈ જઈ તમને આ લખવા પ્રેરાયો છું. એક પુસ્તક મણિલાલ નભુભાઈ ત્રિવેદીનું
તિરસ્કાર ઊપજે તો ખાતરી રાખજો કે ચો તિરસ્કાર એ નાયકના માત્મવૃતાંત અને બીજું મૈત્રેયીદેવીનું ‘ન હન્યતે બને પુસ્તકો
આત્મ તિરરકાર કરતા વધે એમ નથી અને તિરસ્કારને બદલે દયાથી વાંચી એક વાત સ્પષ્ટ થઈ, કે માણસનું મન અકળ છે. આત્મ
અને દયા કરતાં પણ ઉદાર ક્ષમાથી અને કામ કરતાં પણ મનુષ્ય વૃતાંત વાંચી ઉડે ખેદ થયું. ‘ન હન્યતે” વાંચી પ્રસન્નતા અનુભવી
તરીકેના સમભાવથી આ ચિત્ર તરફ જોતા થઈશું તે આપણે સાથે છેડો ખેદ થયે. આત્મવૃતાત પ્રકટ ન થયું હોત તે સારું
આત્મા ખરેખર એક ભૂમિકા ઉત્તિને માર્ગે ચડશે.' હતું, છેવટ કાંઈ ગુમાવવાનું ન હતું, સિવાય કે એક મહાન વિદ્વાન ગામાતી વ્યકિતની નૈતિક નિર્બળતા કેટલી બધી હતી તે જાણવા મળ્યું. - મણિલાલને ન્યાય તોળવાને પ્રસંગ નથી. જે છે તે સમજવા બીજું પુસ્તક પ્રકટ થયું તે સારું થયું, તે પણ આતમવૃતાન્ત છે. જેવું છે. આટલી બધી પ્રતિકૂળતાઓ છતાં, ઘણાં ગ્રન્થ લખ્યા પ્રેમ કેટલે અદય અને અમર છે તે જાણવા મળ્યું.
અને સાહિત્ય સર્જન કર્યું. પણ પ્રેમને નામે કેવા માટે અનર્થ થાય " રા અને પુસ્તકોનું વિવેચન લખવા હું નથી બેઠા, મારી છે તે કહેવું પડે. પાંડિત્ય કે વિદ્રા માણરાને ચારિત્ર્ય આપતી નથી. ગજા બહારની એ વાત છે.
પણ ચારિત્ર્ય ન હોય ત્યાં પણ એટલું પાંડિત્ય હોય તે માનવ મનની મોટી પ્રથમ મણિલાલના આત્મવૃતાન્ત વિશે. મણિલાલ ૧૯ મી.
સમસ્યા છે. છતાં હું માનું છું કે ચારિત્ર્યહીનતા હોય તે નિર્મળ બુદ્ધિ
હતી નથી અને તેવા લખાણમાં શુદ્ધતા હૈબાને સંભવ ઓછો છે. સદીના ગુજરાતના પ્રખર વિદ્વાન, શંકર વેદોનના અભ્યાસી,
કાંઈક વિકૃતિ હોય છે, સંસ્કૃતના મહાન પંડિત અને ભારતીય દર્શનશાસ્ત્રના વિદ્વાન તરીકે આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પામેલા. ૧૮૫૮ માં જન્મ, અને ૪
મણિલાલનું વ્યકિતત્વ આકર્ષક હતું. સ્ત્રીઓ આકર્ષતી એટલું વર્ષની વયે ૧૮૯૮ માં અવસાન. તેમણે પોતાનું આત્મવૃતાન્ત જ નહિ, તેમની બુદ્ધિ પ્રતિભાથી કલાપી, કાન્ત, આનંદશંકર
લખી, આનંદશંકર ધ્રુવને પેલું. આનંદશંકરભાઈએ તે પ્રક્ટ ભાઈ, મનસુખરામ સૂર્યરામ ત્રિપાઠી, જેવા ઘણાં વિદ્વાને પણ છે , ને કર્યું. દબાણ થતાં તેમાં કેટલાક ભાગ કટકે કટકે પ્રકટ કર્યો.
આકર્ષાયા હંતા. છે કે તાજેતરમાં તે પૂરું પ્રક્ટ થયું છે. મણિલાલના પુસ્તકો વાંચીએ
- આત્મવૃતાન્તમાં કેટલીક Vulgarity જોવા મળે છે તે કરવા . તે તેમના પ્રત્યે ખૂબ આદર થાય, મણિલાલને બ્રહ્મનિષ્ઠનું વિશેષણ રઅપાતું. આત્મવૃતાન્ત વાંરયા પછી બે મણિલાલ જોવા મળે છે.
