Prabuddha Jivan 1980 Year 42 Ank 17 to 24 and Year 43 Ank 01 to 16

SR No.: 525965
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1980
Total Pages: 230
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 27 MB

Page 34

તા. ૧૬-૨-૮૦
૧૯૧
નાયોર્કમાં વસતા પરીકોના મૂળ વાસીઓનું યાંકીપણું ઈલીચથી સહન થતું નહોતું. તેણે પોર્ટોરાકના વાસીઓનું સંમેલન બેલા . તેણે કોઈ પત્રકાર પરિષદ ભરી નહિ. પુયોર્કની પોલીસે બંદોબસ્ત કર્યો નહિ. તેમને હતું કે આ દુબળી પાતળા માનવનું સાંભળવા કોણ આવશે. છતાં ૮૦૦૦ માણસે આવશે એવી ધારણા હતી પણ ૩૫૦૦૦ લોકો તેને સાંભળવા એકઠા થઈ ગયેલા. પરીકોના કાર્ડિનલ સ્પેસમેને પછી ૨૯ વર્ષના આ ફાંકડા જુવાનને પર્ટોરીકો યુનિવર્સિટીના વાઈસ ચાન્સેલર બનાવી દીધા. ઈવાન ઈલીચને રોમન કેથલીક ધર્મના પાદરી બનાવવા ઘણી કોશિષ થઈ પણ તે તે ક્રાંતિકારી વિચારતા હતા. વિમાને અને એરક્રાફટ ઉદ્યોગના તે કટ્ટા શકુ છે, પણ તેના ગરમા ગરમ ભાષણ સાંભળવા જગતના એટલા બધા લોકો આતુર છે કે તેણે વિમાનમાં જ ફરવું પડે છે. ઈલીચને પોતાને જ સમાજ રચવાનું. કહેવામાં આવે તો તેના સમાજમાં માત્ર બાયસિકલ જ હોય. મોટરકાર કે વિમાન ન હોય, ટ્રેન પણ નહિં. વધુ પડતા પ્રવાસોથી માનવીના સંબંધોમાં ઊષ્મા રહી નથી તેમ ઈલીચ કહે છે, તેના સમાજમાં સ્કુલ નહીં હોય. માતા જ બાળકોને ભણાવશે. દવાઓ નહિ હોય–કુદરતી ખોરાક હશે. કોઈ પણ પેદાશની જાહેરખબર ઉપર પ્રતિબંધ હશે. જો કે જે. કૃષ્ણમૂર્તિની જેમ તેઓ રામરાજ્ય માટેનું પ્રિસ્ક્રીપ્શન આપતા નથી. તેઓ તે આધુનિક ટેકનોલોજીની માયાજાળ અને ભય સ્થાને બતાવે છે – “લોકોએ તે પોતાની મેળે જ સમસ્યા ઉકેલવાની છે.” તેઓ માત્ર પ્રશ્નોને ઊંડેથી તપાસે છે. સ્કૂલે
ટે તે કડું છે કે “ બંધાદારી શિક્ષકોને છોડી દો. બાળકોને એક બાજા પાશ અને બહારની દુનિયામાંથી શીખવા દો. એકાદ કોમપ્યુટર દ્વારા કોઈ સાથીદારની શોધ કરીને બાળકે એક કાફેમાં જઈને વાત કરવી જોઈએ.” મોટે ભાગે તે બસમાં કે બાઈસિકલ ઉપર પ્રવાસ કરવા ઈચ્છે છે. ઈલીચે ‘ધી રાઈટ ટુ યુઝર્લ અન એપ્લેયમેન્ટ” લખીને આપણે હાલના આર્થિક ઉદ્યોગોના ઢાંચામાં કેવા ગુલામ બની ગયા છીએ તેને ઝળહળતી ભાષામાં ખ્યાલ આ છે;
છેલ્લા થોડાક દાયકામાં આખું જગત ભેળસેળિયું અને ટાળાથી બનેલા મેળા જેવું થઈ ગયું છે. કોઈ પણ ઘટના બને તે સામેની માનવીઓની પ્રતિક્રિયા પણ સ્ટાન્ડર્ડ પ્રમાણેની બની ગઈ છે. લોકો જાણે એક મોટા જબ્બર પડઘમના તાલે યંત્રવત ચાલી રહ્યા છે. જુના જમાનામાં કેડિયા, મીણબત્તી, ફાનસ અને દીવાબત્તીને પટાવવા માટેના અનેક રસ્તાઓ હતા, પણ હવે એક માત્ર સ્વીચથી જ બધું જ થાય છે. સ્વીચથી દરવાજો ખુલે છે અને સ્વીચથી રેડિયો ખુલે છે. ૧૦ વર્ષમાં સ્વચને વાપરનારા માણસાની સંખ્યા ત્રણ ગણી થઈ ગઈ છે. ફલશ અને ટી પેપર તો તણે પેટ સાફ લાવવા માટે અનિવાર્ય ચીજો બની ગઈ છે. જે હાઈડ્રોજનમાંથી પ્રકાશ ન મળતો હોય અને શરીર સાફ કર
, ટીસ્યુ પેપર ન હોય તો માની લેવાય છે કે તમે ગરીબ પાએ એ વધતી જાય છે અને પિતાની જ શકિતમાંથી I ! શાભર્યો વિશ્વાસ ઊઠતા જાય છે. બીજા લોકો માટેની હવે કોઈને રહી નથી.”