આવા વિદ્વાનમાં કેમ સંભવે તેનું આશ્ચર્ય થાય છે. સાચી સંસ્કારિતાને ઠાકરે કહ્યું છે તેમ ઊંચે પર્વત અને ઊંડી ખીણ – મણિલાલ
અભાવ લાગે, મણિલાલે આત્મવૃતાન્ત પ્રકટ કરવાના ઈરાદે લખ્યું
છે, તેથી તેમની સત્યપરાયણત ૨ાને નીડરતા પણ લાગે. છતાં લખ્યું છે; “ધર્મ અને પ્રેમ છે મારાં મુખ્ય માનસિક ચિંતન હતા ને
તેમાં કાંઈક અહંકાર પણ હોય તે અસંભવ નથી. આવી આત્મ
કથા લખાઈ ન હોત કે પ્રકટ થઈ ન હોત તો કાંઈ નુકસાન તેની પાછળ હું ભમતું. મારા વિચારોની પરંપરામાં મેં પરિણામે
ન હતું એમ લાગે, સિવાય કે માનસશાસ્ત્રોને માનવ મનને કોયડા પ્રેમ અને માથા (ધર્મ) એકરૂપ ગદવ કાઢયા હતા.”
જાણવાની એક તક મળી અને એક દેહમાં બે વ્યકિતની રામઆત્મવૃતાન્ત વાંચતા જણાય છે કે મણિલાલના જીવનમાં સ્થાને ઉકેલ શોધવા સાહિત્ય મળ્યું. ન હતે સાચે પ્રેમ કે ન હતો સાચે ધર્મ–અગાધ પાંડિત્ય હતું. દર્શનશાસ્ત્ર ઉપર વિદ્વત્તાપૂર્ણ ગ્રન્થ લખ્યા છે. મણિલાલ જેને
મૈત્રેયીદેવીનું પુસ્તક સર્વથા જુદા પ્રકારનું છે. આ પુસ્તકને પ્રેમ કહે છે તે હતી નરી કામવાસના. ૧૮૭૬-૭૭ માં એલફી
સાર આપ અશક્ય છે. ભાષાની પ્રસાદી અને ભાષાનો વૈભવ સ્ટન કોલેજમાં અભ્યાસ કરતા ત્યારે વેશ્યાગમન કર્યું અને સીફી
રવીન્દ્રનાથની યાદ આપે, મૈત્રેયી દેવી પરમં રવીન્દ્ર ભકત છે. રવીન્દ્ર લીસને જીવલેણ રોગ લાગુ પડશે.
નાથના નિઃના પરિચયમાં હતા અને તેમના વિશે ત્રણચાર પુસ્તકો
લખ્યા છે, માનવ મનના ગૂઢ, પરરપરવિરોધી, ઘડી ઘડી પલટાતા, શાળાના ઈન્સ્પેકટર થયા ત્યારે શિક્ષિકારો સાથે વ્યભિ- ભાવનું સૂમ વિશ્લેષણ અને નિરૂપણથી કેઈ પણ મનોવૈજ્ઞાનિચારમાં પડ્યા. એક શિષ્ય પૈતાની પત્ની ગુરુને સમર્પણ કરી. કને બોધપાઠ આપે એવું આ પુરતક છે. મૈત્રેયી દેવી - મૂળમાં નામ
તે પણ છે. મારી આપી છેd
yતા, હાત છે. ૬ વર્ષની ઉમર છે. પતિ, પુત્ર પુત્રીઓ, કોને કીટોણી સોંભાડ સંસાર છે. કણિતી છે. ૧૬
અંત સુધી તેમના શબ્દોમાં કહું તે કુતર પs, ર ભટકતા રહ્યા, એમના કહેવા પ્રમાણે પ્રેમની શોધમાં. મણિલાલનું વર્ષની ઉંમરે તેમને કાવ્યસંગ્રહ રવીન્દ્રનાથની પસતાવતી સાથે શરીર રોગથી ભરપૂર હતું, છતાં કામવાસના ઉપર લેશ માત્ર પણ * પ્રકટ થયો હતે. સમાજસેવિકા છે. ૧૯૭૧ ના બંગલા દેશના કાબુ ને રાખે.
યુદ્ધ સમયે તનતોડ સેવા આપી હતી. સન્માનિત સન્નારી છે. મણિલાલનું જીવનચરિત્ર લખનાર તથા આત્મવૃતાન્ત આ પુસ્તકના વિષયના પરિચય માટે માત્ર થોડી હકીકત પ્રક્ટ કરનાર ધીરુભાઈ ઠાકરે તથા આત્મવૃતાતની પ્રસ્તાવના
Bare facts આપું છું. - વેલાર શી અનંતરાય રાવળે મણિલાલને કાંઈક બચાવ કરવા
- -: hભી સેવાથી..
| વિશ્વવિખ્યાત તત્ત્વજ્ઞાની પિતા સુરેન્દ્રનાથ દાસગુપ્તાના
*---- .....1_12_uપ્રેવર માનવાવાળી,