* ઘડીક ઘેન ચઢાવે તેવા અને ઘડીક કર્કશ અવાજથી ઊંઘ ગાડી દે તેવા વર્તમાનપત્રોને ઘોંઘાટ લોકોના કાન સુધી ઊંડે પસી રહ્યો છે. છેક ગામડામાં, કોર્પોરેશનમાં અને સ્કૂલોમાં છાપાળવાપણું આવી ગયું છે. મંત્રીઓ, અને લેખકો એક નિયત પ્રોગ્રામ પ્રમાણેનું રેજ કરે જાય છે, તે જાણે એક “પેકેજડ મેસેજ” જેવું લાગે છે. શબ્દો અને વાકયો બરાબર અગાઉથી ગોઠવીને મુકવામાં આવે છે. એ લખેલું બીજાઓ પોપટ વાની માફક બોલી જાય છે. જો તમે તમારા બાળકને કહો કે – ફલાણું મેગેઝિન વાંચવાનું નથી અને લોકો જે વાત કરે છે તેવી વાતોમાં તણાઈ જવાનું નથી, તારે કોઈ વિદ્વાન પાસે જઈને બેસવું જોઈએ તે તમને બધા ચક્રમ કહેશે – તમે એકલા પડી જશે. સમાજથી સાવ કપાઈને અટુલા થઈ જશે. માનવીની પ્રવૃત્તિની પણ ઘરેડ પડી ગઈ છે.
કહેવામાં આવે છે, કે આપણે ઔદ્યોગિક રીતે વિકસીત દેશ છીએ. આ કહેવાતા વિકાસની તમામ પ્રકારના સમાજ ઉપર કોણ પડયા છે. દરેક જણ વિવિધ ચીજો ઉપરના અવલંબનની જાળમાં ફસાઈને કુચ્ચા જેવા થઈ ગયો છે. આ બધી ચીજો જેના આપણે ગુલામો છીએ તે એ જ જાતના મત્રો, ફેક્ટરીઓ, કલિનિક, ટેલીવિઝન સ્ટડીઓ અને વિચારોના કારખાનામાંથી બહાર પડે છે.
આ અવલંબનને સંતોષવા માટે વધુ ને વધુ ઉત્પાદન લેવાય છે. તમામ ચીજો સ્ટાન્ડેડાઈઝડ હોય છે. ભવિષ્યના ઉપકતાને ખ્યાલમાં રાખીને અગાઉથી આપેલી - જોયેલી ચીજો તૈયાર થાય છે. આ ઉપકતાને અગાઉથી જ એવી માનસિક તાલીમ અપાય તે માટેના એજન્ટો ઉભા થયા છે. આ ચીજો વાપરવાનું વ્યસન પાડવામાં આવે છે.”
આફ્રિકાની સેયન અને નાઈઝર નદીને કાંઠે વસતા ગામડાના લોકો ગાય કેમ દેહવી તે ભૂલતા જાય છે. અને ગેસની દુકાનેથી આવતા સફેદ દૂધને પાવડર ખરીદતા શીખી ગયા છે. હવે ગરીબ બાળકોને ગાયના દૂધનો પાવડર મળી રહે છે અને ગરીબ કે પૈસાવાળાની પત્નીના સ્તને સુકાઈ ગયાં છે. જ્યારે બાળક બોટલ માટે રડે છે ત્યારે જાણે એકાદ વ્યસની ઉપકતાના જન્મને ઢંઢેરો વાગે છે. એક સ્વતંત્ર માનવે જન્મીને એક નવું જ જગત ઉભું કરવાની આશાઓ આ વ્યસની ઉપભોકતાના જન્મ સાથે ધૂળમાં મળે છે.” - છાપરા, ઘાસ, અને માટીના નળિયા ઊડી ગયા છે અને તેની જગ્યાએ સિમેન્ટ ક્રોન્ક્રિટના ધાબા અને કોફ ગેટેડ પ્લાસ્ટીકના પતરાં આવી ગયાં છે. જંગલોમાં ગમે તેટલે કાંપ હોય કે લોકોની વચ્ચે ગમે તેટલે આદર્શને ભેદ હોય પણ ગરીબ અને સમાજવાદીઓ એક સાથે ધનિકોના રાજમાર્ગે દોડવા માગતા હોય છે. અહીં ધર્મગુરુઓને બદલે આર્થિક ગુરુઓ પૂજાય છે. ટંકશાળાએ આપણા સંસ્કૃતિના બજારને બાજુએ મૂકી દીધો છે. “Money devalues what it cannot measure .”પૈસા થકી જે ચીજનું માપ નીકળી શકતું નથી તેનું અવમૂલ્યન થઈ રહ્યું છે. સંસ્કાર, શીલ, અને સાદાઈને કોઈ ભાવ પૂછતું નથી.” આ એક કટોકટી છે. આ કટોકટી દરેક માટે સરખી છે. ઔદ્યોગિક ચીજે ઉપર અવલંબન રાખવું કે નહિ એની પસંદગી કરવાની છે, જેટલું વધુ અવલંબન રાખીએ તેટલો જલદીથી સંસ્કૃતિને પૂર્ણવિનાશ થશે. જો ઓછું અવલંબન રાખીશું તે યુઝ - વેલ્યુનું મહત્ત્વ સમજાશે. અર્થાત તમારૂં બેકાર હોવું કે તમારી ફુરસદ કે માત્ર તમે વિચાર્યા જ કરો તે પ્રવૃત્તિ પણ ઉપયોગી છે અને તમારા સત્યને સભર કરનારી છે તેનું મહત્ત્વ સમજાશે.”
હાલને ઔદ્યોગિક સમાજ તેના જીવનનું ગઠન ચીજો આસપાસ જ કરે છે. આપણી બજાર - ભેગી સોસાયટી પ્રગતિને અર્થ એવો કરે છે, કે જેટલી ચીજો વધુ સંખ્યામાં અને વેરાયટીમાં વાપરો તેટલા તમે વધુ સમૃદ્ધિવાન ! સમાજવાદીઓ કહે છે, વિતરણ બરાબર થાય એટલે સમાજની પ્રગતિ બરાબર થાત ! અર્થશાસ્ત્રને પણ પ્રચાર માટે જે ઉપયોગ થાય છે. છેલ્લા ૨૦ વર્ષમાં જગતની ૫૦ ભાષાઓ મરી ગઈ છે અને અમુક ભાષાઓ તે ડેકોરેટ થીસીસ લખવા માટે વિષય બની ગઈ છે. પર ભાષાથી પ્રભાવિત થઈને આપણે આપણી ભાષા પણ છોડી દઈએ છએ. Consciousness is Colonical everywhere imported labels, ભાષા કે ચીજોની વાત છે, પણ આપણા અંતરાત્માના અવાજની બાબતમાં પણ આપણે વિદેશી ગુલામીમાં ફસાઈએ છીએ અને અંતરાત્માના અવાજ ઉપર વિદેશી લેબલ હોય તે આપણાને ગમે છે.
આજે ગ્રામોફોન રેકોર્ડ અને રેડિયો તેમ જ ટેપરેકર્ડીએ સ્થાનિક ગાયકોને ભૂખે મારવા માંડયા છે. વેનેઝુએલામાં અમુક પ્રકારના ઘર બાંધી શકાય છે – મુંબઈ કે બીજા શહેરોમાં ઘરની બારી બહાર કપડા સૂકવે તે બિલ્ડિંગની શેભા ઘટી જાય છે. અમુક મકાનથી અલગ પ્રકારનું ઝૂપડું બનાવે તો લોકો તમારા તરફ હસે છે. નોકરી વર્ગના લોકો જેઓ યુઝ ફલ અને એપ્લાયમેન્ટમાં માને છે તેવા લોકોને મજાક કરી કે મુરખ ઠરાવી તેને લેબર માર્કેટમાં ઢસડવામાં આવે છે. કામનું પણ વ્યસન પાડવામાં આવે છે. એક એક વ્યકિત ત્રણ ત્રણ પ્રકારના કામે ઉપાડે છે. આપણે બધા મોડર્નાઈઝેડ પોવર્ટી અર્થાત આધુનિકતમ ગરીબીના શિકાર બની ગયા છીએ. દરેક વસ્તુમાં બીજાની મદદ નિષ્ણાતની મદદ કે ડૉકટરની મદદને જરૂરી માનીએ છીએ. મેં એક હૉસ્પિટલમાં રસપ્રદ દાખલ છે. એક સ્ત્રી પોતાની સુવાવડમાં બે બાળકો પછી અનુભવી થઈ ગઈ હતી. પણ હૉસ્પિટલમાં તેણે જવું જ પડયું. જ્યારે પ્રસૂતી પીડા પછી બાળક બહાર નીકળતું હતું ત્યારે નર્સ બૂમ પાડી ઊઠી – થોભે થોભે ડૉકટર અહીં હાજર નથી. !!!”
-કાન્તિ ભટ્ટ
વાને માટી
છે. અપેક્ષાએ )
માણસને આ
ફિકર હવે કે